Neerlandia. Jaargang 33

Zuid-Afrika

Het Werk van den Taalbouw.

Niemand kan zich goed voorstellen welk een reuzenarbeid Prof. J.J. Smith verricht voor de samenstelling van het Zuidafrikaansche woordenboek. ‘Prof. Smith moet somar amper uit niks 'n vir hedendaagse eise bevredigend woordenboek skep’ schrijft een Zuidafrikaansch blad. Ongetwijfeld komt er gaandeweg meer eenheid in het gebruik van Afrikaansch, toch bestaan vele verschillen in de onderscheiden taalgebieden. Dezelfde woorden hebben soms een andere beteekenis in de Kaapkolonie dan in Transvaal. Woorden veranderen vaak van beteekenis onder den invloed van andere talen. Prof. Smith is altijd bezig met het speuren naar nieuwe woorden en nieuwe beteekenissen, zoodat van hem reeds gezegd is, dat hij geen 8-urigen maar een 24-urigen werkdag houdt.

Reeds vóór 1925 heeft de hoogleeraar vele gegevens verzameld. Tot zijn bronnen behooren o.m. de geschriften der O. Ind. Comp. ‘Die kompanjiestaal en Indies Nederlands verklaar veel van die ouer nie-Nederlandse woordeskat’, zeide hij tot een redacteur van Die Burger. Van bijzonder groot belang voor de taal acht hij bijv. het dagregister van Batavia. Vervolgens moeten de Nederlandsche streektalen geraadpleegd worden en zoo meer. De moeilijkheden zijn evenredig aan den ernst van den toestand. Het Afrikaansch staat tegenover een geduchten tegenstander.

De gemiddelde Afrikaner komt in aard veel meer overeen met den Engelschman dan met den Nederlander, zegt een (ongenoemd) Afrikaner in de Round Table, een Engelsch tijdschrift, wiens artikel door de Afrikaansche bladen uitvoerig wordt weergegeven. Alleen behoeft men niet te vreezen, dat het Afrikaansch op het land zal uitsterven; daarvoor heeft het te diep wortel geschoten in het boerenleven. Verdringing door het Engelsch uit het handelsverkeer is echter wèl denkbaar; toch gelooft niet iedereen daaraan. Die Patriot, een nieuw te Port Elizabeth verschenen blad, verklaart stoutmoedig, dat het volstrekt niet zeker is, dat Engelsch de handelstaal van de wereld zal blijven. Ook Latijn, ook Fransch hebben het niet uitgehouden. ‘Ja dis selfs niet heeltemal seker nie dat Afrikaans dit niet in toekomstige eeue sal word nie.’

Hoe dat zij, de ‘handhawers’ houden moed. ‘Steun Afrikaans!’ is daarvan schering en inslag bij tal van oproepingen en ingezonden stukken,

[p. 62]

waarbij in de practijk de vrouwen het goede voorbeeld geven. De voorzitter der kamer van koophandel te Pretoria, de heer Grant Mac Kenzie, die groote opschudding verwekt heeft door te verklaren, dat men het Afrikaansch ‘een zaligen dood behoorde te laten sterven’, werd door de algemeene verontwaardiging gedwongen, die woorden terug te nemen. Sterk wordt aangedrongen, dat bijv. in de bioscopen het Afrikaansch naast het Engelsch zal gebruikt worden, zooals in België het Nederlandsch naast het Fransch. En dat in de scholen der inboorlingen het Afrikaansch verplicht zal worden gesteld.

Het departement van Onderwijs heeft een ernstige poging gedaan, om aan de taal recht te doen door het voorschrift, dat zij, die bevoegd zijn onderwijs te geven in beide talen een verhooging der wedde ontvangen. Reeds 200 onderwijzers hebben verzocht hiervoor in aanmerking te komen.

De Afrikaansche taalexamens zijn gehouden. De uitslag is bevredigend, maar het kon toch hier en daar wel beter. De examinatoren hebben uitvoerige verslagen openbaar gemaakt. ‘Die kinders moet vroeër Nederlands begin lees, ligte versies en verhale’, verklaarde prof. Botha. ‘Ek vrees egter dat die onderwysers nie veel meer Nederlands lees as die boeke wat voorgeskrewe is nie. As die onderwysers self nie 'n geweldige liefde vir letterkunde het nie, kan hulle dit nie bij die kinders aankweek nie.’ De studie der spraakleer laat te wenschen over; bedenkelijk is het met het gebruik van anglicismen gesteld. In de opstellen verraadt zich gebrek aan verbeeldingskracht en oorspronkelijkheid. Doch er zijn uitzonderingen. Een der verslagen geeft daarvan het volgende humoristische voorbeeld:

Van alle Afrikaanse skrywers zegt dr. Malherbe, is die invloed van Sangiro op hierdie jong stiliste verreweg die opmerklikste wat inhoud, styl en woordeskat betref. Omtrent driekwart van die noue ontkomings wat jagawonture met ‘arnosters’, maanhaar-' en ‘kraagmannetjie leeus’ - na willekeur. Byna sonder uitsondering het elke leeu ‘oor die hoë gras aangesuis gekom soos 'n inspirasie!’ om dan te sterf deur die koeël van die jagter, met of sonder ‘die rou geroggel van 'n sterwende leeu.’
Die onderwerp ‘my nouste ontkoming’, het bewys gelewer dat onder ons skoolgaande jeug daar baie ontluikende Baron Münchhausens is. Om darem binne vyf minute agtereenvolgens deur 'n stier, 'n krokodil en 'n maanhaar-leeu aangeval te word, met die uiteindelike resultaat dat die krokodil die leeu verslind en die tier die vlug neem, is darem vir ons held 'n noue ontkoming!
'n Ander seun-jagter spring weer op die rug van 'n wilde kraagmannetjie (wat hy per abuis vor sy gewonde bok aangesien het), en ja op hom myle ver totdat die koning van die diere eindelik oor 'n boomstam struikel en sy nek breek! ‘So ry ek jul almal nog die ewigheid in!’ is die triomfkreet waarmee hierdie groot jagter sy bloeddorstige geskiedenis sluit!

Zulke wilde oorspronkelijkheid acht de rapporteur echter minder laakbaar dan de doode eentonigheid en het pijnlijke gebrek aan verbeeldingskracht bij de groote meerderheid der candidaten. ‘Ek het nog nooit so onder die besef gekom dat ons onderwysstelsel deur al die oneindige drillery vir eksamens, die verbeeldingskrag by die meeste kinders volkomen versmoor.’