Neerlandia. Jaargang 34

Drie oude brieven,
meegedeeld door Dr. A.J. Barnouw.

De origineelen der correspondentie, die hieronder volgt, zijn het eigendom van Mejuffrouw Elizabeth Tenbrook te Philadelphia, een afstammeling en naamgenoot van de schrijfster der twee eerste brieven. Deze was de dochter van Johannes Wijnkoop, van Hurley, N.Y., en Judith Bloodgood; zij trouwde, twee en twintig jaar oud, op 17 Januari 1712, te Kingston, N.Y. met Jacob ten Broeck (1688-1746), zoon van Wessel ten Broeck en Maria ten Eyck. Zeven kinderen werden uit dit huwelijk geboren: Wessel (1712-1747), die trouwde met Neeltje de Witt en zich vestigde in Somerset County, N.J.; Johannes (1715-1738), die trouwde met Catharine ten Eyck en zich eveneens in Juni 1735 in Somerset County neerzette; Maria (1717-1767) die de vrouw werd van Henry de Witt; Cornelius (1719-1790), getrouwd met Margaret Louw en ook sinds 1746 een ingezetene van Somerset County in New Jersey; Judith of Judeken (1721-1783) de vrouw van Teunis van Vechten, met wien zij in Catskill woonde; Jacob (1724-1793) getrouwd met Gerritje Smedes en ingezetene van Kingston. N.Y.; en Catrina, over wie ik niets anders te weten ben gekomen dan dat zij in 1726 is geboren.

In den eersten brief, aan Cornelis gericht, spreekt de schrijfster van Cornelis' broeders, die met vrede ten grave zijn gedaald. Hij moet derhalve geschreven zijn na den dood van Wessel, die in 1747 stierf, negen jaar na Johannes. Het geschil tusschen Cornelis en de andere kinderen liep blijkbaar over de verdeeling van hun vaders erfenis. Ook de tweede brief is aan Cornelis gericht, want zij vertelt er in wat Jacob, de andere van de vier zoons die nog in leven was, van plan is te doen. Cornelis woonde in Rocky Hill, New Jersey, als blijkt uit het adres waarin de naam op den klank af Rackahill is gespeld.

Elizabeth ten Broeck was na den dood van haar man (1746) bij haar dochter Judith in Catskill ingetrokken, en het is vandaar dat zij aan haar zoon Cornelis schrijft. De dominee uit Albany, die als brievenbesteller fungeerde, was waarschijnlijk de Eerwaarde Theodorus Frelinghuysen, die van 1745 tot 1759 in Albany stond. Men zie over hem ‘A Manual of the Reformed Church in America’ by Edward T. Corwin, 4th ed., blz. 470 vv.

De brieven zijn vooral interessant om de taal en de spelling. Moeder en zoon volgen een vast model, met conventioneel begin en slot. Goede gezondheid toegewenscht of bevestigd vormt den aanhef, en met een ‘nu niet meer voor dezen’ wordt van den geadresseerde afscheid genomen. De moeder kent haar Nederlandsch beter dan de zoon. Eigenaardig is haar gebruik van den vorm ‘uwer’ voor ‘u’, blijkbaar toe te schrijven aan haar zucht om correct en in de vormen te zijn. De tweede naamval meervoud had iets plechtigs doordat die vorm van het voornaamwoord haar alleen uit den bijbel bekend was; zij gaf zich geen rekenschap van de functie der naamvalsvormen, maar voelde iets moois en statigs in dien r-uitgang, dat paste bij de taal die aan papier werd toevertrouwd. ‘Ik hoop deser uwer aller in gesontheyt mag vinde’ moet haar een welgeslaagde wending hebben toegeschenen. Ik geef een getrouwe afdruk van de spelling zonder invoeging van leesteekens, waarmee Elizabeth noch Jacob gemeenzaam zijn. De vorm ‘eengaal’ voor egaal is waarschijnlijk een volksetymologische wijziging. De spelling ‘bant’ voor ‘bank’, in den tweeden brief, zal wel een verschrijving zijn; ‘Septenmer’ daarentegen, mag een weergave zijn van ‘Septemmer’ met assimilatie van b aan de voorafgaande m. Merkwaardiger is Jacobs brief als een staaltje van Amerikaansch-Nederlandsch uit het midden der achttiende eeuw. Hij raakt verward in zijn zinsbouw, en gebruikt een paar Anglicismen, waarop zijn moeder niet te betrappen is. ‘Een moey del happiger’ is blijkbaar verhollandscht uit ‘a good deal happier’, en ‘ik stur u een transport voor te teykene’ lijkt me gevormd naar het Engelsche ‘for to sign.’ Ook ‘als vor moeder’ lijkt me verhollandscht Engelsch. Toch was Engelsch hem blijkbaar niet gemeenzaam; te oordeelen naar de spelling ‘rackahill’ voor ‘rocky hill’ was de beteekenis van den naam hem niet klaar. ‘Sopis’ is zijn uitspraak van den naam Esopus, waaronder het tegenwoordige Kingston toen bekend was.

