Neerlandia. Jaargang 27

[p. 76]

De herdenkingsdagen.

Hoe talrijk en hoe verscheiden zijn de indrukken, die ze bij de deelnemers hebben achtergelaten, deze dagen van samenzijn en herinnering, van dankbare herdenking van het vele, dat blijmoedige hoop wekt voor de toekomst, van bewustwording der verplichting, die de offers der stichters en voorgangers aan het geslacht van thans hebben opgelegd!

Er waren vele hoogtepunten, maar de diepste en duurzaamste indrukken liet toch wel de morgen van den stamdag na met zijn schitterend echte welsprekendheid en ontroerenden eenvoud en men doet niemand onrecht, wanneer men daarbij in de eerste plaats denkt aan hetgeen minister De Visser en Mr. Van Dieren daar zeiden tot verlevendiging van ons geloof in onzen stam, van ons vertrouwen in onszelf, van onzen plicht tegenover de stambroeders en zusters, die onder uiterst moeilijke omstandigheden voor onze zaak op de schans staan, van onze erkentelijkheid tegenover Hippoliet Meert en Dr. Kiewiet de Jonge met hunne medewerkers en onmiddellijke opvolgers.

Er is wel niemand ook naar huis teruggekeerd van deze bijeenkomst, zonder de stille erkenning, dat het welslagen voor een zeer belangrijk deel te danken was aan de vrouwen en mannen in Dordrecht, die tijd noch moeite hebben gespaard om aan deze herdenking een echt Nederlandsch, een eigen karakter, te geven. Wij willen geen namen noemen in dit verband, omdat wij dan ook den naam zouden moeten noemen van een der redacteuren van ons maandblad. De regelingscommissie heeft trouwens haar allerbeste loon in de voldoening, haar geschonken door de opgewektheid, waarmede deze dagen van herdenking werden doorleefd, de dankbare stemming, die zij nalaten, de vriendelijke herinnering o.a. aan Dordrecht, welks gemeentebestuur door blijkbaar gaarne gegeven, gulle gastvrijheid de taak der regelingscommissie verlichtte en veraangenaamde.

Een verslag der herdenkingsdagen verwachte men hier niet van ons. De dagbladen, die vijf en twintig of vijftig malen 's maands met vele lange kolommen verschijnen, konden deze herdenking meer recht laten wedervaren, - hetgeen zij met inzicht in 't belang der zaak deden - dan wij hier met onze uiterst beperkte ruimte zouden vermogen. Hier was stof, die velen buiten ons verbond levendige belangstelling kon inboezemen, wij moeten volstaan met een herinnering aan de afwezigen: gij hadt ongelijk, door U niet te komen sterken aan deze bron van saamhoorigheidsgevoel van heel den stam!

Want dáár ligt de groote beteekenis van deze herdenking. Door meer dan een spreker is het met zoovele woorden gezegd, dat het gevoel van eenheid is versterkt, het begrip van wat vereenigt boven grens, afstand, partij, godsdienstige overtuiging, boven verschil van maatschappelijken welstand, belang, persoonlijk ideaal, tongval, omgeving, bron van welvaart.

Wel is de verleiding groot om iets over te vertellen van wat minister De Visser zeide, maar elke wedergave zou onrecht doen aan deze welsprekendheid, vast van omtrekken als een beeldhouwwerk, kleurrijk als een doek van Rubens en met een ingetogenheid van toon als Rembrandts werk. En waarom te pogen een afschaduwing te geven van wat er opwelde uit het groote hart van Mr. Van Dieren en vorm kreeg in een taal, die een huivering deed sidderen door het ruggemerg der hoorders en hun harten deed zwellen door de volheid van het gevoel, dat hij wist te wekken?

Maar deze twee waren de eenigen niet.

Het ware ondankbaar, als wij niet ook, hoe vluchtig het zij, gewaagden van de stemmen uit een fier verleden, die fluisterden uit hetgeen in de werkkamers van het Verbond is bijeengebracht, om ons bewust te maken van hetgeen dat verleden ons oplegt, ons een indruk te geven van wat het Verbond doet en deed, in onze herinnering vast te leggen wat wij te danken hebben aan de mannen, die eerst in Vlaanderen, daarna in Dordrecht de grondslagen legden voor een werk, dat de toewijdende naarstigheid van alle bewuste Nederlanders vraagt, om daaraan zoo roemrijken uitslag te verzekeren, als het verdient.

