Neerlandia. Jaargang 22

Oost-Indië.

Overzicht.

Ons overzicht in de April-aflevering besloten we met de vraag:

Waarom achtte men vroeger de kennis van de Nederlandsche taal voor de Inlanders niet gewenscht?

Het antwoord luidt:

In de eerste plaats, omdat hoog staande kenners van Indische talen, toestanden en zeden vreesden voor het vereuropeeschen, alias ontaarden, van den Inlander; men wilde hem zijn eigen ontwikkelingslijn doen volgen en hem daarbij steunen en helpen.... alleen in zijn eigen taal.

Een man als wijlen prof. Kern kon slechts noodgedrongen toegeven, dat enkele van de voornaamste Inlanders, omdat dit niet anders kon, de Nederl. taal zouden kennen en spreken.

Dat was dus een beweegreden, die zoo ‘anti-imperialistisch mogelijk’ mag genoemd worden; men meende daardoor de Inlandsche volkeren tegen ongeluk en ondergang te beschermen, evenals men hen door de agrarische wetten wilde behoeden tegen economischen ondergang; men vreesde n.l. dat zij geheel zouden verdrongen worden door Europeanen en ‘Vreemde Oosterlingen’. Men wilde wel - dat zelfzuchtig beginsel stond toen op den voorgrond - zooveel mogelijk winst van hen behalen voor 't Moederland (men denke aan de ‘eereschuld’) maar hen zooveel mogelijk hun eigen taal, zeden en manieren en hun akkers doen behouden. Die laatste beweegreden was dus lofwaardig.

Maar.... veel algemeener was, wat wij in de tweede plaats noemen, de vrees, dat de ‘overheerschte’ in alles te veel op den ‘overheerscher’ zou gaan gelijken. Het ‘prestige’ eischte onderscheid in kleeding, leefwijze en.... taal. Daarom o.a. werd (en wordt?) met straf bedreigd het zich vermommen in de kleederdracht van een anderen landaard. Daarom ook werd het ongepast - onbeschoft zelfs - geacht, als de Inlander zich tegenover zijn meerdere van die taal bediende. Dit alles klinkt voor Hollandsche lezers misschien vrij dwaas, maar het was toch zoo; en tot op den huidigen dag zijn er zeer vele Europeanen in Indië, die het ongepast blijven vinden, evenals b.v. de Hollandsche huismoeders den tooi van de hedendaagsche dienstmeisjes.¹⁾

Zoo wilde men, geleid door overwegingen van zeer uiteenloopenden aard, den Inlander inlander laten blijven en hem o.a. ook verre houden van de kennis der Nederlandsche taal.

Totdat.... een duizendstemmig koor van Inlanders en vreemde Oosterlingen de Regeering toeriep: Wij willen de Nederlandsche taal leeren om tot hoogere ontwikkeling te komen.

* _* *

Dat het lager onderwijs voor Inlanders in de laatste jaren zeer uitgebreid is, hebben wij reeds vroeger uiteengezet. Met dat al blijft er nog veel te doen over, want wat

de schoolkennis der Inlanders

betreft, die maakt nog steeds een pover figuur vergeleken met den toestand in andere koloniën.

In het weekblad Oost en West van 14 Maart j.l. vinden wij een artikeltje ‘Onderwijs-resultaten’.

Men heeft in Indië een onderzoek ingesteld ten einde na te gaan of in de verschillende gewesten op een voldoend aantal personen gerekend zou kunnen worden om bij de a.s. volkstelling werkzaam te kunnen zijn. Nu bleek het, dat op Java en

1) Wat die vrees voor schade aan 't prestige betreft, herinner ik mij een nog al aardige bijzonderheid:

