Neerlandia. Jaargang 27

Amerika

Nederlandsche Nederzettingen in de Ver. St. van N.-Amerika.

II. (Slot.)

Stedenbouw. In welk opzicht toonen door Nederlanders in Amerika gestichte landbouw- en nijverheidscentra een Nederlandsch karakter? In welk opzicht herinneren zij aan ons Vaderland? Oppervlakkig gezien merkt men van deze Nederlandsche afkomst weinig. Noch in stedenof dorpsvorming, noch in huizenbouw. Onze 17^de eeuwsche voorvaderen traden in het buitenland ook nogal eens als stedenstichters op. Gothenburg in Zweden, Frederiksstad in Holstein werden door Hollanders naar Hollandsch model gebouwd en zelfs in de tropen stelde Coen zich bij de stichting van Batavia zijn vaderstad Hoorn als voorbeeld. Nog in de eerste helft van de 19de eeuw meende een reiziger in den staat New-York aan de toen nog bestaande, maar nu verdwenen grachten van Albany en Buffalo hun Hollandsche afkomst te bespeuren. Bij onze 19de eeuwsche stichtingen merkt men daarvan echter weinig. Enkele kolonisten trachtten het komdorp in Michigan na te volgen, maar de meerderheid der bevolking wilde daarvan niet weten. Een ieder wilde wonen op zijn eigen land. Zoo kregen de steden en dorpen, veelal door den Amerikaanschen landmeter uitgelegd, een Amerikaansch of wil men een geheel 19de eeuwsch karakter. Al de landen rechthoekig verdeeld in secties, halve secties en quartersecties, de wegen daartusschen en enkele aangewezen als businesscentra en daartoe in ‘lots’ verdeeld, waar de zakenman zich kon vestigen. Holland bijv. werd uitgelegd naar het voorbeeld van het naburige Amerikaansche stadje Allagan en onderscheidt zich door een fraai, natuurlijk ook rechthoekig plantsoen, het Centennial Park. In Pella trachtte men nog naar Nederlandsch voorbeeld de kerk tot middelpunt der stad te maken en daartoe werd in de kom een vierkant opengehouden. Maar ook hier overheerschte de Amerikaansche idee en de business maakte er zich van meester. De kerk werd elders gebouwd. Orange City werd naar Pella, de moederstad, gebouwd. De vormen der steden doen dus weinig aan Nederland denken, begrijpelijk, waar men met geen polderland of vestingwallen had rekening te houden, integendeel over groote ruimte beschikt.

Huizenbouw. Ook de bouw der huizen verraadt althans uiterlijk nauwelijks den Nederlandschen bewoner, noch het stadgebouw, noch de boerenwoning. En dit laatste is bevreemdend, daar juist de boer in dit opzicht zoo behoudend is. De Westfries bouwt zijn Westfriesche boerderij in Utrecht; op Texel herkent men aanstonds de Zeeuwsche kolonisatie aan het woningtype, en de Groninger, die in Overijsel zich vestigde, bouwde er zich een huis naar Groningsch model. In de Amerikaansche nederzettingen ziet men echter slechts bij hooge uitzondering een Nederlandsche woning, een enkelen keer een topgevel; nergens vond ik een Nederlandsche boerderij. Toch bevonden zich tal van timmerlui onder de landverhuizers. In tegenstelling alweer met zijn 17de eeuwschen voorvader, die zich zelfs in Zuid-Afrika en ook in Amerika een Nederlandsche woning bouwde, waarvan nog menig voorbeeld bestaat, bouwt de 19de eeuwsche landverhuizer in de V.S. zich een woning naar Amerikaansch voorbeeld. Trouwens de woning van den Hottentot in Afrika of van den Indiaan in Amerika was voor onzen 17de eeuwschen voorvader een alles behalve aanlokkelijk model! Uiterlijk is de Hollandsch-Amerikaansche woning alleen door grooter netheid onderscheiden, bijv. beter in de verf gezet. Ten opzichte van de binnenarchitectuur onderscheidt menige Hollandsche woning in Amerika zich echter door een onevenredig groote keuken. Velen toch, en niet alleen boerenfamilies, huizen naar oud vaderlandsch gebruik nog in de keuken en gebruiken de mooie kamer slechts bij bijzondere gelegenheden. Opmerkelijk is echter in de Nederlandsche nederzettingen het groote aantal goed onderhouden kerken, waarvan de oudere aan de Nederlandsche dorpskerken herinneren. In tegenstelling met de Amerikaansche dorpen ontbreken echter de bioscopen, of wat de grootste centra betreft, voeren ze een noodlijdend bestaan. Hun afwezigheid draagt bij tot de groote rust, die vooral op Zondag. de Hollandsche nederzetting van de Amerikaansche onderscheidt. Overigens zijn het de Hollandsche namen op de winkelgebouwen, de uitstallingen van enkele winkels: boeken, klompen, enz., die aan Nederland herinneren. Soms ook de kleeding der bevolking. In de Hollandsche wijken van Paterson bijv. ontmoette ik menig arbeider in blauw boezeroen en zwart mouwvest, de zijden pet op 't hoofd. Zoo ook in Grand Rapids, waar de naam klompenmannetjes nog aan het vaderlandsche schoeisel doet denken.

