Neerlandia. Jaargang 27

[p. 173]

De Nederlandsche leergangen van het Algemeen Nederlandsch Verbond in Indië.

Men behoeft heelemaal geen partij te kiezen in de politieke vraag, of en in hoeverre reeds nu rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid, dat Indië ooit geheel aan eigen, inheemsche kracht kan worden overgelaten; evenmin in die andere vraag, of de ontwikkeling der inheemsche bevolking moet geschieden door haar eigen, oude beschaving omhoog te voeren dan wel door gebruikmaking van - en associatie met de Westersche cultuur. - naast en geheel onafhankelijk van de voor die kwesties te vinden oplossing blijft overeind staan de eisch, dat voldaan worde aan den onder de inlanders sterk levenden aandrang om Nederlandsch te leeren, omdat zij beseffen door die kennis veel bruikbaarder te worden als medewerkende krachten in staatsdienst en particuliere bedrijven.

In een land als Indië, waar in staatsbestuur, handel, landbouw, industrie, bankwezen de leiding in Westersche handen is, en naar wij ook voor de bevolking hopen, nog lang blijven zal, is het voor de inlanders een geweldig groot gebrek, dat zij de taal der Westerlingen niet verstaan.

Toen ik nog maar kort in Indië was, maakte eens mijn chef, sprekende over de verduistering van belastinggelden door een inlandsch dorpshoofd, deze opmerking: Zoudt ge denken, dat de ontvangers der belastingen in Nederland allen eerlijk zouden blijven, wanneer zij wisten, dat de betalers niet in staat zijn om na te gaan, of het gestorte bedrag juist is aangeteekend op het aanslagbiljet?

Is dit een voorbeeld van het groote nut van het enkel maar kunnen lezen van de eigen taal, hetzelfde geldt, in misschien wat minder mate, voor de kennis van de taal der Westerlingen, met wie de inlander op allerlei levensgebied in aanraking komt, of met wie hij moet samenwerken.

De behoefte aan kennis van Nederlandsch onder de inlanders dagteekent dan ook niet van gisteren. Natuurlijk is ze met de ontwikkeling van Indië toegenomen en nog steeds toenemend, en ook, ze is in de laatste twintig jaar meer tot uiting gekomen, evenals zoovele verlangens op ander gebied, welke vroeger slapende bleven, maar met het ‘réveil’ van het Oosten in het licht der openbaarheid zijn getreden.

Dat de kennis van Nederlandsch de poort is, die toegang verleent tot Westersche wetenschap en cultuur, blijft hier buiten bespreking, daarvoor is een leergang als de door het Algemeen Nederlandsch Verbond opgerichte niet voldoende. Maar wie meenen mocht, dat het, mèt deze doelbeperking, nu ook alleen maar geldt het laagbijdengrondsche belang van den inlander om beter betaalde ‘baantjes’ te krijgen, ziet maar één kant van de zaak. Het is ook een belang voor den staatsdienst en de particuliere bedrijven een deel van het werk te kunnen opdragen aan inlanders in stede van aan Europeanen, die zoo veel hooger eischen aan het leven stellen, en voor den goeden gang van het werk is het van groot gewicht, dat Westerling en Oosterling elkaar verstaan.

De ondervinding heeft geleerd, dat hoe meer Westersche krachten Indië noodig heeft, hoe meer menschen er komen, die niets van Maleisch of eenige landstaal verstaan, en dat zal in de toekomst nog erger worden, wanneer de Regeering, om zich niet voor tientallen jaren te binden aan de dure uitgezonden ambtenaren in vasten dienst, personen zal moeten aannemen met kort dienstverband, die zeker voor die enkele jaren geen Indische taal zullen gaan leeren.

Eigenlijk is dat zeer te betreuren. Wie zal zeggen, hoe vaak ontstemming onder de bevolking haar oorzaak vond in het optreden van Westersche leiders, die de landstaal niet verstonden (men denke b.v. aan de moeilijkheden, ondervonden bij de pestbestrijding)?

‘Weet ge, waarom ik U zoo pak?’ zei Mr. van Dieren in zijn onvergetelijke rede op den stamdag te Dordrecht, ‘omdat ik Uw taal spreek.’

