Neerlandia. Jaargang 31

Zuid-Afrika.

Zuidafrikaansche brieven.

II. Het onderwijs.

Daar de blanke in de Unie van Zuid-Afrika omringd is door een naturellebevolking vijfmaal zo sterk in aantal, kan alleen verstandelike en zedelike meerderheid zijn evenwicht handhaven op politiek en ekonomies gebied. Er zijn reeds inboorlingen, die zich hiervan bewust zijn geworden en die hun rasgenoten op verstandelike ontwikkeling wijzen als een ekonomies wapen; maar ze zijn eenlingen, door een opvoeding in Europa of Amerika gedenationaliseerd en daardoor buiten aanraking met de volksziel gekomen. De blanke zal nog geslachten lang de leiding moeten geven aan de Zuidafrikaanse ontwikkeling en het wel of wee van land en volk hangt af van de richting, die die ontwikkeling volgen zal.

Het ligt niet in de bedoeling van dit artikel een geschiedkundig overzicht te geven van opvoeding en onderwijs aan de Kaap van de stichting der volksplanting aldaar in 1652 tot op de inpalming van de kolonie door Engeland in 1795 en 1806, hoewel de stof voorhanden is en reeds aanlokkelik verwerkt is in onderscheiden geschriften, b.v. in het zeer lezenswaardige boek van Dr. Malherbe, lector in de opvoedkunde aan de Universiteit van Kaapstad: History of Education in South Africa.

De kultuurstrijd tussen Hollands en Engels in de Kaapse schoolwereld in de negentiende eeuw levert even aantrekkelike lektuur, waarbij de School der Maatschappij tot Nut van het Algemeen in Kaapstad, opgericht in 1805, 'n hoogst verdienstelike rol gespeeld heeft, terwijl onder andere namen vooral ook die van Dr. A.N.E. Changuion en Dr. N. Mansvelt genoemd moeten worden. Hier echter zal in hoofdzaak de tegenwoordige inrichting van het onderwijs besproken worden.

Er is een lager, middelbaar en hoger onderwijs. De beide eerstgenoemde afdelingen worden provinciesgewijs beheerd door departementen van onderwijs te Kaapstad, Bloemfontein, Pretoria en Pieter-Maritzburg. Iedere provincie heeft door historiese oorzaken zijn eigen onderwijswet, leerplan, inspectiestelsel en onderwijseksamens en salarisregeling. Hier is dus gelegenheid voor decentralisatie en voor plaatselike, zelfstandige ontwikkeling, waarop alle recht bestaat, wanneer bijvoorbeeld de overwegend Hollands-Afrikaanse Vrijstaat vergeleken wordt met het sterk Engels gekleurde Natal.

Het hoger onderwijs staat onder beheer van het Uniedepartement van onderwijs te Pretoria, waaronder de vier Zuidafrikaanse universiteiten vallen n.l. die van Kaapstad, Stellenbosch, Johannesburg (de Witwatersrandse Universiteit) en de te Pretoria zetelende Universiteit van Zuid-Afrika, bestaande uit zes Universiteitskolleges, gevestigd te Wellington (Hugenoten K.K.) Grahamstad (Rhodes K.K.,) Bloemfontein (Grey K.K.), Pretoria (Transvaals K.K.), Pieter-Maritzburg (Natals K.K.) en te Potchefstroom.

De lagere school telt zes leerjaren en heeft in veel gevallen nog een bewaarschoolafdeling daaraan verbonden van twee leerjaren. Na 'n lange strijd tegen geweld en list wordt in veel gevallen de moedertaal van de leerling als voertaal gebruikt. In de Kaap, Vrijstaat en Transvaal is het als beginsel 'n de wet neergelegd, dat de huistaal schooltaal zal wezen, altans tot het vierde schooljaar, waarna beide landstalen gebruikt (kunnen) worden. De ouder verklaart bij de inschrijving van een leerling, wat de huistaal is. Voor lezers van dit artikel, die de zaak van voertaal van bloot onderwijskundig en gezond-verstandsstandpunt bezien, lijkt het vanzelfsprekend, dat een kind zijn onderwijs moet ontvangen in een taal, die het verstaat, altans in de taal, die het het best verstaat, dat men zich de ogen uitwrijft, als men leest van ouders, die uit verblinding, ontstaan door ijdelheid, vrees, gewoonte of gemakzucht, een Afrikaanssprekend kind opgeven voor de Engelsmediumklas.