De generatie, die op die van Elizabeths kinderen volgde, bereikte een hooger graad van ontwikkeling dan waarvan dit drietal brieven blijk geeft. Een zoon van Judith en Teunis van Vechten, bij wie de moeder na den dood van haar man inwoonde, werd een man van beteekenis in Albany en in den Staat New York. Deze Abraham van Vechten werd in 1762 geboren, studeerde aan Kings College, de tegenwoordige Columbia University, werd in 1785 toegelaten tot de balie in Albany, was Staats-Senator van 1798 tot 1805, een lid der Assembly van den Staat New York van 1805 tot 1813, en Attorney-General in 1810 en 1813-1815, in welke functie hij werd opgevolgd door Martin van Buren, den lateren President der Vereenigde Staten. Abraham van Vechten stierf in groot aanzien op 8 Januari 1837.

Voor de vriendelijk toegestane vergunning deze drie brieven in Neerlandia bekend te maken betuig ik mijn oprechten dank aan de eigenares der origineelen, Mejuffrouw Elizabeth Tenbrook te Philadelphia.

[p. 64]

I.

 

my de veifentwintigste

 

 

 

waerde soon corneelus ik wens

 

u en uwer aler gesont heyt als

 

wy tegen woordig syn maar di bedrofde

 

twist tussche uwer valt

 

myn hart en beter¹⁾ want indin wy

 

ons nit en bekeere van onse boose

 

weege so sulle wy met Sodom en

 

Gemorra moete vergaan want door

 

dese groulyke saak wort de heere

 

daer toe getergt, hoewel hy en

 

genaadig en barmhertig goedt is

 

en gaeren om te vergeeve so

 

bidt ik u als of godt door ons

 

badt laat u dog met godt versoene

 

en geef de boose dog nit langer

 

gehoor want hy de eenigste outtuyr²⁾

 

is van al dit kwaat en nu

 

bidt ik u leg dog van nu of aan

 

alle haat en vyantschap of so

 

veel in u vermooge is en tragt

 

voortaan mag et nit in lifde

 

laat et dog in vreede weese om

 

met u eve naaste te leeve dog

 

dewyl wij van ons nit bekwaam syn

 

its goet te denke veel wynige[r]

 

te doen so wensche wy dat de heere

 

syn seege daar toe sal gelive te

 

geeve ik heb neeltye³⁾ gerekomandert

 

tot vreede so veel in myn vermooge

 

is en so doe ik uwer van et selve

 

en hoop dat et van nu aan beeter in

 

agt mag genoome worde en kroon^* dog u

 

self en al di u na syn en u broeders die

 

met vreede ten graave gedaalt syn nit

 

meer want et is en schent vlek voor

 

alle di an uwer belange so versok ik

 

nog maals laat my dog nit langer in di

 

bedrofde onrust, want ik myn leeve moede

 

ben en wenste indin et de heere behaage

 

mogt al waar et morge om my te

 

verplaatse by de geene di my voor

 

gegaan syn daar ik sulke heerlyke

 

blyke van heb als ik in dese bedrofde

 

tyt van u nit hebbe kan dog heb nog en

 

klyn hoopye dat de heere et nog ten

 

beste sal gelive te bestiere is et

 

nit na et lighaam dat et tog na de siel

 

mag syn pieter neesens het an myn versogt

 

om u te waarschouwe om hem nit

 

langer so te schende als hy schryft dat

 

gy daagelyks doet of hy sal genootsaakt

 

weese u met de wet by te komme ik versok

 

dat gy dit eenvoudig geschrift

 

dog in agt mugt neeme nit meer voor

 

dese als ik sal uwe an de

 

heere in syn bescherming beveele

 

en wens uwer gesonthyt

 

vreede en voorspot en weest

 

byde gegroedt elisabeth ten

 

broeck.