Moeten we er in berusten, dat zij, die Westersche wetenschap en techniek naar Indië brengen, meestal geen Indische taal verstaan, welnu, hoe meer inlanders dan Nederlandsch kennen, al is het ook maar weinig, des te beter.

Wat heeft nu de Regeering gedaan om die kennis te bevorderen?

Reeds lange jaren is het Nederlandsch een leervak op de kweekscholen tot opleiding van inlandsche onderwijzers en de opleidingsscholen voor inlandsche ambtenaren, maar dit werkt in zóó kleinen kring, dat het niet mag meetellen als bevordering van de kennis van Nederlandsch onder de inlandsche bevolking.

Overigens dient bij de beoordeeling van hetgeen de Regeering te dezen deed in aanmerking te worden genomen, dat de drang naar kennis van onze taal zich het eerst begon te openbaren in de hoogere inlandsche kringen als onderdeel van het verlangen naar een geheel Westersche schoolopleiding. Aan dat verlangen werd eerst alleen tegemoet gekomen door toelating van inlanders tot de Europeesche lagere school en de H.B.S. Maar de toelating tot de Europeesche lagere school moest uiteraard beperkt blijven, vooreerst om het karakter van die school als onderwijsinrichting voor Europeanen niet aan te tasten, en bovendien zouden bij onbeperkte toelating van inlanders, de middelen aan personeel en geld, voor de Europeesche scholen noodig, ver boven de krachten der Regeering gaan.

De Regeering kon niet doof blijven voor de roepstem om meer gelegenheid tot Westersch onderwijs voor de kinderen van ambtenaren en gegoede inlanders, en ging er daarom in 1907 toe over om aan de inlandsche scholen der eerste klasse ‘meer in het bizonder bestemd voor de kinderen van inlandsche hoofden en van andere aanzienlijke of gegoede inlanders’ van het derde leerjaar af door Europeesche onderwijzers les te doen geven in het Nederlandsch.

Maar in het onderwijsstelsel paste deze halfslachtige school niet, zij sloot niet aan bij verder gaand onderwijs op Westerschen grondslag, en daarom werd zij in 1914 vervormd tot de ‘Hollandsch-inlandsche school,’ die ongeveer gelijkstaat met de Europeesche lagere school zonder Fransch en aansluit bij de Muloschool, welke op haar beurt voorbereidt voor verschillende takken van vakstudie.

Deze scholen zullen echter nooit kunnen bevredigen het verlangen naar kennis van Nederlandsch, zooals dat in breede kringen zich openbaart. Er zijn nu 150 van die scholen en uitbreiding is zeker wenschelijk. Maar het zijn standenscholen; dit Westersch onderwijs draagt een uitzonderingskarakter. Dat het volksonderwijs zou worden is voor een nog verre toekomst ondenkbaar, wijl de inlandsche samenleving niet kan voldoen aan de eischen, welke de van die school afkomstige leerlingen krachtens hun opleiding zouden mogen stellen.

Het is dus duidelijk, dat terwijl de overheid deze maatregelen nam ter voorziening in de behoefte aan Westersch onderwijs voor de bovenste lagen der inlandsche bevolking, er in veel breeder kringen dier bevolking bleef bestaan en groeide een verlangen naar kennis van de Nederlandsche taal zonder meer.

Daaraan nu werd voldaan door de oprichting van allerlei schooltjes en leergangen, waar vaak door geheel onbevoegden zonder eenig toezicht onderwijs werd gegeven in de Nederlandsche taal.

Het geven van onderwijs aan inlanders door inlanders is namelijk geheel vrij. Aan Europeanen, die als particulier onderwijzer voor inlanders willen optreden, wordt alleen de eisch gesteld, dat zij te goeder naam en faam bekend staan en de Europeesche lagere school met vrucht hebben doorloopen.

Er waren ook wel leergangen, door volkomen bevoegde Europeesche onderwijzers gehouden, en daaronder heel goede, maar men hoorde toch ook van leergangen met klassen van 60 leerlingen, in leeftijd uiteenloopende van 6 tot 50 jaar!

Al deze leergangen konden steungeld van de Regeering krijgen, doch wijl onder de daaraan verbonden voorwaar-

[p. 174]

den natuurlijk behoorde, dat zij dan aan toezicht waren onderworpen, trachtten vele het, door hoog schoolgeld te laten betalen, zonder steungeld te doen.

