Neerlandia. Jaargang 62

[p. 32]

Het Nederlands in Suriname

Altijd weer treft het de nieuwkomer in Suriname, aan de steiger van de K.N.S.M. in Paramaribo of op het vliegveld op Zanderij: Je kunt hier in de Nederlandse taal terecht. Het is een heel plezierige gewaarwording na de ervaringen in de Caribean of op een Portugees vliegveld; het geeft een gevoel van weer thuis te zijn. Thuis aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Een gevoel, dat overigens geheel klopt met de staatkundige toestand: ondanks een reis van 7000 km zijn we in het Koninkrijk der Nederlanden.

‘In Suriname is het Nederlands de officiële taal en het wordt er zoveel gesproken, dat men Suriname de meest Nederlandse kolonie heet’, aldus de ‘Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië’, in 1917.

Deze wijd verbreide kennis van het Nederlands in Suriname is het resultaat van een doelbewuste onderwijspolitiek. Dat wil zeggen: men heeft, nadat in Suriname leerplicht was ingevoerd (en dat was vele jaren vóór dat in Nederland het geval was), consequent het Nederlands als voertaal bij het onderwijs voorgeschreven. Hier is inderdaad sprake van doelbewustheid: het Nederlands is immers van geen der bevolkingsgroepen - en dat zijn er nogal wat - de moeder-, de huistaal, behalve dan van een bovenlaag van Creolen. De meerderheid der Creolen spreekt het Sranantongo, het Negerengels; de Hindoestanen het Hindi of Urdu; de Javanen hun Javaans, om bij de drie grootste bevolkingsgroepen te blijven.

Toen men deze taalpolitiek inzette, waren er echter ook geen Hindostani en Javanen in Suriname. Het doel, dat nagestreefd werd, was dus niet het scheppen van een bindmiddel tussen de verschillende bevolkingsgroepen, zoals het Nederlands thans gezien kan worden. Het was toen de overtuiging bij de onderwijs-autoriteiten, dat het Negerengels ten enenmale onvoldoende was om gebruikt te worden als medium bij het onderwijs. Het had zo goed als geen literatuur, er bestond geen grammatica, er bestonden geen leerboeken in het Negerengels. Men beschouwde het als een minderwaardige taal, waarvan het gebruik eigenlijk verboden moest worden. Als de verhalen juist zijn dan is het ook verboden geweest aan de schoolkinderen, om onder elkaar en in het speelkwartier Negerengels te praten.

Het is in een artikel over het Nederlands in Suriname, toch wel op zijn plaats even op het verkeerde, zelfs funeste van deze houding in te gaan. Want ook al kleefden aan het Negerengels als taal vele tekortkomingen, ook al was men er diep van overtuigd geweest, dat het onbruikbaar was als voertaal bij het onderwijs, dan nog had men er nooit dit stempel van minderwaardigheid op mogen drukken.

Het was - en is nog - de taal, waarin het jonge kind door moeder werd toegesproken en waarin het later zelf tot zijn moeder sprak. Het was - en is - geladen met sentiment en daardoor een waardevol bezit voor een bevolkingsgroep; waardevol ook door zijn rijkdom aan spreekwoorden of odo's, waarin schatten van wijsheid liggen verborgen. De terugslag op dit alles is gelukkig niet uitgebleven: een verhoogde belangstelling voor de moedertaal, welke zich onder meer uitte in de uitgave van een tijdschrift in het Negerengels (Poetoeboi) en van gedichten van jongeren in deze taal. Er school in de vroegere afweer tegen het Negerengels een bepaalde angst, dat bij blijvend gebruik er van de resultaten van het Nederlands ongunstig zouden worden beïnvloed. Men weet thans wel, dat dit in het geheel niet zo behoeft te zijn. Integendeel, kan een juist gebruik van de moedertaal bij de aanvang van de schoolleeftijd een goede steun zijn bij het aanleren van het Nederlands. Jonge kinderen beheersen zonder veel moeite meer dan één taal.

Het is misschien door het voorgaande al wel duidelijk geworden, dat het Nederlands in Suriname er niet vanzelf is gekomen. Pessimisten beweren, dat het er zelfs nu nog niet helemaal is en weer anderen beweren, dat het zijn tijd wel eens gehad kon hebben; dat Engels (kijk naar de Verenigde Staten) of Spaans (zie naar Latijns Amerika) de Surinamer betere kansen biedt. Wie zich derhalve gevleid gevoelt door het Nederlands spreken door zovelen in Suriname moge beseffen, dat het niet vanzelf sprekend is, dat het altijd zo zal blijven. Noch mag hij tevreden zijn met het tot nu toe behaalde resultaat. Bepaald tevreden zijn de onderwijs-autoriteiten zeker niet. De resultaten van

[p. 33]

jarenlange moeizame arbeid in de scholen levert in tal van gevallen duidelijk onvoldoende resultaten op: de onderzoekingen van Professor Hellinga en zijn discipelen bewijzen dit afdoende. Maar ook daarvóór was door d'Haens in zijn rapport over het Surinaamse onderwijs (1947) gewezen op de onvoldoende resultaten van het taalonderwijs. Deskundig op dit gebied wees hij tevens aan de manier, waarop verbetering tot stand kon komen; een taalmethodiek, welke met kenmerkende moeilijkheden rekening hield. D'Haens kon daarbij wijzen op resultaten met zulk een methode in het vroegere Nederlands-Indië. Het verwerkelijken van zijn voorstellen vereist echter veel tijd. Men is in Suriname aan de arbeid, waarbij een belangrijk aandeel geleverd wordt door de bekende Nederlandse schrijver Anne de Vries.

