Neerlandia. Jaargang 57

Leestafel

Onderdrukking en Verzet, aflevering 41.

Deze aflevering bevat het vervolg van het artikel ‘Bombardementen en Vernielingen’ door Mr J.J. van Bolhuis en dat over ‘Oorlogsschade aan monumenten van geschiedenis en kunst’ van dezelfde schrijver. Voorts van Dr V. Westhoff, wetenschappelijk ambtenaar van het laboratorium voor plantensystematiek en -geografie der landbouwhogeschool, een artikel, getiteld ‘Natuur en landschap’ en ten slotte een beschouwing onder het hoofd ‘Mensenlevens’ van de hand van J. Meulenbelt.

Op al deze gebieden vallen vele verliezen te betreuren tengevolge van de krijgsverrichtingen, maar veel meer nog van alles wat daarmee rechtstreeks, zijdelings of zelfs in het geheel niet in verband stond, doch niettemin een gevolg was van de onderdrukking door of uit naam van de machthebbers die, Nederland hadden overweldigd. Heel wat schade, toegebracht aan steden en dorpen en aan de natuur en het land wordt hier opgesomd. We wisten allen, dat het erg was, doch als men de cijfers verneemt en de foto's aanschouwt, dan maakt dit toch een diepe indruk.

We zullen hier volstaan met het overnemen uit het laatste artikel van een veelzeggend staatje en verwijzen verder naar de inhoud der goed gedocumenteerde verslagen, die veel wetenswaardige bijzonderheden bevatten, welke niet algemeen bekend zijn.

Ziehier dan het bedoelde staatje onder het opschrift:

‘Aantallen slachtoffers van de oorlog met Duitsland en Italië’ (per 1 November 1952)

Militairen (inclusief stoottroepen).	4.570
Koopvaardij (Nederlanders)	1.492
Getroffen door bombardementen e.d.	20.400
Daling volksgezondheid	65.500
Executies en standrecht	2.800
Jodenvervolging	104.000
Arbeitseinsatz	30.000
Concentratiekampen en gevangenissen?	22.500
Krijgsgevangenen	258
Hongerwinter	18.000
Vermist	500
Duitsgezinden aan de fronten	10.000
Geallieerde militairen in de gevechten voor de bevrijding van ons land	50.000

Het aantal Nederlandse slachtoffers, d.w.z. zij die het leven lieten, begrepen in deze getallen, wordt dus volgens de bekende gegevens becijferd op rond 280.000 en zou zeker nog veel groter zijn geweest als Hitlers plannen alle tot uitvoering waren gekomen.

R.

Tussen Vecht en Oude Rijn, door W. van der Pas, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht 1952.

Het bovengenoemde boek is verschenen naar aanleiding van het eeuwfeest van de R.K. parochie Kockengen, maar het geeft tevens een interessante beschrijving van het Noord-Westen van de provincie Utrecht. Dit gebied is een onderdeel van de grote laagveenstreek, die zich uitstrekt van de zandgronden in Oost-Utrecht tot de duinen langs de Noordzee. Soldaten en kooplieden waagden zich niet in dit drassige gebied, maar volgden van Utrecht de weg langs de Oude Rijn of de we langs de Vecht; de hoge oevers langs deze rivieren bleven eeuwen lang de enig begaanbare we en in dit veengebied. Er mochten al eens jagers en vissers door het veengebied zwerven, van bewoning was voorlopig geen sprake.

Pas in de 10de en 11de eeuw drongen pioniers van de Vecht alt moerassige gebied binnen; zij groeven sloten naar de Vecht, die het overtollige water afvoerden en het land eindelijk bewoonbaar maakten. Ook van uit het Zuiden, van de Oude Rijn uit, werd het veen ontgonnen. De oudste bewoners van de veenstreek gingen bij voorkeur op de hogere gronden, op de engen wonen; Kockengen en Portengen herinneren waarschijnlijk tevens aan de namen van oude bewoners.

In de tweede afdeling van zijn boek geeft de schrijver een overzicht van Noord-West Utrecht tijdens de Republiek. Op biz. 73 vertelt hij, hoe Jan Arendsz. in het begin van Augustus 1566 een hagepreek hield buiten de Catharijnepoort bij het Utrechtse kasteel Vredenburg; ik heb echter in mijn proefschrift, dat de schrijver op deze bladzijde (noot 2) aanhaalt, aangetoond, dat het verhaal van de hagepreek bij het kasteel Vredenburg zeer onwaarschijnlijk is.

[p. 48]

De boeren in Noord-West Utrecht maakten tigdens de Republiek goede zaken door melk te leveren aan de grote steden en aan de bewoners van de talrijke buitenplaatsen langs de Vecht.

Ten Westen van Baambrugge en Loenersloot, in de Ronde Venen, werd veel turf gestoken voor de bewoners van Amsterdam; de boeren vernielden hier echter veel land en plassen kwamen in de plaats van vruchtbare weilanden. Waar welvarende boeren gewoond hadden, vonden tenslotte slechts enkele rietsnijders en vissers een armelijk bestaan.