Wie zag, hoe aldus in veel gevallen de inlander voor een hoog schoolgeld gebrekkig onderwijs in het Nederlandsch kreeg, kwam er toe om te vragen: Waarom voorziet de Regeering niet in deze behoefte?

Mr. Creutzberg, Directeur van Onderwijs, tevens Voorzitter van het Groepsbestuur, gaf in een vergadering van dat bestuur op die vraag het volgende antwoord:

‘De organisatie van cursorisch onderwijs in de Nederlandsche taal voor inlanders en met dezen gelijkgestelden, die de 2de klas-scholen hebben bezocht, door de Regeering zou op tal van onoverkomelijke moeilijkheden stuiten. Belanghebbenden zouden op den duur eischen stellen, waaraan - hoe gemotiveerd die ook mochten zijn - de Regeering onmogelijk zou kunnen voldoen. Waar echter het particulier initiatief optreedt - zoo noodig met Landssteun - daar worden die eischen vanzelf gematigder; men aanvaardt het gebodene gaarne en waardeert thans zoowel de particuliere werkzaamheid als de belangstelling der Overheid.’

Hetgeen noodig was, dat was een waarborg, dat de leergangen, waaraan de Regeering Haar steun gaf, den inlander gelegenheid boden, voor niet te groot offer, van bevoegde onderwijzers geregeld, goed onderwijs in onze taal te ontvangen. Die waarborg kon beter gegeven worden door één vereeniging, die de opperleiding had van alle leergangen dan door een groot aantal verspreide schooltjes.

De aanleiding, dat het Algemeen Nederlandsch Verbond zich de zaak aantrok, was een leergang tot opleiding voor het z.g. klein-ambtenaarsexamen, opgericht door de afdeeling Buitenzorg van den Indischen Bond. Toen die afdeeling was opgeheven, kwam de leergang in 1913 in beheer bij de afdeeling Buitenzorg van ons Verbond. Dezelfde afdeeling stichtte in 1915 een leergang te Soekaboemi en in 1917 te Poerwakarta en te Cheribon.

Toen ook van verder gelegen plaatsen aanvraag kwam om leergangen op te richten, nam het Groepsbestuur de leiding ervan over, droeg die op aan een uit zijn midden gekozen ‘Hoofdcommissie voor de leergangen’ en maakte voor inrichting, beheer en toezicht een algemeene regeling.

En zonder dat er opzettelijk propaganda werd gemaakt, kwamen er elk jaar nieuwe leergangen bij, zoodat eind 1922 op Java en de eilanden daarbuiten op 54 leergangen 6581 leerlingen onderwijs genoten.

Van den aanvang af steunde de Regeering de leergangen in dezen vorm, dat op met redenen omkleed verzoek van het A.N.V. het tekort op de bedrijfskosten werd gedekt, maar door deze steunregeling achteraf kwam het Verbond nog al eens voor geldelijke moeilijkheden te staan. Eerst in 1920 kwam een regeling voor het verleenen van steun aan bizondere leergangen voor de Nederlandsche taal tot stand. Daardoor wist de Hoofdcommissie, waarop zij kon rekenen voor de bestaande leergangen en bij de oprichting van nieuwe.

In 1922 werd een gezamenlijk bedrag aan steun verleend van f 140.000.-, terwijl de leerlingen een som van f 161.000.- aan schoolgeld opbrachten. Het Groepsbestuur komt alleen tegemoet in de kosten van het beheer

Het doel van de leergangen is tweeledig: vooreerst het leeren van Nederlandsch en ten tweede opleiding voor het klein-ambtenaarsexamen, dat toegang geeft tot de eenvoudigste kantoorbetrekkingen in 's Lands dienst. Als leerlingen worden toegelaten zij, die de inlandsche school der 2de klasse, dat is de eigenlijke volksschool, hebben afgeloopen, en niet ouder zijn dan 25 jaar. Voor dengene, die Indië niet kent, moet deze leeftijdsgrens wel heel hoog schijnen, maar men verlieze niet uit het oog, dat de leergangen in hoofdzaak bestemd zijn voor hen, die op school geen Hollandsch geleerd hebben, on nu, in een betrekking gekomen, bemerken, dat de kennis van die taal hun geschiktheid en hun vooruitzichten belangrijk zal verhoogen.

