Neerlandia. Jaargang 59

De dichtkunst in Zuid-Afrika

Voordracht van Prof. Dr N.P. van Wijk Louw

De Afrikaanse dichter N.P. van Wijk Louw, thans hoogleraar in de Taal, letterkunde, cultuur en geschiedenis van Zuid-Afrika aan de Universiteit te Amsterdam, heeft op Donderdag 27 Januari, op de ‘Middagen van Poëzie’ te Brussel het woord gevoerd over de Afrikaanse poëzie. De spreekbeurt werd ingericht in het kader van het Belgisch-Zuidafrikaans cultureel akkoord.

[p. 11]

Prof. Dr N.P. van Wijk Louw, geboren in Sutherland Z.A., in 1906, is een broeder van W.E.G. Louw, eveneens een bekend dichter. Een tijd lang lector aan de universiteit van Kaapstad, werd hij later hoogleraar in het Afrikaans te Amsterdam. Hij behoorde tot de oprichters van het tijdschrift ‘Standpunte’ en wordt beschouwd als de belangrijkste figuur onder de jonge re Afrikaanse dichters.

Van Boeretaal tot Cultuurtaal

De heer Van Wijk Louw schetste de ontwikkeling van de Afrikaanse taal tot literaire en cultuurtaal. Tachtig jaar geleden werd het Afrikaans nog geminacht. Het was ‘een boeretaal’, geweerd uit het cultuurleven, uit de scholen, de Kerk, de wetenschap. Men achtte haar ongeschikt voor elke hogere cultuuruiting. Thans is het Afrikaans de eerste landstaal, die in het kerkelijke en staatsleven de voorrang geniet en aan de meeste universiteiten wordt gebruikt.

Honderd jaar geleden bestond er geen geschreven Afrikaanse literatuur. Er werd niet gedicht in de taal van de boeren, die rijk was aan volkse uitdrukkingen en tintelde van leven. De enige poëzie was de ongeschreven volkspoëzie, als ‘liedjies en raaisels’, gelijk elk krachtig volk die voor zichzelf maakt. De Afrikaanse schrijvers, die nu, langs de school van de Europese dichters van Gezelle en Gorter af tot op heden, gekomen zijn tot een hoge, kunstrijke poëzie, zijn tachtig jaar geleden begonnen, zonder te kunnen steunen op een literaire traditie. ‘Ik zeg met enige schroom, doch niet zonder trots,’ aldus de heer Van Wijk Louw, ‘dat de Afrikaanse poëzie thans, niet meer niks is en zij zonder schaamte naast die van andere landen mag geplaatst worden’.

In die ‘geweldige opsteigering’ is er één factor, die ik wil aanwijzen, zo vervolgde de spreker. Het is de ‘pendulebewening’ tussen het element boeretaal en de meer gevormde kunsttaal.

De Afrikaanse taal heeft één voordeel, dat andere talen haar kunnen benijden: er is geen gaping tussen de taal van de geletterde en die van de arbeider of de boer. De taal van de geletterde is natuurlijk fijner getint en beschikt over meer ingewikkelde begrippen. Maar alleen in die opzichten verschilt zij van de boeretaal. Daarom worden de dichters in elke stand méér gelezen dan dat het geval is in de meeste Europese landen. Zelfs wat men beschouwt als moeilijke poëzie kan men in Zuid-Afrika in handen vinden van mindergeletterde personen. Er is dan ook in de Unie een inniger verband tussen de dichters en het volk.

In de ontwikkelingsgang van de Afrikaanse poëzie ziet men de dichters, telkens als de literaire taal te ingewikkeld en te weelderig wordt, teruggrijpen naar de eenvoudige volkstaal. En omgekeerd, telkens als zij te banaal wordt, is de dichter gedreven tot een weelderiger poëzie. Voor mij, zo zeide de spreker, is het volmaakte een vorm van dichtkunst tussen de volkse en de meer gecultiveerde taal. Elk afzonderlijk zijn zij eenzijdig, samen zijn zij waardevol en vormen zij de cultuurtaal.

Vijftig jaar dichtkunst

De hr Van Wijk Louw behandelde dan enkele typische vertegenwoordigers van de Afrikaanse dichtkunst. De eerste, die na de Anglo-Boeren-oorlog een poging deed om kunstvoller poëzie te schrijven, was Celliers. Het woord ging bij hem meer literair aandoen en hij gebruikte ook meer Nederlandse woorden.

Bij Leipolds werd de volkstaal aangewend met de ‘uiterste zeggingskracht’ van de boerewoorden. Beide dichters schreven in nationale zin, de eerste abstract betogend, de tweede ‘zonder theorie’, dichtend over het onmiddellijke leed van de oorlog.

Vijf en twintig jaar na de oorlog trad de dichter Visser op het voorplan. De grote beroering van de strijd was toen voorbij. In zijn ernstige verzen gebruikte Visser een geijkte redekunstige taal. Het was een sentimentele poëzie, die naar het kleinburgerlijke zweemde. De schrijvers van ongeveer 1934, (W.E.G. Louw, Van Wijk Louw en Eybers) schreven grotendeels uit verweer tegen de technische slordigheid, het alledaagse sentiment en de geijkte beeldspraak. Zij wensten een wijdser rythme, een fijner woordgebruik. Hun poëzie vertoonde de invloed van een ‘godsdienstige worsteling’ en ‘een borende intellectualiteit’ Zij wilden de Afrikaanse woordenschat uitbreiden, waardoor zij soms te literair werden en in ‘grote sentimenten’ vervielen, die niet verantwoord waren. Men klaagde wel eens, dat zij on-nationaal en on-Afrikaans waren, alhoewel zij hartstochtelijk belangstelling bleven tonen in het sociale leven.

In 1945 kwam een nieuw geslacht aan het woord. Opperman was de belangrijkste figuur. Men schreef een meer ‘puntige, weerbarstige’ taal, met bijna antimuzikale rhythmiek. Men had een voorliefde voor het moderne leven in de stad. Het romantisme stierf niet uit, het kreeg andere vormen. De ingewikkelde intellectuele vorm van het vers leidde soms tot prachtige resultaten, doch het over-intellectualisme maakte van vele gedichten ook raadsels. Als voorname dichters uit deze periode noemde spreker Van Heerden, Sheila Cussons en Watermeyer.

Op de vraag of er in Zuid-Afrika ook experimentele poëzie bestaat, antwoordde de heer Van Wijk Louw dat, als men wil, de hele Afrikaanse Poëzie een experiment is, een experiment n.l. met een nieuw instrument, dat tachtig jaar geleden onbekend was.

De moderne Afrikaanse dichtkunst is geen individuële poëzie. Zij gebruikt ‘boerewoorden’ uit het leven van elke dag en is minder literair-bewust en minder theoretisch dan de Europese. Zij blijft voor iedereen verstaanbaar.

Het bovenstaande is ontleend aan het verslag van de Inlichtingsattaché van de Ambassade van de Unie van Zuid-Afrika te Brussel.