De pas overleden Pangeran Ario Adiningrat, Regent van Demak, een leerling van wijlen den welbekenden heer C.E. van Kesteren, (die ten huize van 's Regents vader huisonderwijzer was) en bekend als een krachtig voorstander van volksontwikkeling, ook door de Nederlandsche taal, was ruim 40 jaren geleden djaksa (Inl. off. van justitie) in de residentshoofdplaats P.
De jeugdige, jolige, Nederlandsch sprekende djaksa was bij 't groepje Europeanen ter plaatse zeer gezien en werd in hun kring opgenomen; men vond 't ook wel aardig met een Inlandschen ambtenaar Nederlandsch te spreken; dat was toen een aardige afwisseling in 't eentonige leven.
Nu gaf de jeugdige djaksa op zekeren nieuwjaarsmorgen een ‘bowl fuif’.
Tal van, vooral jonge, Europeanen waren aanwezig; ook de residentie-secretaris, iemand die weinig opleiding genoten had, was er. Men zat gezellig bijeen; men sprak Nederlandsch totdat de secretaris goed vond, den jeugdigen djaksa eens een toontje lager te stemmen; dies sprak hij hem aan in... 't Maleisch.
De djaksa, zeer gevat, schikte zich dadelijk in 't geval, sprong van zijn stoel op, hurkte naast den secretaris en sprak hem in 't Hoog-Javaansch aan. Deze, wiens kennis van Oostersche talen zich beperkte tot een weinig brabbelen van Maleisch, begreep er geen enkele syllabe van en sloeg een heel mal figuur. En 't behoeft wel niet gezegd te worden, dat de aanwezigen zeer ingenomen waren met de straf, die hem zoo fijntjes werd toegedeeld.

[p. 66]

Madoera op elke duizend zielen slechts hoogstens 16 volwassen personen van beiderlei kunne aangetroffen worden, die de kunst van lezen en schrijven verstaan.

‘Een vergelijking met eenige andere koloniën valt beslist in ons nadeel uit, zooals uit onderstaand staatje blijkt, waarvoor enkele gegevens loopende over 1913, 1913/14 of 1914, al naar gelang ze beschikbaar waren, gebruikt zijn.’

Naam van het land.	Zielental.	Aantal Inl. leerl. L.O. [zoowel openb. als bizonder].	Percentage op de totale bevolking.	Kosten in millioenen guldens.	Aantal openb. Inl. lagere scholen per 100.000 zielen [de volkssch. inbegr.]
Nederl.-Indië	plm. 50.000.000	664 684	1.3	6.5	11
Britsch-Indië	315.000.000	7.217 274	2.3	30	42
Madagascar	3.150.000	plm. 90.000	2.9	?	21
Filippijnen 1914	9.000.000	501.379a	5.6	8.8	47
idem 1866	4.410.000	530.358	5	?	?
[Spaansch]
Nederland	6.339.700	958.007	15	41	54

Wij troosten ons met de gedachte, dat het van jaar tot jaar beter wordt, maar zooveel is zeker, dat de dag nog verre is, waarop een imperialistisch Nederland in alle desa's bewaarschooltjes zal hebben opgericht met het Nederlandsch als voertaal. De heer G. kan gerust zijn.

Zal men wachten met de

oprichting eener Indische Hoogeschool,

totdat het peil der volksontwikkeling belangrijk hooger is geworden, of is de tijd rijp om langzamerhand tot die oprichting over te gaan?

Indertijd (jaarg. Neerl. 1917, blz. 170 v.v.) hadden wij 't daarover naar aanleiding van een artikel van J.C.H. die beweerde dat zoo'n Hoogeschool jaarlijks niet meer dan 36 leerlingen zou trekken, weshalve men beter zou doen door eerst eenige millioenen te besteden voor de verbetering der desascholen, die volgens den heer H. op veel te laag peil staan.

Ik had daarop terug willen komen in de November-aflevering; edoch, daar de rubriek Oost-Indië niet eenzijdig bevoordeeld mag worden ten koste van andere rubrieken, kon het ‘Overzicht’ toen niet worden opgenomen.

Zoodoende worde eerst heden gewezen op

een belangrijk pleidooi van Mr. J.H. Abendanon,

een strijder voor de Indische belangen, reeds toen hij Directeur van Onderwijs was te Batavia, en niet minder gedurende de vele jaren, door hem in (schijn) rust te 's-Gravenhage doorgebracht. Mr. A. heeft zich in Nederland wel 't meest populair gemaakt - en wel op zeer sympathieke wijze - door zijne bekendmaking van het leven (helaas, te kort!) en streven van de voortreffelijke Raden Ajoe Kartini.

In Oost en West van 27 September komt hij op tegen de berekening van 't vermoedelijk aantal studenten, die J.C.H. ten beste gaf. In zeven punten wordt betoogd, dat het met den toevloed van studenten nog wel schikken zal.