[p. 104]

Maar wat te denken van het professionele geweten van onderwijzers, schoolopzieners en directeuren, van onderwijs, die door hun stelsel en somtijds door persoonlike invloed Afrikaner ouders aanmoedigen Engels-onkundige of Engels-niet voldoende-kundige leerlingen te doen plaatsen in de Engels-mediumklas met voorbijgang van de Afrikaanse leergangen? Alleen politieke drijfveren kunnen opvoedkundigen tot deze misdaad brengen. In de Natalse onderwijswetgeving werd geen regel van ‘huistaal-schooltaal’ neergelegd, maar is de ouder geheel vrij in de keuze van voertaal. Het spreekt vanzelf, dat geen Engelssprekende ouder Afrikaansmedium van onderwijs eist en het is jammer, dat zo menige Afrikaner ouder Engels zo gekleed en beschaafd vindt, dat hij er de geestelike verminking van zijn kind voor over heeft om er 'n papegaai in plaats van 'n denkend mens van te maken. Onderwijs door 'n vreemd medium veroorzaakt 'n sterk geheugen, maar 'n zwak oordeel en werkt verbalisme in de hand.

De methoden van onderwijs in Zuid-Afrika zijn modern; wel is de schering Engels, maar de inslag is dikwels Amerikaans of Duits of Engels. Enkele Nederlandse onderwijzers hebben in eenvoud en stilte degelik werk gedaan en doen dit vandaag nog, zodat in hun omgeving en daarbuiten hun invloed ten goede merkbaar is; vooral Transvaal, dat uit de republikeinse tijd 'n 200 Nederlandse onderwijzers heeft overgehouden, plukt er schone vruchten van, o.a. in een rijk en gekuist Afrikaans. Vooral de Oosteindschool van Pretoria heeft hier 'n naam, die klinkt als 'n klok.

Het middelbaar onderwijs omvat een leertijd van vier jaar. Het bereidt voor voor een eindeksamen, dat toegang verschaft tot inrichtingen van hoger onderwijs, tot de staatsdienst en tot aanstelling in verschillende betrekkingen, b.v. als bankklerk. De regeling van dit eindeksamen is provinciesgewijs in de handen van de departementen van onderwijs en het neemt zozeer toe in populariteit, dat het tot nogtoe bestaande interprovinciale Matrikulatie-eksamen, dat vroeger de genoemde functies uitsluitend vervulde, niet alleen zijn alleenheerschappij, maar zelfs zijn prestige gaat verliezen en als erfstuk van eertijds oppermachtige Schotse onderwijsmandarijnen die mandarijnen gaat volgen naar een graf van vergetelheid.

'n Goede kant hebben deze eindeksamens der middelbare school, en wel, dat zij niet alleen opening laten voor 'n klassieke naast 'n moderne opleiding, maar dat zij ook 'n ruime keus veroorloven van eksamenvakken binnen zekere grenzen, door de wet bepaald.

Dat het onderwijs in de lagere en middelbare scholen van Zuid-Afrika overal degelik en grondig is, mogen we niet beweren; het klimaat, het vrije leven, de elementaire omstandigheden stellen daar andere eisen dan in de overbevolkte en stokoude landen van Europa. De jeugd is fisiek sterk, verstandelik begaafd, van nature handig en vindingrijk en met het aansterken van 'n nationaal-Zuidafrikaanse geest zal ook mettertijd 'n eigen onderwijsstelsel geboren worden, dat past bij de jeugd en de toekomst van land en volk en daarvoor het beste zal leveren, wat bereikt kan worden door de lagere en middelbare scholen van Zuid-Afrika.

Over het hoger onderwijs de volgende maand enkele mededelingen.