Neerlandia. Jaargang 34

De Nieuw-Nederlanders en hun nakroost.
I.

Betrekkelijk veel is er in de laatste jaren geschreven over Nieuw-Nederland en de vestigers aldaar; minder over Noord-Amerikaansche geslachten uit N. Ned. gesproten, en heel weinig over hunnen oorsprong in 16de en 17de eeuwsch Europa en hunne voortzetting van de 17de eeuw af tot op heden in Amerika. Belangrijke punten worden aangegeven in het werk van Dr. Van Hinte, reeds door Professor Eekhof in ‘Neerlandia’ terecht geroemd.

Als men weet, dat er gedurende het - op zijn ruimst genomen - zestig-jarig bestaan van N. Nederland als zoodanig (1614-1674), aldaar en daaromtrent vele, nimmer historisch beschreven personen en groepen van lieden uit Nederland afkomstig Noord Amerika binnen gekomen zijn, dan vindt men hun aantal, of liever dat hunner nazaten op het einde van genoemd tijdvak, de schatting van tien- of zes duizend van sommige schrijvers te boven gaande. Velen toch trokken als Indiaansche handelaars, boschloopers of pelsjagers, soms met hunne gezinnen, verder het Westen en het Zuiden in, buiten de nederzettingen, ja buiten de bij benadering vastgestelde grenzen van Nieuw Nederland, voornamelijk in die streken, die later Pennsylvanië en het Noord-Westen van den Staat New York vormden. Kwamen zij al eens terwille van den handel met de geregelde nederzetters in aanraking, dan spraken zij van dichte wouden, uitgestrekte grasvlakten, wilde ossen (bisons), die zij gezien hadden en waar men in N. Nederland niet van af wist.

Nieuw-Nederlanders. Hunne herkomst in Europa.

Verreweg de meeste N. Ned. kolonisten kwamen òf uit Nederl koloniën in den vreemde, òf vreemdelingen-koloniën in Nederland, veelal op hun beurt weer uit Ned. koloniën in den vreemde ontstaan.

Het oorspronkelijk Zuid-Nederlandsche, Waalsche, maar meer nog Vlaamsche element was daarbij in den aanvang overwegend, ja nog zelfs sterk waarneembaar onder de z.g. Palatijnen, die in de eerste helft der 18de eeuw bij duizenden naar Noord Amerika togen. Zij allen, Walen als Vlamen, waren uitsluitend Staten-getrouwe Zuid-Nederlanders, die in tegenstelling met de achtergeblevenen, de voorvaderen der Belgen, finaal hadden gebroken met het Huis Habsburg, en zich, zoo niet elders ingeburgerd, als onderdanen der Staten-Generaal der Ver. Nederlanden bleven beschouwen.

Zelfs de Nieuw-Nederlanders met zuiver Dietsche namen en geboortig uit de Zeven Gewesten, stamden vaak van gerepatriëerde ouders of grootouders, afkomstig uit 16de eeuwsche of zelfs vroegere Nederlandsche handels-, polder- of vluchtelingen-koloniën in Engeland, Duitschland, Skandinavie, of de Oostzee Provincien.

Ook waren er onder de Nieuw-Nederl. kolonisten oud-soldaten of hunne afstammelingen uit Ned. 16de of 17de eeuwsche garnizoensplaatsen binnen of buiten de Ver. Provincien en de Generaliteitslanden; lieden vaak vermaagschapt met soldatenfamiliën van geallieerden, voornamelijk van Gustaaf Adolfs leger; lieden die soms in Oost-Friesland, de Hanzesteden, de Graafschappen en Rijnland, ja zelfs in Venetië, Polen of Bohemen ‘gelegen’ hadden. Schoon veelal van gemengd Nederlandschen bloede, spraken toch deze lieden Nederduitsch, of hadden dat voor hun overkomst naar Nieuw-Nederland, tijdens een vaak jarenlang verblijf in Ned., aangeleerd. Vele N.-Nederlanders waren dus van den beginne twee- of drie- ja soms vier-talig, en daarbij was, of werd spoedig Nederlandsch hunne hoofdtaal. Velen kenden een Nederduitschen en daarbij nog een of anderen Franschen, Hoogduitschen of Skandinaafschen tongval, of Engelsch. Er waren onder de N.-Nederlanders afstammelingen van Watergeuzen uit de Republiek en uit Engeland en Oost-Friesland.

Een ‘samenraapsel’ mag men ze noemen, maar zij waren volk van alle markten thuis, cosmopoliet, overal terecht, nooit verlegen; menschen die zich liefst aan bureaucratiën en monopolistische handelscompagniën zoo weinig mogelijk lieten gelegen liggen. Zij kwamen naar Nieuw-Ned. meest via de belangrijkste steden in de Zeven Provinciën, voornamelijk die in Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland.

