Neerlandia. Jaargang 56

Is in Belgisch Kongo rechtspleging in het Nederlands wettig?

In het Mei-nummer 1951 van ‘Neerlandia’ is een artikel opgenomen onder de titel ‘Ongehoorde toestanden in Belgisch Kongo’ waarin hevig van leer wordt getrokken tegen de inhoud van een ‘ambtelijke onderrichting, uitgaande van de Substituut van de Procureur des Konings te Stanleystad, volgens welke de officieren van de gerechtelijke politie opdracht kregen de verklaringen door getuigen, in het Nederlands afgelegd, in het Frans te doen vertalen, en zulks in alle zaken, welke door een rechter moeten beslecht worden’.

Inmiddels is ons uit van bevoegde zijde ontvangen inlichtingen gebleken, dat er op dit gebied wel enige verwarring bestaat, zodat wij wel kunnen inzien, dat het weren van de Nederlandse taal in de Kongolese rechtspraak de schrijver van dat artikel als een grote onbillijkheid voorkwam.

[p. 10]

De vraag is echter: Was zijn lezing inderdaad in alle opzichten juist?

Thans ontvingen wij ter verduidelijking van deze zeer moeilijk te ontwarren juridische doolhof een knipsel uit het blad ‘De Week’ van 2 Maart jl., waarin de heer Jos. Lamote op heldere wijze het vraagstuk uiteenzet. Dit artikel nemen wij hieronder over.

De wijze, waarop de schrijver van de beschouwingen in ons Meinummer van 1951 aan zijn verontwaardiging lucht gaf, geheel voor diens rekening latende, komen wij thans tot de slotsom, dat er voor diens felle generaliserende aanval op hoge juridische ambtenaren geen voldoende grond bestond, zodat wij de opneming in Neerlandia van diens heftige kritiek achteraf ten zeerste betreuren.

De Redactie

Rechtspleging in het Nederlands is wettig

Het onwederlegbaar vonnis van E'stad

Enkele tijd geleden hebben wij aangekondigd, dat te Elisabethstad een vonnis in het Nederlands werd geveld; wij hebben er onze vreugde over uitgedrukt en er aan toegevoegd dat wij hopen, dat de Vlamingen zouden vragen, dat hun zaak in het Nederlands zou behandeld worden en dat de parketten in het Nederlands zouden dagvaarden.

De rechtsprekende magistraat, dhr J. Grootaert; de Procureur des Konings, dhr Zuyderhoff; en de pleitende advokaat, dhr A. Rubbens, hebben daarmee een daad gesteld die vèrdragende gevolgen zal hebben. Dit vonnis wijkt immers af van wat tot nu toe vóór de Rechtbanken van de Kolonie geschiedde en daarom hebben de magistraten onderzocht of het wettelijk is.

Een goede maand te voren, nl. op 4 December 1951, werd een ander vonnis geveld door de Rechtbank van Eerste Aanleg te Coquilhatstad. Een burgerlijke zaak werd bij de rechtbank aanhangig gemaakt in het Nederlands. In het vonnis verklaarde rechter Delneuvlle de actie niet ontvankelijk, omdat de dagvaarding in het Nederlands werd gesteld.

Mogen de Belgen het Nederlands gebruiken in Rechtszaken?

Artikel drie van de wet van 18 October 1908 - Koloniale Keure genoemd - is als volgt gesteld: ‘Het gebruik der talen is vrij. Het wordt geregeld door dekreten, zodanig dat de rechten der Belgen en der Congoleezen zijn gewaarborgd, en alleen voor de akten van het openbaar gezag en voor de gerechtelijke zaken. Op dat gebied genieten de Belgen, in Congoland, eene gelijke bescherming als die hun in België verzekerd is. Met dat doel worden dekreten, uiterlijk binnen vijf jaren na de afkondiging van deze wet uitgevaardigd. Alle dekreten en verordeningen van algemeenen aard worden opgesteld in de Fransche en in de Vlaamsche taal. Beide teksten zijn officieel’.