Het zou bewijs zijn van schromelijk gemis van waardeering, indien wij niet even naar voren brachten, dat door de bezielde bemiddeling van Mengelberg en zijn schitterend geschoolde getrouwen ons in herinnering werd gebracht, dat het ook in Nederlandsche toonkunstenaars zuiver zingt en dat enkelen hunner de gaven kregen, om te verklanken, wat de bezieling hun toefluistert of in hun gemoed doet opbruischen. De hoorders, ze konden het toetsen aan wat een uitzonderlijk begaafde en begenadigde zooals Beethoven tot voor muziek gevoeligen te zeggen heeft, en het is stellig niet zonder beteekenis, dat een kunstenaar als Mengelberg tegen de plaatsing op één program van de Eroica met werk van Van Anrooy en Wagenaar geen bezwaar had, al is er niemand, die meent, dat onze scheppende toonkunstenaars de eer van den stam reeds even goed weten op te houden als de herscheppende toonkunstenaars dat vermogen.

In zooverre is de tentoonstelling, die Pictura heeft ingericht van werk van levende meesters van onzen stam grooter reden tot voldoening. Maar aan hen, met name aan de schilders onder hen, stelt dan ook een lang verleden den eisch, dien adeldom oplegt aan de nazaten van een fier geslacht. Wij weten niet, waarover wij ons meer moeten verblijden, over de gelukkige gedachte deze tentoonstelling thans daar in te richten of over de wijze waarop deze gedachte tot uitvoering kwam.

Deze tentoonstelling, die de groote verscheidenheid van palet, teekenstift en boetseermes onder de kinderen van één stam en één tijd fel belicht, wekt indrukken van de soort als de streektalenmorgen, dien de afdeeling Den Haag onder majoor Oudendijks leiding aan de verzamelde stamgenooten aanbood. Ook daar een natuurlijke eenheid als een achtergrond in donkeren toon, die aan de kleuren op het voorplan elk haar eigen waarde geeft. Veel en velerlei biedt deze tentoonstelling, al maken de inrichters er geen aanspraak op een volledig beeld van de kunst van Dietschen stam te bieden Er ontbreken in de lijst der inzenders zeer goede namen van Noorden Zuid-Nederlanders, maar wij zouden reden hebben tot trots, zelfs indien het hier uitgestalde werk een volmaakt beeld gaf van wat door Nederlandsche schilders thans wordt bijgedragen aan de kunst der wereld.

Hier teren wij tenminste niet alleen op ouden roem. Doet men echter onzen zeevaarders niet onrecht, als men bij het beschouwen van de landaart van L. de Boer in het Verbondshuis aan de Groenmarkt de neiging in zich op voelt komen hen te vergelijken met de mannen, die aan nieuw ontdekte stroomen, kusten, eilanden Nederlandsche namen gaven? Is het hun te wijten, of aan de ontwikkeling van het verkeer, dat de witte plekken op de wereldkaart allengs zijn gekleurd en met namen gevuld? Minister Van Karnebeek heeft er in zijn tafelrede Zaterdagavond aan herinnerd, dat onze vlag zich weer ontplooit boven alle wereldzeeën. Aan moed, kunst van varen, ondernemingslust ontbreekt het ook thans niet bij de mannen van Dietschen stam.

Gedachten van dien aard opwekkend, hebben deze stamdagen goed werk gedaan. Zij hebben het bewustzijn verlevendigd, dat wij geen uitgedoofd volk zijn, maar een, dat zijn recht op leven handhaaft. Dat schept verplichtingen en aan een van die verplichtingen in het bijzonder hebben deze dagen de aanwezigen herinnerd: aan den plicht de broeders en zusters in de verdrukking bij te staan. Ook al had daar niet het roerende woord van mr. Van Dieren geklonken, al had men er niet de stem van oprechte verontwaardiging over Nederlandsche lauwheid gehoord, die, toen het samenzijn ten einde liep, uit den mond van majoor Oudendijk vertolkte wat er opborrelde uit veler hart, dan nog zou dit samenzijn met Nederlanders van overal uit de wereld ons Noord-Nederlanders

[p. 77]

aan onze voorrechten indachtig hebben gemaakt, die verplichtingen scheppen jegens de minder bedeelden.