1.	De scholen tot opleiding van Indische artsen te Batavia en te Soerabaia^1) tellen samen 195 leerlingen. Nu kan men gemakkelijk een schrede verder doen en deze scholen omvormen tot een medische faculteit. Hier worde herinnerd aan de verbeterde toekomst van de in Indië opgeleide artsen, die nu een eindsalaris hebben van f 450. - 's maands.
2.	Sedert 1908 bestaat de school van Indische rechtskundigen met ruim 50 leerlingen; die beantwoordt nog wel niet aan de verwachtingen, maar kan en moet worden opgevoerd.
3.	In Buitenzorg is aan 't ontluiken een faculteit van natuurwetenschappen; daar is de Plantentuin met de daarbij behoorende laboratoria en andere studie-inrichtingen, die een groot aantal jongelieden van alle bevolkingsgroepen tot zich zal trekken^2).
4.	‘Eene faculteit van letteren, van Indische letteren in de eerste plaats, maar dan ook van Chineesche, Arabische en Europeesche letteren, zal zonder twijfel velen aanlokken.’
5.	De opleiding van technici, Ingenieurs^3).
6.	Men zou in 't leven kunnen roepen ‘eene bijzondere faculteit tot vorming van bestuursambtenaren, behoorende tot alle bevolkingsgroepen.’ Vroeger is de Afd. B. van 't Gymnasium Willem III in een onbewaakt oogenblik’ opgeheven, waarna werd opgericht de Bestuursschool (voor civiele gezaghebbers). Nu zou men die vroeger gestaakte opleiding ‘op breederen grondslag kunnen vestigen met behulp van andere faculteiten, ongeveer zooals thans te Leiden geschiedt. Ook zij, die het eindexamen der bestaande opleidingsscholen voor Indische ambtenaren hebben afgelegd, zouden daar hun kennis kunnen vermeerderen’.
7.	‘Zoodra de in voorbereiding zijnde Indische middelbare scholen tot stand komen, zal het aantal voor hoogere studie geschikte jongelieden zeer belangrijk toenemen.’

Tot zoover het betoog van Mr. Abendanon.

Thans werd de zaak weder aan de orde gesteld door den heer E.L.K. Schmüling, Oud-Ass. Resident, die er een lezing over hield in de ‘Indische Vereeniging’ te 's-Gravenhage. Van die lezing geeft de heer Soerya Ningrat met warme ingenomenheid een overzicht in Oost en West (7 Maart j.l.)

Zoodra ik met het in druk te verschijnen (verschenen?) betoog heb kennis gemaakt, hoop ik er op terug te komen.

Thans noem ik van de 5 door den heer S.N. weergegeven punten van het betoog alleen punt 4:

‘De Indische Hoogeschool zal ten eenenmale van de bestaande Europeesche afwijken; met zeer weinig academische traditie, onklassiek zijn in den zin van het Nederlandsch begrip; Tokio met de zes faculteiten is als prototype aan te nemen.’

Dit herinnert mij aan 't geen ik daarover in den vorigen jaargang (zie boven) schreef:

‘Tegelijkertijd kan en moet dan overwogen worden

1) De ‘Stovia’ (School tot opleiding van Indische artsen) is alleen voor Inlanders;
De ‘Nias’ (Ned. Ind. artsenschool) ook voor Europeanen en Chineezen.

2) Indertijd een bezoek brengende aan Dr. van Ronkel in 't Museum te Batavia ontmoette ik een jong Arabier, met een sympathiek en scherpzinnig gezicht, die vroeg naar een Arabisch werk over sterrenkunde.
Van dat streven naar ontwikkeling van enkele bevolkingsgroepen in Indië weet de doorsneê-Nederlander (ook de in Indië wonende) zoo goed als niets.

3) Die, zooals we vroeger mededeelden, in wording is.

[p. 67]

of zoo'n Universiteit in ieder opzicht een kopie behoeft te zijn van zoodanige inrichting in 't Moederland. Dat men nu alvast met het technische begint is zeer verstandig.’

Het is mij aangenaam te zien, dat ook de heer S. die meening is toegedaan.

Het zou ons te ver voeren, als we hier 't onderwerp uitvoerig wilden behandelen; bovendien worde dit liever aan meer bevoegden overgelaten.

Genoeg: de Hoogeschool komt er; men is van verschillende kanten bezig met het verzamelen der bouwsteenen; is men daarmede gereed, dan worden ze gesorteerd en bijeengevoegd. Er behoeft niet veel meer over gepraat te worden. Wij worden door de omstandigheden voortgestuwd. Alleenlijk moet naar mijne meening, wel worden

gewaarschuwd tegen overhaasting.

Er is bij velen, die Indië's ontwikkeling voorstaan, een geprikkelde zenuwachtigheid, zoodat ze alles op eens zouden willen tot stand brengen, 't Moet groeien. En..... bij ‘groeien’ moet men wat geduld oefenen.

M.

v. L.