Het vonnis van Elisabethstad stipt aan, dat de wet een onderscheid maakt tussen enerzijds de onderlinge betrekkingen tussen de particulieren en anderzijds de openbare akten en de rechtszaken. De particulieren zijn geheel vrij in hun onderlinge betrekkingen de taal te gebruiken naar hun keus, zonder onderscheid te maken noch tussen Belgen en vreemdelingen, noch tussen de nationale en vreemde talen en zonder dat enige regeling van deze vrijheid wordt voorzien.

De wet van 18 October 1908 schrijft voor, dat binnen de vijf jaar na afkondiging van deze wet dekreten uitgevaardigd worden. Dit had dus moeten gebeuren vóór 1913! Dit voorschrift werd niet uitgevoerd.

Het vonnis van Coquilhatstad zegt, dat het gerechtelijk apparaat niet onder de bepaling van artikel drie der Koloniale Wet valt, zolang de dekreten, die de vrijheid van het taalgebruik moeten regelen, niet uitgevaardigd zijn. Met andere woorden: zonder dekreten geen vrijheid.

Er is nochtans een nieuw feit voorgekomen. Op 23 Maart 1951 heeft de Gouverneur-Generaal bij omzendbrief nr 91/14 de betekenis van art. 3 der Koloniale Wet toegelicht. Hij gaf volgende onderrichtingen:

‘Deze tekst (van artikel 3 van de Koloniale Keure) waarborgt op uitdrukkelijke wijze de vrijheid van het talengebruik in Kongo. Hij voorziet dat er, onder zeker voorbehoud, door de wetgever beperkingen kunnen aan toegebracht worden wat betreft de akten van de openbare macht en de gerechtszaken. In werkelijkheid is er tot nog toe geen enkele beperking afgekondigd, zodat de vrijheid volledig is op alle gebieden.

Elke verklaring welke afwijkt van de regel: “Vrijheid bij ontstentenis van reglementering”, miskent de letter en de geest van de Koloniale Keure.

Het is dus van belang dat alle administratieve overheden van Kongo, evenals de officieren van het Openbaar Ministerie, zich zorgvuldig onthouden van elke daad of van elke onderrichting die van aard is om de talenvrijheid, gewaarborgd door de Kongolese grondwet, te beperken, zowel ten opzichte van hun ondergeschikte agenten als tegenover partikulieren.

Ongetwijfeld kan het gebruik van de volledige talen vrijheid aanleiding geven tot moeilijkheden bij de toepassing. Dit is echter geen voldoende reden om een formeel wettelijk voorschrift te overtreden.

De zwaarte van deze moeilijkheden moet trouwens niet overdreven worden. Ik ben er inderdaad van overtuigd dat de geest van verstandhouding en begrip, waarvan de kolonialen steeds blijk hebben gegeven, alsook hun bekommernis om het algemeen belang, in dit opzicht ernstige waarborgen bieden.

Ik hecht groot belang aan de nauwgezette inachtneming van bovenstaande onderrichtingen’.

De rechter van Coq beweerde in zijn vonnis, dat het gerecht door de uitspraak van de G.G. niet gebonden is, om dezelfde redenen, waarom het zich niet schikken moet naar de Koloniale Wet; dat dus nog steeds en alleen het Frans de officiële taal blijft van het Kongolees gerecht.

De bescherming verleend door de wet

Het gebruik der talen ‘wordt geregeld door dekreten, zodanig dat de rechten der Belgen en der Congoleezen gewaarborgd zijn. - Op dat gebied genieten de Belgen in Congoland, eene gelijke bescherming als die hun in België verzekerd is’.

Na het vonnis te Elisabethstad heeft de krant ‘Essor du Congo’ op 12 Januari ll. geschreven: ‘Zekere mensen verbaasden zich over het vonnis. Zij hebben ongelijk, want zij vergeten dat art. 3 der Koloniale Keure bepaalt dat het gebruik der talen facultatief is, en het bepaalt nog nader dat op dit gebied de Belgen in Kongo dezelfde waarborgen genieten als die, waarop zij recht hebben in België’.