Bovendien komen er veel gewezen leerlingen van Hollandsch-inlandsche, Hollandsch-Chineesche en ook wel van Europeesche lagere scholen, die daar bleven steken en nu tot het besef komen van wat ze daardoor missen. Dat deze schipbreukelingen het tekort nog kunnen inhalen, is voor henzelf en voor de maatschappij, waarin ze geen goede plaats kunnen vinden, van niet gering belang.

Verder zijn zij, die den geheelen leergang hebben gevolgd, in staat om toelatingsexamen te doen voor de ambachts- en burgeravondscholen, terwijl een afzonderlijke examencursus na de 4de klasse hen voldoende bekwaamt om het kleinambtenaarsexamen te doen.

Wanneer men nu vraagt naar den uitslag, dan moet niet in de eerste plaats gelet worden op het aantal leerlingen, dat laatstgenoemd examen deed. Maar het andere gevolg, de nuttige invloed van de kennis van Nederlandsch, voor hen, die dat diploma niet noodig hebben, omdat ze al in particuliere betrekking zijn, - dat is, jammer genoeg, niet in cijfers uit te drukken. Wat dit betreft, mogen wij echter de gunstige verklaringen gelooven van de verschillende schoolbesturen, die de werkgevers in hun omgeving kennen. Dat deze laatste er prijs op stellen, dat hun personeel den leergang volgt, bewijst wel het feit, dat verscheidene hunner het schoolgeld geheel of gedeeltelijk voor hun rekening nemen.

Als men nu verder nog bedenkt, van hoeveel nut de kennis van Nederlandsch voor inlanders is in hun aanraking, ook buiten hun werk, met al wat en wie, uit het Westen is gekomen, op reis, bij den dokter, in den Europeeschen winkel; dat de op den leergang verkregen kennis voldoende is om eenvoudige berichten in een courant en eenvoudige boeken te lezen; dat de kennis van onze taal het gevoel van achtergesteld te zijn vermindert en dat van saamhoorigheid bevordert, - dan zal men moeten erkennen, dat de Groep Nederlandsch-Indië van het A.N.V. met de instelling der leergangen een mooi en nuttig werk heeft tot stand gebracht.

En dat mooie werk heeft onlangs gevaar geloopen te gronde te worden gericht door het intrekken van den Regeeringssteun.

Bij de ontwerpbegrooting voor 1924 stelde de Directeur van Onderwijs voor met ingang van 1 Juli 1923 de steun voor alle leergangen in te trekken, behalve voor 16 leergangen, die nog tot 1 Juli 1924 een bijdrage zouden krijgen voor de hoogste klasse.

Dat dit voornemen vaststond werd het Groepsbestuur eerst 19 Mei 1923 meegedeeld, zonder dat te voren met dat bestuur eenig overleg was gepleegd. Dat was toch inderdaad wel wat heel rauw!

De reden voor het voorstel was natuurlijk de bezuiniging, en het werd redelijk geacht die toe te passen op den steun aan de leergangen ‘omdat de daarmee verkregen uitkomsten niet evenredig waren aan de daaraan bestede kosten.’

In den Volksraad lichtte de Directeur het voorstel nog verder toe door zich te beroepen op een rondzendbrief, welken de Hoofdcommissie tot de schoolbesturen had gericht om op verschillende fouten en misstanden te wijzen, tot zuiniger beheer aan te sporen en strenger toezicht in uitzicht te stellen. De Directeur wees er voorts op, dat elk kleinambtenaarsdiploma in totaal f 1359.-, en dus aan het Land ongeveer de helft van dat bedrag kostte, en sprak, op grond van het groote verloop onder de leerlingen, twijfel uit aan het nut der leergangen voor hen, die dat examen niet deden.