Dat werd levendig gevoeld, toen bij de opening der tentoonstelling aan de Groenmarkt mr. Jos. v.d. Broeck de geschilderde beeltenis aanbood van den man, die in Vlaanderen, waar men meer dan bij ons behoefte had aan een tot uitdrukking komen van de stamgemeenschap, nog vóór Dr. Kiewiet de Jonge den stoot gaf tot de oprichting van een Algemeen Nederlandsch Verbond. De rustige, openhartige taal van dezen banneling, die sprak over een lotgenoot op een wijze, die niemand kwetsen kon, heeft Hippoliet Meert, hoezeer dan ook lichamelijk verre, geestelijk voordurend nabij gehouden bij deze viering. Wij hebben levendiger dan ooit te voren beseft, dat, wat men ook moge denken over de houding van Meert in

Groep deelnemers aan de herdenkingsdagen voor het gebouw van het Teekengenootschap ‘Pictura’ te Dordrecht. Op het bordes middenin de heer P.J. de Kanter, mevr. De Kanter, mevr. Wytema, Dr. H.J. Kiewiet de Jonge, burgemeester Wytema.

zaken van staat. het Verbond aan hem een schuld der dankbaarheid heeft, omdat hij met een trouw aan zijn overtuiging, die wij gaarna roemen als een Dietsche eigenschap, wat ook zijn fouten mogen geweest zijn, voor de rechten van onze taal en onzen landaard heeft gestreden ten koste van de zwaarste, persoonlijke offers.

Wij gedachten op dit zilveren feest de stichting van Dr. Kiewiet de Jonge en niemand kan het Verbond het geschiedkundig en zedelijk recht op deze gedachtenisviering ontzeggen (al heeft de oorlog zeer veel stukgeslagen ook van dit edel werk) zoolang deze viering - en dat deed zij - als het ware de plechtige belofte inhield voort te gaan op den weg, dien het verleden wijst.

Belofte maakt schuld.

De voornemens, door dit herdenkingssamenzijn, vooral door den stamdag opgewekt, moeten daden worden.

Het voorrecht te mogen luisteren naar een redevoering als die van Dr. De Visser, te mogen samenzijn met leden der Nederlandsche regeering (ook de rede van mr. Heemskerk zij erkentelijk herdacht) te mogen hooren wat voor Vlaanderen mr. Van Dieren, voor Zuid-Afrika Dr. D.B. Bosman, voor Oost-Indië de heer Th.G.G. Valette, voor West-Indië de heer Waaldijk, voor de Nederlanders in den vreemde, Jhr. E T.M. Wittert, Ds. A.C. Sonneveldt, de heeren C. Beeling en G.J. Rooze aan de zonen van het Nederlandsche kerngebied in het bijzonder hadden te zeggen, moet worden betaald en vergolden met daden, waaruit blijkt, dat voor Nederlanders nog steeds geldt: een man een man, een woord een woord!

Het was goed, dat in Dordrecht de verdiensten van leiders en voorgangers in het licht werden gesteld. Dat zij feilloos noch onfeilbaar zijn, weten zij beter dan iemand anders, maar hun verdiensten worden daardoor niet minder wezenlijk en een gelegenheid als deze is het geschiktst, om die verdiensten nog eens in het licht te stellen. Daarin ligt bovendien een prikkel om niet te versagen en niet te verslappen, een prikkel, om de woorden van lof te beschamen door een werkzaamheid, die dien lof beneden zich laat.

De drie barken van ons verbond lagen ter reede, kapitein, stuurlieden en matrozen genoten van het samenzijn met hen in wier opdracht zij hun taak vervulden. Zij kiezen wederom zee, hun vaart vereischt stuurmanschap. Minister De Visser heeft er in zijn rede op gewezen, dat vele klippen het vaarwater gevaarlijk maken. De achter ons liggende dagen zullen ook daardoor bewijzen, dat zij nuttig zijn gebruikt, dat de kaart opnieuw is bestudeerd om na te gaan, wat er juist was in de opmerkingen van de stuurlieden aan den wal, dat het kompas is nagezien, zeilen en touwwerk voor zoover noodig hersteld.

Er is vastgesteld in een der redevoeringen, dat in de afgeloopen kwart eeuw een herleving van de nationale stuwkracht valt waar te nemen. Er was, met name voor de Noord-Nederlanders reden tot groote dankbaarheid; aan ons leden van het Verbond de taak, om aan de sprekers bij het gouden jubileum gelegenheid te geven te roemen in een innerlijke versterking van den stam. Moge dan het droombeeld van mr. Van Dieren reeds lang verwezenlijkt zijn, van een Belgischen minister, die in het Vlaamsch gedachten ontwikkelt bij een herdenking van de soort als onze Nederlandsche minister van Onderwijs thans in woorden kon gieten.

