Neerlandia. Jaargang 32

Land uit Zee.

‘Men had het mij verteld; ik kon er niet aan gelooven. Zelfs wetend, zooals de heele wereld, welke wonderen de Nederlanders hebben verricht

Dr. C. Lely.

in hun worsteling van tien eeuwen tegen de Noordzee, verbaasde mij dit zoo, dit toekomstgezicht: de Zuiderzee uitgewischt van de kaart van Europa, dat ik er niet aan kon wennen.’

Aldus heeft de heer G.G. Toudouze in een Fransch tijdschrift zijn verbazing uitgesproken na een bezichtiging, in April 1927, van het werk aan de Zuiderzee, dat hij alleen met het bouwen der pyramiden van Egypte wist te vergelijken. Toch niets buitengewoons voor dit land. ‘Grond afwinnen van de zee was hier altijd een nationaal bedrijf’, schreef hij.

De pers van alle landen bracht in de laatste jaren soortgelijke uitingen. De heele wereld ziet vol aandacht verrast, verwonderd toe. Van alle plannen van herbouw, die na den oorlog opdoken, werd dit het grootste, het bewonderenswaardigste genoemd.

Vooral was men getroffen door de geestkracht eener regeering, die de uitvoering van zulk een werk durfde voorstellen, toen de wereldoorlog nog met volle kracht woedde. Een Schotsch blad noemde het plan een doorslaand bewijs van onverschrokkenheid, volharding, vernuft en geduld. De Nederlanders waren uit hun verdedigende houding tegenover hun aartsvijand tot den aanval overgegaan. Door overbevolking gedwongen, verleggen zij de grens, niet met legers van soldaten maar met legers van werkers. Dat daarbij de onderneming bovendien onmiddellijke winst beloofde, achtte men een bijkomend bewijs van beleid, dat een Duitsch blad zijn landgenooten ter navolging aanbeval.

*_**

De golven van Beemster, Purmer en Schermer daagden reeds in de zeventiende eeuw de Neder-

[p. 183]

landsche ‘vernuftelingen’ uit; de stoom hielp, omtrent de helft der negentiende, den droom van Leeghwaters ‘Haarlemmermeerboekje’ verwezenlijken. De zee midden in het land, bedreiging der vlakke beemden - de Noordhollandsche doorbraak van 1916, die voor 25 millioen gulden schade aanrichtte en nog eens 25 millioen gulden aan herstel en verbetering van dijken kostte, herinnerde er op 't pijnlijkst aan - scheiding, bestendiging van vervreemding dus tusschen oostelijke en westelijke landgenooten - dat was sinds eeuwen den echten Nederlander bijna een beleediging, prikkelde tot verzet. Verschillende plannen - men kent de geschiedenis - zijn Van Diggelens eerste ontwerp van 1849 gevolgd. Met de tijden veranderden zij, zooals vermoedelijk ook in het thans in uitvoering zijnde plan nog wel het een en ander gewijzigd zal worden.

Hoe dit zij - het groote werk is op gang en, dank zij de wet van 1925 ‘tot bespoediging der Zuiderzeewerken’, zit er vaart achter.

Wieringen is, door afsluiting van het Amsteldiep, met den vasten wal verbonden; het Wieringermeer wordt ingedijkt en reeds baggert men de vaarten van den polder van 20000 H.A., die over twee jaren droog zal zijn. Omstreeks vijf duizend gezinnen Zullen dit vette land erven. Het groote werk aan den afsluitdijk is begonnen met het aanleggen van sluisputten aan Oost- en Westoever, de hoektorens van dit bolwerk. De eerste Zuiderzeebewoner is op het Kornwerderzand geboren.