Katskil April de derde

Waarde soon dese sal diene hoop
ik om uwer bekent te maake onser
gesonthyt int generaal so ver
als my bekent is als ik ben
maar veeltyts uyt order en
bevind my hir wel et best ik
hoop de heer my by sal staan en
geve gedult om te draage et
gene hem behagt heeft my op te
legge ik hoop deser uwer aller
in gesonthyt mag vinde ik heb
u brif ontvange van de eerste
Septenmer mar heb versuymt om
om (sic) weer te schryve als van
de winter met de albanise doomeni,
maar de brif kwaam te
laat ik heb uyt u brif verstaan
dat gy lant gekogt heb wens
uwer daar geluk mee ik heb nit
tege u versoek in u brif yacop
is van voorneeme om syn pay dit
yaar te betaale en ik denck et
onder uwer eengaal te laate en
sal u part op de bant sette
indin gy et so goet duckt (sic)
en anders gelift daar over te
schryve antye gaasbeek¹⁾ is mar
heel onwe[1] geweest voorleede
herst en van de winter mar ho
sy nu is weet ik nit ik ben de
eerste maart hir gekome hoe sy nu
es weet ik nit (sic) nit meer voor
des[e] als ik sal uwer aan de
heere beveele die hop ik sal u
geeve seegen en voorspoet hir
tydelyk en naamals eeweglyk weest
byde hertelyk gegroett nefens u
kindere en de aandere kindere en
alle vrinde en bekend(e) van
my en yuedikye en haar man ik
blyf u toegenege moeder elisabeth
ten broeck

ik stur en nueyaars penni voor
de kindere vor koek en wens
uwer een geluecksaalig nuwe yaar.

1) Bitter.

2) Auteur.

3) Cornelis' schoonzuster, de weduwe Van Wessel, den oudsten zoon, in 1747 gestorven.

* Een eigenaardig gebruik van dit woord. Beteekent het misschien ‘kronen met de doornenkroon’, ‘tot martelaar maken’, ‘pijnigen’?

1) Dit was Antje Louw, getrouwd met een Van Gaasbeek. Zij was een zuster van Margareta Louw, die met Cornelis ten Broeck getrouwd was.

III.

To Mr
Cornelyus
Ten Broeck
in the jersies
at rackahill

1760 Siptembe[r] sopis

Waerde broeder dese tot bekentmakinge onser gesontheit hoepen het selve van u alle als vor moeder die het sints de bouw en moey del happiger ge weest en is nouw en aght dage weer sljm ge weest en is nuw maer swack ick had van de herrist wel ge wilt na uwent te kome maer de natte lange bouw en de bove gewone sware regen als noeit by

[p. 65]

mense huyge ge weest is by ons so dat het niet sal luckke ick stur u een transport voor te teykene ick doght de gelegenheyt niet beter kon wese om dat dat (sic) daer verscheyje ware die het wejlde koepen en daer op te timmere en dronge mey op om dat sey mankeerde klaerigheyt te make ende sette het op in vanduw²⁾ en het is verkoft by meyn en marya en judickje ende gey ende johannis daer oeck mee op neemt soo versoeck ick u en johannis om het transport tee tey kene ende het weer te sturen ofte bringe gey heyr heen komt ende als ick het transport weer kreyg dan sulle wey teykene ende het ende (sic) ick sal u en johannis en part van het geit sture het is verkoft voor seeven en veertjg pont veyf schellynge niet meer by dese als zyt ge grut van u E broeder
Jacob Ten Broeck
New York.

* * *

2) Vendu.