In Paterson, waar ik op een Zondag een tweetal kerkdiensten bijwoonde, 's morgens in een Zeeuwsche, 's middags in de Friesche kerk - o provincialisme! - zag ik nog menig oudje het Hollandsche kanten mutsje dragen en enkelen ook de Friesche kap.

Huiselijk leven. Vooral in het huiselijk leven wordt men telkens weer aan het Oude Land herinnerd. Zoo door het streven van den Hollandschen kolonist het zich thuis gezellig te maken. Kleeden op den grond, een schilderstukje of plaat, liefst een Nederlandsch landschap voorstellend, aan den wand; daarnaast ook de familieportretten. Ten slotte een kleine bibliotheek, veelal van godsdienstige werken, in de eerste plaats de Bijbel, veelal ook werken van Dr. Kuijper, soms ook van prof. Bavinck. Bovendien een enkelen keer een Nederlandsche courant.

Daar ik tijdens mijn verblijf in de V.S. de gast was van menige Holl.-Am. familie, trof mij de zoo typisch Hollandsche gewoonte aan het ontbijt, dat evenals de andere maaltijden veelal met gebed wordt geopend en gesloten, een bord pap te doen voorafgaan. Om 11 uur gebruikt men koffie met koek, om 12 uur in vele gezinnen een warmen maaltijd, 's middags thee, daarna het avondbrood. In meer Am. gezinde families echter wijkt men hier wel van af. Een enkelen keer dronk ik 's avonds een kop chocolade!

Geestelijk leven. Sterker nog uit zich de Nederlandsche geest in het geestelijk leven: taal en godsdienst. Merkwaardig is de taaiheid, waarmee de taal zich handhaaft, al wordt zij op den duur verdrongen. Het feit echter, dat de Nederlandsche landverhuizers in 1850 bij hun komst in de V. St. nog tal van nakomelingen der 17^de eeuwsche Holland-Amerikanen Nederlandsch hoorden spreken, al was het verbasterd, het zoogenaamde Jersey-Dutch, geeft hoop voor de toekomst, al zijn de omstandigheden veel veranderd. De kerk echter, althans de Protestantsche - in de R.K. kerken gebruikt men de

[p. 51]

taal van het land - draagt veel tot het behoud bij, al wordt menige kerkdienst reeds in de Engelsche taal gehouden. Ook de voortdurende aankomst van nieuwe landverhuizers in de oude nederzettingen doet, al is hun aantal verminderd, de oude taal handhaven.

Reeds Dr. Van Raalte sloot zich bij de in Amerika gevestigde Dutch Reformed Church aan, wat ongetwijfeld de doordringing van den Amerikaanschen geest in het kerkelijk leven bevorderde. Men kan dan ook de afscheiding in 1857 van een aantal kolonisten van deze kerk en de stichting van de Chr. Geref. kerk in Amerika in zekere opzichten ook als een beletsel tegen een te snelle veramerikaansching beschouwen. Thans echter wordt ook in tal van Chr. Geref. Kerken de dienst in de Engelsche taal gehouden: één uiting van den Amerikaanschen geest.