Van de technische bijzonderheden behoeven wij geen landgenoot iets meer te vertellen. Het volk leeft mee met deze gebeurtenis, maakt zelf plannetjes, verlegt rivieren, gooit 40-meter-diepe zeegaten dicht, poldert groote stukken zandbodem in (zonder te zeggen, wat daarop geteeld zal moeten worden). ‘We moeten voor den nazaat ook nog wat in te polderen laten’, zei dr. Lely, dien wij dezer dagen gingen spreken over dit zijn levenswerk, dat hij als leider van het uiterst zorgvuldige onderzoek van 1886 tot 1891, uitgevoerd in opdracht van de Zuiderzeevereeniging, begon. Geen ingenieur, geen staatsman heeft zoo groot aandeel gehad in het slagen van het denkbeeld als de heer Lely, die als minister het drie malen tegen militaire en geldelijke bedenkingen moest verdedigen; die het meer dan eens zag verijdeld door de politiek, maar die door de ervaring leerde en in 1913 de uitvoering deed vastleggen in de Troonrede, waarin de woorden stonden: ‘Ik acht den tijd gekomen, om de afsluiting en droogmaking der Zuiderzee te ondernemen.’ Wat de heer Lely ons van die moeilijkheden en teleurstellingen vertelde; wat hij mededeelde over de wenschelijkheid, de noodzakelijkheid dezer verovering van een nieuw gewest, van de zegenrijke gevolgen, die men ervan mag verwachten voor de vruchtbaarheid der omliggende gewesten, de zoet-watervoorziening, het verkeer - wie het niet weet, wie zijn begrijpelijke geestdrift niet deelt, zal goed doen, bijv. zijn artikel in het Groene Weekblad van Febr. '18, of dr. A.A. Beekmans beschrijving in het Zuiderzeenummer van Neerlandia, beter nog het onlangs verschenen boekje van de Vereeniging Nederland in den Vreemde met aandacht te lezen. In het begin van dit jaar heeft dr. Lely op uitnoodiging van het Amerikaansche ‘Institute of International Education’ een reis naar Amerika gemaakt, om voornamelijk voor professoren en studenten van eenige universiteiten voordrachten te houden, die zelfs in het ‘land der onbegrensde mogelijkheden’ verbazing en bewondering hebben gewekt, voor hetgeen ‘klein Holland’ durft en vermag.

*_**

Het was niet gemakkelijk, den Amerikanen een denkbeeld te geven van den omvang van het werk, maar, wanneer men aanneemt, wat in het ruwe opgaat, dat 500 millioen gulden hier ongeveer gelijkstaan met 500 millioen dollars ginds, dan kan men de droogmaking der Zuiderzee gelijkstellen met de beveiliging tegen overstrooming van het Mississippidal, waarvan in het vorige jaar een streek grooter dan heel Nederland is overstroomd. Van de groote internationale werken zijn in het bijzonder de aanleg van het Suezkanaal en het Panamakanaal met het onderhavige te vergelijken. Het laatste kostte tot dusver ongeveer 400 millioen dollars, terwijl de drooglegging der Zuiderzee rond 500 millioen

Kaartje der droogmaking van de Zuiderzee.

[p. 184]

gulden zal vergen. Het Suezkanaal heeft omstreeks 800 millioen francs gekost. Dit bedrag is echter bezwaarlijk meer in de muntwaarde van onzen tijd uit te drukken.

De heer Lely vertelde zijn hoorders, dat Nederland thans met een tiende van zijn bebouwbaar oppervlak wordt vergroot, wat diepen indruk maakte. Ook werd men getroffen, toen de lantarenplaatjes en rolprenten der ‘Maatschappij tot uitvoering der Zuiderzeewerken’, die hij had meegebracht, aanschouwelijk maakten, hoe ons volk zijn veroveringsoorlog tegen de zee voert; hoe een dijk wordt aangelegd; hoe baggermachines den grond voor het dijklichaam uit de zee zelf halen; hoe de zinkstukken gelegd, het zand gestort wordt. Aldus begon het verhaal van Nederlands eeuwenouden strijd tegen het water voor den vreemdeling te leven en verkeerde een nauw begrepen verwondering in ontzag.

Zoo sprak deze onderneming tot de verbeelding; de heer Lely kon onmiskenbaar bespeuren, dat de Amerikanen de hier ontplooide werkkracht bewonderen en dat het kloeke besluit van 1918 de belangstelling voor Nederland in Amerika, die in de laatste jaren reeds zeer groot is, aanmerkelijk heeft doen toenemen.