Het vonnis te Elisabethstad stipt aan, dat de wet niet voorschrijft dat de dekreten de bescherming zullen uitvaardigen, maar alleen regelen om deze te waarborgen, d.w.z. in de feitelijke toepassingen op de toestanden in de Kolonie. Daarmee werd bedoeld, dat de voorziene dekreten niet tegenstrijdig mogen zijn met de in België verleende bescherming. In dit geval zouden ze inderdaad, krachtens artikel 7 van de Koloniale Keure, als tegenstrijdig zijnde met de wet, niet mogen toegepast worden.

De bescherming verleend door de wet is onmiddellijk van kracht geworden in 1908. De wet zegt wel, dat de Belgen die bescherming ‘genieten’. De Franse tekst zegt ‘jouiront’, doch het gebruik van de toekomende tijd in het Frans, bedoelt eenvoudig ‘van zodra de wet in voege zal getreden zijn’, telkens ‘dat er aanleiding tot toepassing van de tekst bestaat’. In elk geval heeft de Nederlandse tekst evenveel kracht als de Franse. De Franse tekst kan geen betekenis krijgen, die zou tegenstrijdig zijn met de Nederlandse tekst.

De bescherming wordt dus onmiddellijk verleend. Dit is klaarblijkelijk ook de mening van de gewone koloniale wetgever - aldus stipt het vonnis aan - vermits deze reeds vóór het verstrijken van de termijn van 5 jaar, nl. bij dekreet van 23 Mei 1909, de Nederlandse tekst van de uitvoerbare formule der vonnissen en arresten heeft gegeven. Dit werd vanzelfsprekend gedaan voor de uitvoering van de toen reeds gebeurlijk in toepassing van de verleende bescherming in deze taal gestelde vonnissen en arresten.

De bedoeling van de wetgever is geweest, van de invoegetreding van de wet af, in deze zaken, de onder het bewind van de Onafhankelijke Kongostaat bestaande tegenstrijdige toestand, alleen de Franse taal te gebruiken, te veranderen door aan de Belgen in Kongo een bescherming te verlenen, die de Onafhankelijke Kongostaat hun niet toekende.

De wet heeft klaarblijkelijk aan de voorziene dekreten alleen overgelaten, de uitvoeringsmaatregelen voor de haar zelf verleende bescherming uit te vaardigen. De voorziene dekreten hebben bijgevolg het karakter van uitvoeringsmaatregelen van de wet. Indien de uitvoeringsmaatregelen niet uitgevaardigd zijn, kan dit niet voor gevolg hebben, dat de bescherming zelf, door de wet verleend, zou afgeschaft zijn. Dit zou tegenstrijdig zijn met de uitdrukkelijke bedoeling van de wet. Artikel 7 van de

[p. 11]

wet voorziet uitdrukkelijk, dat zelfs een dekreet de bescherming, door de wet verleend, niet kan afschaffen, zodat a fortiori een uitgebleven uitvoeringsdekreet het nog min kan. De toegekende bescherming moet toegepast worden zonder geregeld te zijn.

Rechtspleging in het Nederlands is wettig.

Men ziet dat dit vonnis - dat het tegenovergestelde is van dit te Coq - onwederlegbaar is.

Het onderzoek van de stelling is echter nog niet uitgeput. Sommigen houden staande, dat het in gebreke blijven van de gewone wetgever voor gevolg heeft, dat bij toepassing van de ordonnantie van 16 Mei 1886 deze stof geregeld wordt door de plaatselijke gebruiken, de algemene rechtsbeginselen en de billijkheid.