Men kan alles voelen voor den moeilijken toestand van den Directeur, die, zooals hij zelf zeide, ‘zich op allerlei manieren in bochten moet wringen om besparingen te vinden, waardoor het mogelijk wordt om nuttige onderwijsinstellingen in stand te houden’; de begane fouten in leiding en toezicht, welke trouwens het tegenwoordige Groepsbestuur erkent, behoeven niet te worden verdoezeld, maar men zou toch dit willen vragen: Had de Directeur niet wat miner streng kunnen oordeelen over de verslapping in zorg voor het kind, dat zijn uitsteken-

[p. 175]

de voorganger ten doop had gehouden, een verslapping, die toch grootendeels een gevolg was van dien vloek van alle besturen en commissies in Indië, de herhaalde persoonsverwisseling? En heeft de heer Van der Meulen zich niet te veel laten leiden door de weegbare uitslagen, het aantal behaalde examendiploma's?

Doch genoeg hierover, nu de zaak een gunstige wending heeft genomen.

Het Groepsbestuur heeft zijn bezwaren tegen het voorstel in een goed gedocumenteerd adres onder de aandacht der leden van den Volksraad gebracht, en na bepleiting van het nut der leergangen door verschillende leden - aan wie het A.N.V. grooten dank schuldig is - heeft de Directeur toegezegd, dat wanneer zijn bezwaren tegen het beheer der leergangen zijn weggenomen, op de suppletoire begrooting gelden zullen worden gebracht voor steunverleening aan de goede leergangen, en dat ook met de intrekking der steungelden in den loop van 1923 niet al te streng zal worden te werk gegaan.

Het Groepsbestuur zal de ontstemming over den onverhoedschen aanval op de leergangen nu wel willen vergeten en zijn knappen pleitbezorger in den Volksraad, den heer Roep, de woorden nazeggen, waarmee hij de belofte van den Directeur beantwoordde: ‘Ik dank U hartelijk.’

Over de wijze, waarop de schifting der leergangen en de bezuiniging op de overblijvende goede leergangen zal moeten geschieden worde van hier uit geen oordeel uitgesproken. Dat is best toevertrouwd aan het tegenwoordige Groepsbestuur en vooral aan den Voorzitter der Hoofdcommissie, den heer P.J. Gerke, den man, dien de Directeur in den Volksraad niet wilde noemen, maar duidelijk genoeg aanwees, toen hij zeide: ‘Dat initiatief kan de Regeering alleen prijzen. En prijzen kan de Regeering ook de wijze, waarop deze leergangen indertijd zijn geregeld. Ik behoef hier geen naam te noemen, de ingewijden zullen weten wien ik bedoel, als ik zeg, dat hier zeer kranig werk is verricht. En dat herhaalt zich nu er gevaar dreigt voor het Algemeen Nederlandsch Verbond; nu gaat men weer hard aan het werk, het is blijkbaar weder dezelfde man of het zijn dezelfde personen, die de zaak aanvatten.’

Slechts over één punt wil ik iets zeggen. In de steunregeling is als voorwaarde gesteld, dat het schoolgeld niet minder dan f 1.- en niet meer dan f 2.50 's maands mag bedragen.

Uit de vroeger genoemde cijfers van aantal leerlingen en opgebracht schoolgeld in 1922 kan worden berekend, dat het gemiddeld ruim f 2.- voor elken leerling bedraagt.

Er is m.i. geen bezwaar tegen, dat dit hooger wordt. Het schoolbestuur van Batavia noemt f 3.75 's maands niet te hoog.

Het zou zeker veel mooier zijn, wanneer het Verbond allen kon helpen, ook hen, die niet kunnen betalen, maar dat is nu eenmaal niet mogelijk, de middelen zijn zeer beperkt. En daar elke andere maatstaf van schifting der candidaat-leerlingen in de toepassing op onoverkomelijke bezwaren zou stuiten, blijft er niets anders over dan alleen hulp te bieden aan hen, die zich daarvoor een offer van beteekenis kunnen of willen getroosten. Dat is tevens een waarborg voor den ernst van hun voornemens.

In Indië is het dreigende gevaar afgewend. Moge het vorenstaande er iets toe bijdragen om, als straks de Indische begrooting aan de orde komt, aan de Staten-Generaal de overtuiging te geven, dat het mooie werk der leergangen van het Algemeen Nederlandsch Verbond moet blijven bestaan, en als betere tijden aanbreken, worden uitgebreid.

Het is dringend noodig, want volgens de in 1920 gehouden volkstelling konden van de 48 millioen inlanders er slechts 61.000 Nederlandsch lezen en schrijven, dat is dus maar iets meer dan één ten duizend!

J.E.B.