Neerlandia. Jaargang 62

[p. 41]

Herwaardering der Nederlandse taal in Vlaanderen

Prof. Walter Couvreur

Militaire en staatkundige gebeurtenissen aan het eind van de XVIde eeuw hebben de eenheid van de Nederlandse stam verbroken.

Na 1600 zijn Vlamingen en Nederlanders staatkundig en geestelijk uiteengegroeid. Met name de taal vertoont omstreeks 1800 aanzienlijke verschilpunten. Met de staatkundige breuk was ook de gemeenschappelijke taalontwikkeling in Noord en Zuid afgesprongen. Ver stard en doorzaaid met gewestelijke taalvormen en gallicismen was het Zuidnederlands, dat met de ontwikkeling van een noordelijk Algemeen Beschaafd geen gelijke tred had gehouden, naar Willem's oordeel slechts een ‘verbasterde taal, een Fransch met Vlaamse woorden’.

Taalkundig was het belangrijkste verschil ten aanzien van het Noorden de veralgemening van de buigings-n in de mannelijke eerste naamval, in aansluiting met het zuidelijk dialekt welk gebruik door de Renaissance- grammatika uit de noordelijke schrijftaal was geweerd. Gesteund door een geringe Oranjegezinde minderheid, werd de al te voortvarende vernederlandsingspolitiek van koning Willem na 1815 door een meerderheid Vlaams- en Fransgezinden allerfelst bestreden. Vooral de spelling-Siegenbeek en de spraakkunst van Weiland wekten hevig verzet. Wanneer na 1830 de Belgische opstand Noord en Zuid andermaal uiteendrijft, zijn de Nederlandse taal en beschaving in Vlaanderen in volle aftocht.

Het Vlaamse taalpartikularisme, gevolg van twee eeuwen politieke en geestelijke vervreemding, beleeft na 1830 een kortstondige bloei. Hierbij werd bewust gestreefd naar een zelfstandige Zuidnederlandse schrijftaal, het ‘Nieuw Belgisch Vlaamsch’ als taalkundige exponent van de nieuw verworven Belgische nationaliteit. Ofschoon de tijdsomstandigheden ongemeen gunstig waren voor de totstandkoming van een dergelijke taal, leden de taalpartikularisten onverwacht de nederlaag, toen de spelling van overheidswege op vaste voet werd geregeld. Het taalpartikularisme is in de geschiedenis van het Vlaamse volk slechts een tijdelijk verschijnsel gebleven. Dit was het gevolg enerzijds van de verfransingspolitiek der Belgische regering, die onvermijdelijk moest drijven tot kulturele aansluiting bij het Noorden, anderzijds van de jonge Vlaamse beweging zelf, die door Willems bewust in Groot Nederlandse kulturele banen werd geleid en die zowel de verfransing als het versnipperend Vlaams partikularisme krachtig bestreed.

De in de jaren 1870 en 1880 na lange worsteling afgedwongen eerste taalwetten en de zg. gelijkheidswet van 1891 hebben aan onze taal een bescheiden plaats naast het toen nog overheersende Frans in Vlaanderen ingeruimd en zodoende het tempo der verfransing wel enigszins geremd. Maar het is vooral in de jaren tussen de beide wereldoorlogen, dat het Nederlands een steeds groter wordende plaats in de bestuursvoering en het onderwijs heeft veroverd. De taalwet van 1921 verheft het Nederlands tot de eerste officiële taal in Vlaanderen naast het Frans, de taal der Frans sprekende minderheid, welker rechten wettelijk werden beschermd. Nauwelijks tien jaar later, in 1932, dwingen de Vlaamsgezinden een nieuwe - thans nog in werking zijnde - taalregeling af, die het Frans voor het ambtelijk gebruik in Vlaanderen verbiedt en het Nederlands als enige officiële taal erkent.

Inmiddels was de strijd op intern Nederlands vlak door de officiële spellingsregelingen van 1844 en 1864 ten gunste van de algemeen-Nederlandse kultuurtaal beslist. Eerstgenoemde regeling herstelde, spijt het verzet der taalpartikularisten, de Nederlandse spelling-Siegenbeek, behoudens voor de letterverbindingen ae ( = aa), ue (= uu) en y (= ij); de buigings-n in de mannelijke nominatief werd geschrapt, waardoor de grammatikale eenheid met het Noorden werd bewaard.