In de laatste afdeling, die handelt over de herstelde parochie Kockengen, wordt de geschiedenis van de Utrechtse veenstreek in de 19de en 20ste eeuw beschreven.

Op bl. 161 worden De Cock en Scholte Groningse predikanten genoemd, maar Scholte was predikant in het Brabantse Doeveren.

Ook het Utrechtse veengebied kwam in de moderne tijd uit zijn isolement; in 1869 werd de spoorlijn van Breukelen naar Woerden aangelegd, terwijl later de autobussen ook de kleinere en meer afgelegen plaatsen uit hun isolement verlosten. Maar toch bleef dit land met zijn brede sloten en smalle wegen zijn eigenaardig karakter tot nu toe behouden. Het boek van Van der Pas geeft een uitstekende beschrijving van het Utrechtse landschap tussen Vecht en Oude Rijn.

Dr A. VAN HULZEN

Dit is ons land Nederland. Rondvlucht boven Nederland. Dit is onze hoofdstad Amsterdam. Uitgeverij Contact, Amsterdam.

Daze drie boekjes (Contact-Foto-Pockets) geven door een keur van foto's een goede indruk van ons land en van onze hoofdstad. In het eerste boekje zijn allereerst foto's opgenomen van de zee, de duinen en de Hondsbosse zeewering bij Petten, daarna van verschillende polders en van enkele steden. Op blz. 5 wordt gezegd, dat de Oranjes in 1813 het koningschap verwierven; dit moet zijn in 1815. Of de molen bij Wijk bij Duurstede, zoals op blz. 83 staat vermeld, dezelfde is, als die op het bekende schilderij van Ruijsdael voorkomt, is zeer de vraag; zie hierover H. Hijmans, Wijk bij Duurstede, 1951, blz. 51 e.v.

In het tweede boekje zijn vooral luchtfoto's opgenomen, die soms een bijzonder aardige kijk geven op het landschap.

In het derde boekje staan allerlei foto's van Oud-Amsterdam (de Oude Kerk, het Begijnhof enz.), van nieuw-Amsterdam (de Muzenbrug, arbeidershuizen in West en kunstenaarsflats in Zuid) en van de wording van de nieuwe wijk Slotermeer. Het boekje geeft ook aardige foto's uit het dagelijkse leven in de hoofdstad: het draaiorgel, de poppenkast, een haringtentje, een bierbrouwerskar, de bloemenmarkt en de rommelmarkt op het Waterlooplein.

Dr A. VAN HULZEN

50 Jaar Woningwet 1902-1952, Uitg. N. Samson N.V., Alphen aan den Rijn 1952.

Het ministerie Pierson-Borgesius, dat bijna vier jaar aan het bewind was, heeft op waardige wijze de tie jaar van liberaal bestuur (1891-1901) besloten; al werd het eens spottend ‘haast een uitgeversfirma voor legislatieve ontwerpen’ genoemd, verscheiden wetten, die tijdens dit ministerie tot stand kwamen, hebben een heilzame invloed uitgeoefend. Tot deze wetten behoort de Woningwet, die in 1901 werd aangenomen en het volgende jaar in werking trad. Daarom werd in 1952 in Den Haag een tentoonstelling ‘50 jaar wonen’ gehouden en verscheen het bovengenoemde gedenkboek, waarin verschillende schrijvers allerlei aspectent van de Woningwet belichten.

In het eerste hoofdstuk schrijft Prof. Dr G.A. van Poelje over de voorgeschiedenis van de wet.

Ir P. Bakker Schut herinnert aan de belangrijkste personen, die een rol gespeeld hebben bij de totstandkoming van de wet.

Ir L.S.P. Scheffer schrijft in een hoofdstuk, getiteld Stedebouwkundige maatregelen in en om de kernen, hoe de woningwet ook enkele voorschriften gaf voor destadsaanleg; hierdoor droeg zij bij tot een belangrijke ontwikkeling van de Nederlandse stedenbouw.

Juist, omdat de werktijden verkort werden, moest steeds meer aandacht geschonken worden aan een behoorlijke ontspanning; bij de ontspanning neemt ‘het groan-element’ een belangrijke plaats in. De tijd, dat men hierbij uitsluitend dacht aan de beplanting van lanen en plantsoenen en waarbij de sport bij voorkeur beoefend werd op weilanden, die van de boeren gehuurd werden, is voorbij. In enkele steden werden zelfs bossen aangeled, zoals het Leidse Hout en het Amsterdamse bos.

In een laatste hoofdstuk ‘Randgebieden van de Woningwet’ vraagt G.F.E. Kiers de aandacht voor de woonwagens en de woonschepen.

Het Gedenkboek geeft op uitstekende wijze een overzicht van de heilzame werking, die de Woningwet van 1901 op velerlei gebied heeft uitgeoefend.

Dr A. VAN HULZEN.