De meeste profeten zijn vol ongeduld; zou dat de reden zijn, waarom zij in hun eigen land niet geëerd zijn ? Deze profeet is dat wel - de staatkunde leerde hem wachten. Ook was hij overtuigd, dat een groot landsbelang als dit moet rijpen; rustpoozen als de politiek ongewild schiep, werden gebruikt voor propaganda, voor lezingen, voordrachten, artikelen in de pers. Een teeken, dat het denkbeeld had post gevat, was de ervaring met de bepaling, die de heer Lely in het ontwerp van 1916 had moeten brengen, waarbij de uitvoering van het militaire gezag afhankelijk werd gesteld. De minister redeneerde ongeveer zoo: de uitvoering van een zoo belangrijk nationaal werk mag niet afhankelijk zijn van den wensch van enkele ministers; wil het volk ze, dan zal het zelf tegen deze bepaling opkomen. Zoo liep het ook. Generaal Eland schreef in zijn, bij het V.V. op het ontwerp van 1918 gevoegde, nota: ‘Maar dat de militaire autoriteit de macht zal verkrijgen, het grootsche werk zoo lang te vertragen, als zij goed vindt, dat zal toch wel door bijna niemand worden goedgekeurd.’ Minister Lely vond in den leider van het kabinet van 1913, mr. Cort van der Linden, een krachtig voorstander; Oorlog noch Financiën maakte toen meer bezwaar en de volksvertegenwoordiging verwierp het niet meer toelaatbare voorbehoud.

*_**

De volkskracht was trouwens zeer toegenomen en wat nog veel meer zegt: het volk had die kracht leeren kennen. Toen het eerste ontwerp werd ingediend - door minister A. Heemskerk in 1877 - telde Nederland ongeveer 4, thans 7 millioen inwoners. In dien tijd brachten de Rijksmiddelen gemiddeld ruim 91 millioen in het jaar op, nu omstr. 500 millioen. Ook in de tweede helft der negentiende eeuw zijn groote werken uitgevoerd: spoorwegen en havens aangelegd, kanalen gegraven, rivieren verbeterd; deels echter omdat er genoeg te doen was, meer nog misschien om het geweldige bedrag der kosten, deinsde de voorzichtige Nederlander voor het grootste, maar tegelijk vruchtbaarste en, zooals in den wereldoorlog bleek, noodigste nationale werk terug. De crisistijd leerde ons met millioenen omgaan. De kosten, over een dertigtal jaren verdeeld, bleken slechts de helft der crisisuitgaven van één oorlogsjaar. Konden wij deze opbrengen, dan bestond er wel een winstgevender belegging voor onze millioenen! Het volk wilde de onderneming; zelfs de visschers riepen ten slotte ‘Maak 'm droog’ (dr. Beekman in de Groene). - Op 14 Juni 1918 stond de wet in het Staatsblad.

Hoe de bezwaren van ‘Oorlog’ overwonnen werden, is wellicht niet algemeen bekend. ‘Oorlog’ vreesde voor belemmering bij de onderwaterzetting der Hollandsche waterlinie. Dr. Lely ontwierp nu het IJmeer in verband met een verdiept en verbreed Noordzeekanaal en de nieuwe sluis te IJmuiden voor het snel binnenlaten van de zee. Amsterdam denkt wellicht, dat de spoedige uitvoering der verruiming van dat kanaal alleen voor zijn scheepvaart geschiedt. Dit groote werk wordt echter mede snel uitgevoerd in nauw verband met de afsluiting der Zuiderzee. De eene zee wordt afgesloten, de toegang tot de andere wijd geopend.

En zoo begint Nederland het nieuwe tijdvak der geschiedenis goed. Het heeft terstond begrepen, dat er na den oorlog hard gearbeid zou moeten worden en het heeft de schouders gezet onder de zwaarste taak, waartoe het in staat was. Zoo groote inspanning ontplooide het volk alleen gedurende en na den druk van den tachtig jarigen oorlog. De ongewone bloei, die toen volgde, bevat een voorspelling van de toekomst, die Nederlands vereende krachten ook thans weer kunnen scheppen.