Mijn eerste aanraking met het Verbond
Najaar 1920. ‘Mag ik me even voorstellen? Mijn naam is Frans Koote.’ ‘Aangenaam, noem mij maar Meester’, zei dr. W. van Everdingen, directeur der Boekencommissie. Met een kleine variant op een bekende regel van Staring durf ik achteraf te zeggen: ‘De kennis werd gemaakt, ik kon geen betere maken.’ Bijna elke zaterdagmiddag trok ik naar de Blindeninrichting in de Van der Duijnstraat te Rotterdam en hielp in een der bovenzalen mee aan de boekverspreiding: boeken sorteren en inpakken, kisten dichtspijkeren, adressen er op schilderen enz. Daar hoorde ik voor het eerst iets over het A.N.V.; later werd ik lid van de Rotterdamse afdeling, waar prof. dr. Z.W. Sneller voorzitter en mej. A. Kuyper, naar ik meen, toen ook al secretaresse was. Na mijn verhuizing naar Den Haag werd ik lid van de Haagse afdeling en kwam na de tweede wereldoorlog in het afdelingsbestuur.
De bovengenoemde Boekencommissie, zoals zij in het begin werd genoemd, werd opgericht in een vergadering te Rotterdam van Groep Nederland van het A.N.V. op 18 oktober 1902. De afloop van de Tweede Vrijheidsoorlog der Boeren in Zuid-Afrika was de directe aanleiding tot het ontstaan dezer Boekencommissie. Twee leden van deze commissie heb ik goed gekend, de reeds genoemde dr. W. van Everdingen, die van 1913-1929 met de leiding was belast en de heer C. van Son uit Dordrecht. Dr. van Everdingen was een harde werker, die zich met onverzwakte geestdrift aan zijn lievelingswerk heeft gewijd. Tragisch was zijn einde in 1930. Thuiskomend van een bezoek aan zijn zoon in Oost-Indië zakte hij dezelfde dag dood neer: de welkomstbloemen werden bloemen om zijn baar in Bilthoven.
Na hem waren o.a. met de leiding belast de heren P.J. Bolten, Fred Oudschans Dentz (nu erelid van het A.N.V.) en in 1946 werd tot bestuurder benoemd de heer P.M. Rampart, die dit prachtige werk nog steeds op voortreffelijke wijze verricht.
De eerste verzending boeken had plaats op 1 april 1903 naar Leeuwfontein in Transvaal; in de volgende 50 jaar zijn bijna 10.000 kisten met Nederlandse leesstof door de afdeling Boekverspreiding (deze term dateert uit 1932) over de gehele wereld verzonden.
In 1929 werd het ‘boekenhuis’ in Rotterdam overgeplaatst naar Den Haag en ondergebracht in het Verbondskantoor Laan 34, vanwaar het in 1939 naar de Surinamestraat verhuisde.
Hoe was dit mooie culturele werk mogelijk? In de eerste plaats schonken vele A.N.V.- vrienden boeken en tijdschriften; ook verschillende uitgevers lieten zich niet onbetuigd.
Ik zie nog ‘Poeltje’, zo noemde Meester altijd zijn rechter hand, de heer Poelmans, elke week in de Van der Duijnstraat kranten en tijdschriften voor verzending klaarmaken. Verder telde de afdeling Boekverspreiding, evenals nu nog, vele begunstigers, die elk jaar een geldelijke bijdrage gaven.
Enkele malen kreeg het Algemeen Nederlands Verbond een legaat van leden, wie de Boekverspreiding na aan het hart lag. Ook het Bestuur van het Prins Bernhard Fonds erkende het nuttige culturele werk der Boekverspreiding door toekenning van verschillende subsidies. Bovendien werd dit werk bekroond door de toekenning van de Zilveren Anjer in 1950 aan de toenmalige erevoorzitter van het A.N.V., de heer P.J. de Kanter.
Waar ging en waar gaat die lectuur naar toe? De afdeling Boekverspreiding zendt geen leesstof naar particuliere personen. Het leeuwendeel gaat naar culturele instellingen in het buitenland, zoals universiteiten, waar Nederlandse leerstoelen bestaan, naar boekerijen, scholen, Nederlandse verenigingen en zeemanshuizen.
Tijdens de eerste wereldoorlog gingen er veel boeken en tijdschriften naar de gemobiliseerden. Zo herinner ik me nog goed dat ik in 1918 ‘ergens in Nederland’ op deze manier in handen kreeg: ‘Het Jaar 2000’ van Bellamy (dit was dus mijn allereerste aanraking met het A.N.V., zij het dan ook onbewust). Gedurende de tweede wereldoorlog lag de verzending naar het buitenland natuurlijk stil. Toch heeft de heer Oudschans Dentz ook toen nog verdienstelijk werk verricht door het zenden van boeken naar verschillende kampen (o.a. Haaren) en naar de krijgsgevangen Nederlandse militairen in Galicië en Duitsland. Na de oorlogshandelingen in 1940 werd ook meegeholpen aan het herstel van enkele boekerijen in Nederland. Sedert 1935 heeft de afdeling Boekverspreiding boekprijzen in Zuid-Afrika geschonken aan studenten, alsmede aan leerlingen van middelbare scholen, die de beste
Auteursrechtelijk beschermd