Neerlandia. Jaargang 55

Die genootskap van regte Afrikaners en wat eraan voorafging

De stichtingsvergadering van ‘Die Genootskap van Regte Afrikaners’ werd gehouden op 14 Augustus 1875, dus onlangs 75 jaar geleden, ten huize van de heer Gideon Malherbe te Paarl door een achttal Afrikaners. De invloed, die deze vereniging zou hebben op de culturele ontwikkeling van het Afrikanervolk in deze ¾ eeuw is zo groot geweest, dat haar oprichters thans worden herdacht als pioniers van wat men zou kunnen noemen de Afrikaanse beweging.

De redactie van Neerlandia heeft gewacht met gewag te maken van het jubileum, totdat haar berichten zouden hebben bereikt over de herdenking daarvan in Zuid-Afrika zelf.

Thans ligt voor ons een boekje, dat zij ontving, voor die gelegenheid uitgegeven door de Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge, getiteld ‘Die Genootskap van Regte Afrikaners herdenk, door Dr P.J. Nienaber met een inleidend woord van Prof. Dr J.D. du Toit (de bekende dichter Totius) en besloten door een hoofdstuk over ‘Die betekenis van die eerste tydperk in die Afrikaanse Taalbeweging’ door Prof. Dr D.F. Malherbe.

De namen der schrijvers, reeds meermalen in de kolommen van ons maandblad genoemd, waarborgen een gedegen kennis van de behandelde stof en wie het boekje doorleest zal dan ook tot de ontdekking komen, dat de F.A.K. het schrijven ervan vermoedelijk aan geen betere handen had kunnen toevertrouwen. Het zal zonder twijfel in de stamboekerij van het Algemeen Nederlands Verbond niet mogen ontbreken. Het is 74 bladzijden groot en bevat de portretten van Ds S.J. du Toit, Dr Arnoldus Pannevis en C.P. Hoogenhout. Nederlanders kunnen erdoor vertrouwd raken met de geschiedenis van de taalstrijd in Zuid-Afrika en met het lezen van de Afrikaanse taal, zo nauw verwant met de hunne. Wij hebben er althans geen enkel woord in aangetroffen, dat we niet konden thuisbrengen.

Het boekje bepaalt zich niet tot het werk van het Genootschap en zijn bestuurders alleen, doch geeft ook een duidelijk overzicht van de voorgeschiedenis en de oorzaken van zijn ontstaan.

Zoals Prof. Du Toit het uitdrukt: ‘Sy oog (van Dr Nienaber) het elke môreskemering, ook die allervroegste, van ons taaldag gevang. Daarna eers word gespreek van die Genootskap self en van sy groot program. In een woord heet dit: Ons wil staan vir ons Taal, ons Nasie en ons Land, met die uiteindelike ideaal: 'n Verenigde Suid-Afrika!’

Dr Nienaber verdeelt zijn overzicht in drie hoofdstukken:

[p. 5]

A.	Die Hollandse gedagte
B.	Die Engelse gedachte
C.	Die Afrikaanse gedagte

En wat was nu die ‘morgenschemering van de taaldag’? De taalstrijd was, zo zegt Dr N. ‘nie net 'n aksie vir die verwesenliking van 'n ideaal nie, dit is ook 'n reaksie teen die heersende toestande, 'n protesbeweging’, want in de tijd, toen het G.R.A. werd geboren, was het volgens de dichter C.P. Hoogenhout:

‘Engels! Engels! Alles Engels!

Engels wat jy sien en hoor;

In ons skole, in ons kerke

word ons moedertaal vermoor.’

In de loop van de 18de eeuw was de taal reeds zichtbaar afgeweken van het ‘Hollands’ van Jan van Riebeeck en zijn mannen, die op 6 April 1652 aan de Tafelbaai was geland. Omstreeks 1800 schreef men over ‘Kaapsch-Hollandsch’ of kortweg ‘Kaapsch’ of wel ‘Boeren-Hollandsch’ en ‘Boeren-Kaapsch’. De schrijftaal was echter ‘Hollandsch’, evenals in Nederland. Het oudst bekende geschrift in Kaaps-Hollands is een hekeldicht uit 1795.

Na de Engelse bezetting van de Kaap van 1795 tot 1803 volgde een tussenbewind van de Nederlanders tot 1806, waarna de Engelsen weder het heft in handen namen. De heersende klasse sprak toen uitsluitend Engels, de eigenlijke blanke bevolking alleen Hollands of Kaaps. Dit leidde natuurlijkerwijs tot botsingen; gevolg aantrekking van Engelse emigranten en pogingen tot verengelsing van het Hollandse volksdeel. Naarmate de Britse invloed zich op allerlei gebied, zowel bij vermakelijkheden (bals, wedrennen) als ten opzichte van bestuursaangelegenheden deed gelden, werden de culturele banden met Nederland losser.

Al spoedig bleek, dat, ondanks schoonklinkende beloften in algemene zin, de taalrechten niet werden geeerbiedigd.

Hier, zegt de schrijver, begint ‘die Eeu van Onreg’, hier liggen ‘die wortels van al ons taal- en rasprobleme van die toekoms’.