Het voornemen uit den afloop van dezen stamdag ge-

[p. 78]

boren, om die dagen tot een geregelde instelling te maken, kan daartoe zeer veel bijdragen, omdat daardoor het voor de handhaving naar buiten noodzakelijke gevoel van innerlijke samenhoorigheid wordt versterkt. Dat gevoel is de beste bron voor die sympathie, waarom mr. Van Dieren op zoo heerlijk echte, eenvoudige wijze vroeg, dat gevoel kan ons brengen op het peil, dat ons het zedelijk recht geeft op blijvend leiderschap in Oosten West-Indië, dat gevoel moet de neiging versterken bij de zusters en broeders in de verstrooiing, om vast te houden aan de geestesgemeenschap met hen, met wie zij door banden van het bloed zijn verbonden

Het was goed, dat naast de getuigenissen in woorden, beelden en klanken, gezamenlijk genoten ontspanning de betrekkingen tusschen de kinderen van één stam nauwer maakte. Vooral ook omdat de regelingscommissie er op zoo gelukkige wijze in slaagde daarbij het Nederlandsche element naar voren te brengen. De Friesche, Vlaamsche, Zuid-Afrikaansche, Maleische, Zaansche voordrachten, liederen en dansen in den schouwburg op den feestavond waren een gelukkige aanvulling van den streektalenmorgen. De plaats der bijeenkomst met hare merkwaardige overlevering voor taal en vrijheidszin, het landschap van de lage landen, dat de boottocht te aanschouwen gaf, dat alles was echt Nederlandsch en dat was ook de geestdrift, die niets kunstmatigs had, niets van een stroovuur, maar in haar echtheid vol belofte.

De taak, die beginsel, volksaard, tijd en omstandigheden van het Algemeen Nederlandsch Verbond eischen, is weer aangevat.

Zij kan slechts dan naar behooren worden vervuld, als wij het gevoel van eenheid, dat het groote doel eischt, weten te laten heerschen over de verschillen van opvatting over beleid; als wij de critiek, wanneer daartoe aanleiding bestaat in opbouwenden zin laten hooren ter plaatse, waar die haar werk kan doen, zonder afbreuk te doen aan de kracht van de eenheid naar buiten.

Moge de herdenking de neiging daartoe hebben versterkt, dan zal een gunstige wind de zeilen der drie barken doen zwellen en dan zal de vreugde over wat wij bereiken ons nopen om den wensch te vervullen, door een der sprekers aan den feestdisch geuit, om n.l. reeds over vijf jaren ons rekenschap te geven van wat er van onze voornemens kon worden verwezenlijkt, den weg te overschouwen sedert het zilveren jubileum afgelegd.

* * *

Vele telegrammen en brieven in gebonden en ongebonden stijl zijn ingekomen; de geschikte tijd ontbrak om ze voor te lezen en de ruimte ontbreekt om ze af te drukken. Daarom volgen hier alleen de namen der zenders:

Joris van Acker, Lokeren; Afdeeling Bremen; Afdeeling Kaapstad; Afdeeling Utrecht; Mevr. A.B. Burger-Suringar, Amsterdam; Chemigrafische Kunstinrichting, Amsterdam; Prof Dr. A. van C.P. Huizinga, Thompson, Conn. N.-Am.; Gouverneur-Generaal D. Fock, Buitenzorg; Groep Nederl. Antillen; Groep Nederl. Oost-Indië; Groep Suriname; A C. Zur Haar, Den Haag; Mevr. W. van Hooff-Gualthérie van Weezel, Amsterdam; N.M. Hoogenhout, Milaan; Indisch Onderwijs Comité, Den Haag; Dr. Th. Lens, Aerdenhout; Dr. Hendrik P. Muller, Bucarest; Nederl. Bond in Duitschland, Berlijn; Nederl. Bond van Vrijwillige Burgerwachten, Amsterdam; Nederlandsch Fabrikaat, Den Haag; Nederl Zuid-Afrikaansche Vereeniging, Amsterdam; Niederländische Gesellschaft in Berlijn; Jhr. Mr. O.F.A.M. van Nispen tot Sevenaer, Rome; Onze Vloot, Den Haag; Jhr. Mr. F.G. van Panhuys, Bern; Prof. I.J. Rousseau, Oxford; Dr. J.B. Schepers, Haarlem; Consul Chr. Schmid, Essen; Tak Brussel; Mr. W. Thelen, Brussel; Tuchtunie, Baarn; Prof. Aug. Vermeylen, Ukkel; J. Vreede, Budapest.

Het Hoofdbestuur en de Regelingscommissie zeggen allen hartelijk dank.