Karaktereigenschappen. Taai ook zijn tal van Nederlandsche karaktereigenschappen: groote betrouwbaarheid en groote spaarzaamheid. In Grand Rapids wordt men op menig Amerikaansche bankinstelling getroffen door het Nederlandsch woord Spaarbank. Aan deze eigenschappen paart zich eene voortdurende werkzaamheid, eigenschappen, die o.a. den Hollandschen landbouwer in Amerika tot den welvarendsten maken. Dit uit zich o.a. in de landbouwkoloniën, waar overal de Amerikanen worden uitgekocht, en geheele dorpen tot Hollandsche dorpen zijn geworden, waardoor familieleden in elkaars nabijheid konden blijven wonen, uiting tevens van den Nederlandschen familiezin. Vooral om Pella, maar ook in Michigan en Sioux County merkt men dit verschijnsel op. Ook in de nijverheidscentra ziet men de gevolgen dezer eigenschappen: de Nederlanders hebben er hun eigen, meestal vrijstaande woning, dikwijls met voor- en achtertuin. Zij wonen er in eigen wijken, dikwijls nog weer onderscheiden in Groningsche, Friesche en Zeeuwsche buurten, natuurlijk met hun afzonderlijke kerken.

De provinciale verschillen nemen echter sterk af, zoowel de Zeeuw als de Groninger e.a. werden eerst in Amerika Nederlander en worden eerst daarna Amerikaan! Genoemde eigenschappen weerspiegelen zich tevens in de schoolwereld. Treffend groot is thans het aantal Ned.-Am. studenten, dikwijls van zeer eenvoudige afkomst, die door hun Hollandsch-Amerikaansche Colleges aan de Amerikaansche Universiteiten er in slaagden de beste examens af te leggen en daardoor menige reis- en studiebeurs - scholarship - bemachtigen.

Toch doet de veramerikaansching zich ook onder de Hollanders krachtig gelden. Men mag in vele opzichten ook niet anders verwachten en anders wenschen. Typisch bij deze veramerikaansching is, dat zij zich sterker uit in plaatsen als Holland en Pella, dan in Paterson en Grand Rapids. Het is dan ook geen toeval dat de Ref. Church vooral veel invloed oefent uit Holland door haar Theologische School en Hope College en door haar kerkelijke bladen, van Pella uit door haar Central College, terwijl de Chr. Geref. Kerk haar hoofdzetel heeft in Grand Rapids. Ook hier vindt men een Theolog. School en een Chr. Geref. College, Calvin College geheeten. Tevens worden hier uitgegeven de kerkelijke bladen De Wachter en The Banner.

Die snellere voortgang van de veramerikaansching in Holland en Pella uit zich eveneens in andere opzichten, vooral in de politiek, waaraan de Hollanders hier krachtiger deelnemen dan in de fabriekscentra. Holland en Pella hebben zelfs een hunner stad- en stamgenooten als afgevaardigde gezien (van Michigan en Iowa) in het Congres te Washington! Geen toeval is 't dan ook, dat daar men zich juist in deze plaatsen 't meest Amerikaansch burger gevoelde, hier de wensch ontstond de geschiedenis dezer Hollandsche kolonisatie vast te leggen. En in Holland en in Pella is men dan ook 't eerst tot de beschrijving ervan gekomen.

Van waar dit verschil? Een der afgevaardigden en een der geschiedschrijvers verklaarden 't mij op dezelfde wijze. Doordat Holland en Pella geheel Nederlandsche nederzettingen waren, moesten de Hollanders er zich zelf besturen, kwamen daardoor vanzelf voortdurend met de Amerikanen en met het Amerikaansche politieke leven in aanraking. In Paterson en Grand Rapids echter, waar de Hollanders slechts een deel der bevolking vormden, lieten zij grootendeels deze bestuurstaak aan anderen, vooral Ieren en Polen, over.

Ten slotte: Welke is de beteekenis dezer centra voor Nederland? Langen tijd zijn zij geweest, zouden misschien weer kunnen worden: stopplaatsen voor den Nederlandschen landverhuizer, waar hij voor 't eerst met het Amerikaansche leven kan kennismaken en van daaruit, wat meer gewend, zich een blijvende woonplaats kan zoeken.

Maar van oneindig grooter beteekenis kunnen deze plaatsen worden voor ons land ten opzichte van het geestelijk leven. Nu de kolonisten op een trap van beschaving zijn gekomen en een welvaart hebben bereikt, die hen er toe in staat stellen deel te nemen aan het Amerikaansche cultuurleven, nu zijn zij de aangewezen menschen, om dat deel van de Nederlandsche gedachte, van de Nederlandsche cultuur, dat waard is tot wereldgedachte, tot wereldcultuur te worden, over te brengen in de Amerikaansche samenleving, te maken tot deel ook van de Amerikaansche cultuur. Door de vertaling van de werken van Kuijper en vooral van Bavinck, toonen zij reeds, die taak op zich te willen nemen.

Amsterdam, Jan. '23.

J. VAN HINTE.