In 1806 ontstond de Afrikaner-Empire-aanbidder, de Anglo-man, later de ‘national scout’ genoemd.

Brieven of officiële bescheiden aan het Gouvernement werden alleen aangenomen, als ze in het Engels geschreven of door een vertaling in die taal vergezeld waren, hetgeen erop neer kwam, dat de Hollands-sprekenden in het vervolg in hun eigen land de rol van de ‘doofstomme’ zouden moeten spelen. Vertalers ontbraken.

Sir John Cradock, die in 1811 gouverneur werd van de Kaapkolonie wilde al dadelijk geleidelijk dezelfde wetten, beginselen en instellingen invoeren als in ‘the parent state’.

Reeds in Februari 1813 bepaalde hij, dat alle kolonisten Engels moesten leren.

In 1814 kwam de hooghartige Lord Charles Somerset aan het bewind, die dadelijk hardhandig optrad. Bij proclamatie van 5 Juli 1822 bepaalde hij, dat met ingang van 1 Januari 1827 het Engels de uitsluitende taal van de rechtbanken zou zijn, welke datum voor de Oostelijke provincie later werd vervroegd tot 28 Mei 1825.

Doch 9/10 van de blanke bevolking verstond geen Engels. Ds George Thom schreef zelfs in januari 1821 aan de gouverneur, dat van de Hollandssprekenden in Kaapstad er niet meer dan 400 Engels konden spreken en geen 200 of 150 die taal konden lezen of schrijven.

Voorlopig trokken de Boeren zich van de nieuwe regeling weinig aan.

Doch al spoedig werden Engelse onderwijzers aangenomen, die voor die tijd goed bezoldigd werden. Het onderwijs op de nieuw opgerichte eentalig-Engelse scholen was kosteloos, hetgeen vele ouders er nog eerder toe bracht hun kinderen daarheen te zenden, ten einde hun toekomst te verzekeren.

Weldra echter kwamen de Boeren daarvan terug, toen hun bleek, dat de tijd ging ontbreken om hun kroost het Hollands te leren, dat ze behoefden om de Bijbel te lezen en de psalmen en de catechismus te leren. Dan betaalden ze liever schoolgeld. Gedurende de eerste vijf jaren namen de Engelse scholen in bloei toe ten koste der Hollandse; daarna kwamen het verzet en de reactie. Tussen 1827 en 1839 daalde het aantal leerlingen op de ‘vrije’ Engelse scholen van 1700 tot 500. Het aantal. Holl. particuliere scholen nam van 1830 tot 1839 toe van 39 tot 94.

Nadat reeds vele Boeren waren weggetrokken, deed de regering wat water in de wijn door het onderwijs in de Holl. grammatica in te voeren, naar men zeide ter wille van vertalingen in 't Engels.

Doch ook de kerk moest worden verengelst. De Schotse Presbyteriaanse Kerk kwam in eredienst en Calvinistische levensbeschouwing het meest overeen met de Nederduits-Gereformeerde Kerk.

Daarom werden Schotse predikanten en onderwijzers in Z.-A. geplaatst, waarvan er enige veel moeite hadden om zich enigszins verstaanbaar te maken. Ook de predikanten waren gouvernementsambtenaren.

Sedert 1834 moesten de predikanten, die dat konden, ook in 't Engels preken.

In 1826 hadden intussen de Engelse munten en maten hun intrede gedaan en de Engelse kranten en tijdschriften namen gestadig in aantal toe.

Omstreeks 1850 begon de jeugd in de steden hoe langer hoe meer te verengelsen en ook de handelstaal werd overwegend Engels. Daarbij kwam dat het aantal Engelssprekenden voortdurend toenam door immigratie.

In de Volksvertegenwoordiging bleef het Hollands uitgesloten. De Hollands sprekende Boeren werden onverschillig voor de politiek.

Voor bevordering op de scholen werd met het Hollands geen rekening gehouden. Hoofdvakken waren alle onderdelen van het Engelse taalonderwijs en de Engelse geschiedenis en aardrijkskunde (ruim ⅔ over Engeland, het overschot betreffende de rest van de wereld). Later kwam daarbij de ‘Cape History’, waarin de Boeren werden gekleineerd en de Engelsen verheerlijkt.

Als een kind in de school of op de speelplaats Hollands sprak moest het een plankje om de hals hangen met het opschrift ‘I am a donkey’. Wie het plankje het laatst had moest bovendien na schooltijd strafregels schrijven.

De verengelsing nam hand over hand toe. Zelfs familienamen werden niet alleen op z'n Engels uitgesproken, doch ook geschreven. Meisjes werden naar Engelse kostscholen gezonden, waarna de Fanny's, Mary's enz. uit de hoogte neerzagen op haar leeftijdgenoten en vroegere speelkameraden.

‘Dutch’, zegt de schrijver, ‘het 'n skeldnaam vir iets minderwaardige geword’. Nu nog heeft menig Afrikaner tengevolge daarvan een minderwaardigheidsgevoel.

Zo was de toestand, toen ‘Die Afrikaanse gedach-

[p. 6]

ten’ werd geboren, waarvan de stichting van het G.R.A. een uitvloeisel was en waaraan de rest van het boekje is gewijd.

Doch daarover in een volgend nummer.

R.