Toch waren er natuurlijk vele Nieuw Ned. nederzetters die of wier voorvaderen nooit ergens anders bij menschenheugenis gewoond hadden dan op Noord Nederlandschen grond en nooit iets anders gesproken hadden dan Nederduitsch of Friesch.

De emigratie naar Nieuw-Nederland was òf individueele òf groep-emigratie; de eerste was wel de meest gewone. Groepen nederzetters kwamen vooral uit de overvolle handels- en bedrijfssteden van Holland: Amsterdam, Leiden en Haarlem; menschen voor ontginning en landbouw bestemd, maar weinig daarin ervaren. Daarna kwamen er groepen uit de bosch-, heide- en veenstreken van Nederland, als: de Veluwe, Utrecht, het Gooi en Drenthe, Noord

[p. 28]

Brabant en den Achterhoek. Ook kwamen er na 1648 velen uit de niet geslaagde Protestantsche nederzettingen in den tijd van Frederik Hendrik in de Generaliteitslanden beproefd: Meijerij enz. De laatste groote N.-Ned. immigranten-groep kwam uit de Tieler-, Bommeler- en Alblasser Waarden, en bestond uit gezeten en welvarende boeren.

Friezen waren er maar sporadisch onder de N. Ned. kolonisten. Ik noem slechts Sibrand Galema op Staten Eiland, Gertrude Bornstra uit Nyland, Jan Ides en zijn zuster Frouk Ides. Gertrude was de vrouw van den Leidschen Waal, Hendrick de Forest en was in 1626 reeds met haar zwager en zwagerin, Jean de la Montagne en Rachel de Forest, op hunne bouwerij ‘Vredendael’ op Manhattan, waar nu de Episcopaalsche hoofdkerk van St. John the Divine staat. Frouk Ides, tweede vrouw van Cornelis Hendricksen van Voorst, kwam over in 1629. Haar man was reeds in 1626 als houtkenner en boschrooier met zijn houthakkers op Manhattan geweest en was van 1630 af directeur van Michiel Paeuw's Nieuw-Ned. kolonie, Pavonia (nu Hudson County en Bergen County, New Jersey). Verder noem ik de nog bestaande Nieuw-Ned. Friesche geslachten: Albada (nu Anderson, als stammend van Andries Albada), Banta uit Sexbierum, Camminga (nu Comminger), Spoor. Talma (nu Tallman), beide uit Harlingen, Burum (nu Booram), Heemstra (nu Hemstreet), Ripperda (nu Ripperdan), en Van Winckel, deze eigenlijk West-Friezen, die tijdelijk in het Bilt gewoond hadden. Pieter Stuyvesant uit Nije Trijnje, was een z.g. ‘stads-Fries’, wiens grootvader, Jan Stuyvesant, te Dokkum woonde. Joris Andringa zou in 1674 Directeur-Generaal van het herwonnen Nieuw-Nederland geworden zijn, ware niet de Kolonie bij den Vrede van Westminster prijs gegeven.

Admiraal Bincke Binckes uit Koudum, was met Admiraal Evertsen in 1672 een der heroveraars van Nieuw Nederland geweest.

Friezen waren eenmaal talrijk in de Ned. kolonie in Brazilië.

Een onhomogene groep Nieuw-Ned. immigranten was voorts in 1654 een deel van het restant kolonisten uit Reciff en het pas finaal opgebroken Ned. Brazilië (1634-1654). Het grootere deel van dit restant was gerepatriëerd en schijnt zich, aanvankelijk aaneengesloten, te Overschie te hebben gevestigd.

Gedeelten van genoemde groepen hebben zich ook na hunne overkomst naar Nieuw-Nederland, ja zelfs in sommige gevallen tot op onzen tijd, in Amerika zeer conservatief aaneen gehouden, lokaal, of door onderlinge huwelijken, zoo lokaal gescheiden.

De Nieuw Nederlanders van welken Nederduitschen, vreemden of gemengden oorsprong dan ook, waren, haast zonder uitzondering van ‘de ware Gereformeerde Religie, gelyck die jegenswoordich binnen dese landen gepleecht wordt’. Doch er waren er heel wat onder die, of wier vaderen Doopsgezind, (vooral Vlaamsch Mennist), ja Anabaptistisch geweest waren, en wier voorgeschiedenis men daarom onder deze secten moet zoeken. Na 1654 had N. Nederook enkele Lutheranen. Kwakers en Joden. De laatsten uit Ned. Brazilië, spraken Portugeesch en stichtten in 1656 de nog in New York bestaande Portugeesche Gemeente.

LOUIS P. DE BOER M.A.

Washington D.C.

222 Secondstr. N.E.