De uiteindelijke gelijkschakeling met het Nederlandse woordbeeld volgde in 1864, toen de Belgische regering de door De Vries en Te Winkel voor het ‘Woordenboek der

[p. 42]

Nederlandse Taal’ ontworpen en door een Vlaamse kommissie lichtelijk geamendeerde spelling officieel aanvaardde, welke schrijfwijze na 1873 ook in Nederland geleidelijk ambtelijk werd ingevoerd.

De regelingen van 1844 en 1864 herstelden wat in 1830 dreigde voorgoed verbroken te worden: de taal- en kulturele eenheid van de Nederlandse stam. Hendrik Conscience, de omwentelaar van 1830, die zelf bij de beide spellingsregelingen was betrokken, noemt de eenmaking der schrijfwijze de ‘wedervereniging op het gebied van taal en letterkunde der losgescheurde delen van den Nederlandschen volksstam’. Inderdaad, 1864 heeft de bodem in Vlaanderen voor een diepingrijpende vernederlandsing voorbereid. Ook de strijd tussen voorstanders van een algemeen-Nederlands op Noordnederlandse grondslag en een Vlaams dialektisch gekleurd Nederlands is ten gunste van de algemeen-Nederlandse opvatting beslecht. Dat de eerste richting het van de tweede won, is men verschuldigd aan W. de Vreese en H. Meert, de oprichter van ons Verbond, die beiden de stoot hebben gegeven tot een rijke literatuur, taalpuristische geschriften ter bestrijding van gallicismen en vlamismen in het Zuidnederlands.

Ten slotte betekent de oprichting in 1946 van een Nederlands-Belgische spellingskommissie, die de thans geldende schrijfwijze heeft ontworpen, de officiële erkenning van de taaleenheid van Vlaams-België en Nederland.

De dertiger jaren van deze eeuw vormen een beslissend keerpunt in de Vlaamse taalstrijd. Met de vernederlandsing van het hoger onderwijs en de in 1932 verkregen officiële eentaligheid van Vlaams-België hebben de Vlamingen, kulturele voorwacht der Nederlanden, de Franse vloedgolf in Vlaanderen ingedijkt en de grondslag gelegd voor een bloeiende Nederlandse beschaving. De verworven taalrechten zijn immers geen rechten voor de Vlaamse gewesttaal, maar voor de aan Noord en Zuid gemeenschappelijke Nederlandse taal, de ‘landstaal’ van het Verenigd Koninkrijk. Eigenaardige speling der geschiedenis, dat de voorbarige taalpolitiek van koning Willem, mede aanleiding tot de opstand van 1830, thans binnen het Belgische staatsverband haar voltooiing nadert.

Is in Vlaanderen na 1930 het gebruik van korrekt Nederlands met grote schreden vooruitgegaan en het Frans thans vrijwel overal op de terugtocht, te Brussel en aan de taalgrens lijdt onze taal nog steeds grote verliezen. Het droeve beeld der taalstatistieken verduidelijkt treffend de ondergang van Vlaanderens volkskracht in 's lands hoofdstad, die in 1830 nog voor het merendeel Vlaams was en thans ‘officieel’ nog slechts 25% Vlaams of Nederlands sprekenden telt. Ook de achteruitstelling van onze taal in Belgisch-Kongo en in regeringskringen bewijst, dat de Vlaamse kwestie niet is opgelost, maar dat we welbeschouwd nog maar halfweg staan.

Onze jubilerende vereniging, die de ‘versterking van het bewustzijn der onderlinge verwantschap van allen, die tot de Nederlandse stam behoren’ beoogt, heeft in de jaren onmiddellijk voor de eerste wereldoorlog een niet onbelangrijk aandeel in de Vlaamse taalstrijd gehad.

Moge zij, gedachtig aan de idealen van haar onvergetelijke stichter, deze verheven taak ook in de toekomst blijven vervullen, Vlaanderen en Nederland ten bate.

Prof. Walter Couvreur

Voorz. Afd. Antwerpen