Deze ordonnantie - zo stelt het vonnis van E'stad vast - beperkt uitdrukkelijk haar toepassingsveld tot de ‘betwistingen’ (contestations), waarvoor de rechtbanken bevoegd zijn. Zonder twijfel gaat het over de betwistingen, die bestaan tussen de partijen, die voor de rechtbanken verschijnen. Het kan niet gezegd worden, dat wat betreft het gebruik der talen in de openbare akten en in rechtszaken, de Kolonie een vóór de rechtbanken verschijnende betwistende partij is. Deze ordonnantie is bijgevolg in deze zaken niet van toepassing.

De plaatselijke gebruiken, waarnaar deze ordonnantie verwijst, is vanzelfsprekend het gewoonterecht dat vrij ontstaat en bestaat tussen de partijen die voor de rechtbanken verschijnen.

Bij de koloniale rechtbanken is het bestaande gebruik, uitsluitend de Franse taal aan te wenden. Dit is geen dergelijk gewoonterecht, doch een overheidsdaad, zoals ook het gebruik van het Nederlands voor onderhavig vonnis dat is.

De ordonnantie voorziet de toepassing van dergelijke overheidsdaden niet. Dergelijke overheidsdaad kan geenszins de door de wet verleende bescherming te niet doen, zo min als een dekreet dat kan.

Moest, niettegenstaande al deze redenen, toch nog worden volgehouden, dat deze ordonnantie wel van toepassing is, dan moet duidelijk de stof van de niet verschenen dekreten omschreven worden waarop dus beweerd wordt, dat de ordonnantie moet toegepast worden.

Het is niet het door de wet uitgevaardigde beginsel, dat de Belgen in de Kolonie in deze zaken van dezelfde bescherming genieten, maar alleen de uitvoeringsmaatregelen van deze bescherming. Geen enkel gebruik regelt de toepassing van deze bescherming. Het in de Kolonie als overheidsdaad bestaande tegenstrijdig gebruik van de rechtbanken, in rechtszaken uitsluitend de Franse taal aan te wenden, is geen regeling van de verleende bescherming, maar een onwettelijke tenietdoening daarvan.

De algemene beginselen van het recht zijn in de allereerste plaats deze van het moederlandse recht. Het is ongetwijfeld een algemeen beginsel van dat recht, dat de rechtspleging gebeurt in de nationale ethnische taal van de gedaagde. Zulks stemt ook overeen met de billijkheid.

Het vonnis haalt vervolgens de omzendbrief van de G.G. aan en voegt er volgende overwegingen aan toe: Uit hoofde van de onafhankelijkheid van de rechtbanken tegenover de uitvoerende macht, binden deze onderrichtingen haar niet. Wat betreft de rechtszaken past het heden ten dage niet, dat de rechtbanken niet de door het hoogste Burgerlijk gezag in de Kolonie aangegeven evolutie zouden volgen en aldus zouden achterblijven op de algemene toestand van het land, door aan dezelfde tekst van de wet een tegenstrijdige uitleg te geven.

Volgens de bepalingen van de moederlandse wet van 15 Juni 1935 kan de bescherming, waarvan de Belgen in België in rechtszaken genieten, als volgt worden samengevat: de rechtspleging geschiedt in de nationale ethnische taal van de gedaagde. Volgens artikel 3 van de Koloniale Keure genieten de Belgen ook in Kongo van de door de wet verleende bescherming. Bijgevolg moet wettelijk de rechtspleging in deze zaak ten laste van gedaagde in het Nederlands gebeuren en moet onderhavig vonnis in deze taal gesteld en openbaar uitgesproken worden.

Om deze redenen verklaart de rechtbank dat de in het Nederlands gedane rechtspleging wettig is.

In deze uiteenzetting hebben we ons beperkt tot het vonnis van E'stad. Dit vonnis zal jurisprudentie maken.

Wij hebben de indruk, dat daarmee veel moeilijkheden zullen opgelost worden. Wellicht zal de koloniale overheid thans de dekreten uitvaardigen, waarop de Vlamingen sinds veertig jaar wachten. Wij hopen het van harte in het belang van de kolonie zelf.