Het in Suriname gesproken Nederlands heeft zijn eigen klank en kleur. Het zou ook verwonderlijk zijn, als dit niet zo was. Wie eenmaal in Suriname is geweest, herkent de Nederlands sprekende Surinamer onmiddellijk: zinmelodie, klemtoon en klankvorming geven een kenmerkend geheel, dat ongetwijfeld zijn eigen bekoring bezit; dit is trouwens in Nederlandse dialecten eveneens het geval. Maar reeds in de bovengenoemde West-Indische Encyclopaedie staat te lezen, dat het Nederlands in Suriname vrij zuiver wordt gesproken, zij het dan dat tal van woorden gebruikt worden, die uitsluitend ter plaatse bekend zijn.

Merkwaardig zijn voorts een aantal Nederlandse woorden, die in Nederland reeds lang in onbruik zijn geraakt. Wie immers kent in Nederland nog woorden als posteren (op de post doen) en voeteren? En nog merkwaardiger klinkt het voor de nieuwkomers in Suriname, als men iets ‘gevaarlijk lekker’ hoort noemen.

Het Nederlands heeft - naast de invloed van het onderwijs - steeds een steun ondervonden van tal van bibliotheken met voor het overgrote deel boeken in de Nederlandse taal. Grote bekendheid had en heeft de Landsbibliotheek, gemeenlijk nog altijd K.B. (Koloniale Bibliotheek) genoemd. Hier is het de plaats in herinnering te brengen hoe de afdeling Suriname var het Algemeen Nederlands Verbond (welke in 1902 werd gevormd) naast de verspreiding van het orgaan en het houden van lezingen, in 1910 de grond legde voor een volksbibliotheek, welke veel lezers trok en een bepaald succes van de afdeling was. Mede mag genoemd worden het door het Verbond op ruime schaal verspreide boekje bij de Heije-herdenking in 1909.

Sterke steun ondervindt de Nederlandse taal in de tegenwoordige tijd van de uitgebreide bibliotheek van het Cultureel Centrum Suriname, welke ‘gevoed’ wordt door de ‘Stichting voor Culturele Samenwerking in Amsterdam’ en niet minder door de radiouitzendingen. Het merendeel van de uitzendingen geschiedt in de Nederlandse taal (er zijn ook uitzendingen in het Negerengels en Hindoestaans) en het aantal luisteraars is groot. Schrijver dezes, die een aantal jaren het voorrecht had over deze radio tal van voordrachten te houden, weet dat aan het begrijpen van wat hij te zeggen had ook bij de volksklasse niets ontbrak.

De positie van het Nederlands moge dan al sterk zijn, geheel onbedreigd is ze niet. Reeds hierboven is gewezen op neiging naar het Engels of Spaans, waarbij het motief was, dat het Nederlands een bepaalde isolerende betekenis had voor de Surinamers. Er zijn ook stemmen opgegaan, die pleiten voor het Negerengels, dat tegenwoordig Surinaams wordt genoemd. In enkele vroegere publikaties heeft schrijver dezes hiertegen stelling genomen. Invoering van het Negerengels zou zeer zeker isoleren, gezien het geringe taalgebied. En de stelling, dat het Nederlands dit ook zou doen, wordt gelogenstraft door de vele Surinamers, die niet alleen in Nederland, maar bijna over de gehele wereld gevonden worden, vaak op belangrijke posten. Bovendien geeft het onderwijs thans voldoende gelegenheid tot beoefening niet alleen van het Engels, maar ook van het Spaans.

Dat het Engels of Spaans grotere moeilijkheden biedt dan het Nederlands, wie zou dit kunnen ontkennen? Maar invoering als officiële taal, als taal bij het onderwijs, zou niet alleen betekenen, dat een grote schat aan cultuurbezit prijs gegeven zou moeten worden, maar bovendien, dat de binding met Nederland sterk zou verzwakken. Een binding, die èn door Suriname èn door Nederland juist verstevigd is door het op basis van vrijwilligheid aangegane Statuut.

En ten slotte kan het Nederlands in Suriname zelve een binding zijn tussen de verschillende bevolkingsgroepen, die in zoveel opzichten van elkaar verschillen. Godsdienst, culturele achtergrond, zeden en gewoonten van Creolen, Hindoestanen, Javanen en Chinezen lopen wijd uiteen. Dat zij elkaar kunnen vinden in het gezamenlijk gebruik van de Nederlandse taal is waarlijk geen geringe verdienste er van en wettigt alle steun, die haar verleend kan worden.

H. van Boheemen
sAdviseur voor Onderwijszaken bij het Commissariaat voor Surinaamse Zaken