Neerlandia. Jaargang 21

Zuid-Afrika.

Afrikaansche Taal en Letteren.

Het Afrikaansch zet in Zuid-Afrika zijn zegevierenden tocht voort. Het behaalt op het Nederlandsch overwinning na overwinning, in de hoop zich, na het volledig te hebben verslagen, tegen het Engelsch te kunnen staande houden en - wie weet? - ook dit te verdringen.

In het volgende jaar zal in Vrijstaat en Transvaal het Afrikaansch op de lagere school worden ingevoerd; misschien volgt de Kaapkolonie weldra, en mettertijd ook, met de noodige beperking, Natal. Wij kunnen voor het Afrikaansch slechts hopen, dat het bij het onderwijs in Zuid-Afrika niet zoo stiefmoederlijk zal worden behandeld als het Nederlandsch.

Dr. D.F. Malherbe heeft te Bloemfontein op een congres van onderwijzers in een belangwekkende rede, het gewicht van die overwinning van het Afrikaansch laten voelen. Hij noemde haar eén mijlpaal in de geschiedenis van het onderwijs in Zuid-Afrika en wierp een blik achterwaarts op den weg, dien het Afrikaansch heeft doorloopen.

Hij gewaagde van de oude Patriot-beweging, waarvan ds. S.J. du Toit de ziel was en die nog door drie andere werd geleid: C.P. Hoogenhout, D.F. du Toit en A. Pannevis, een Nederlander van geboorte. Dr. Malherbe ziet in dien Pannevis ‘die kiem van die beweging, omdat hij,’ zoo zie dr. Malherbe, ‘taalgeleerde wat hij was, al dadelik na sijn aankoms in Suid-Afrika (1866) die taaltoestand hier begrijp het en deur stil invloed eerste bij die jong S.J. du Toit geesdrif vir Afrikaans gewek het, n invloed wat hom ook bij ander laat gelde het, hoewel niemand in die begin sijn idee met erns opgevat het nie So seer was die oortuiging al gevestig dat 'n strijd teen Engels 'n hopelose saak was. Hoe is uit die mosterdsaadjie van toen 'n heerlike boom opgegroei!’

Sprekende over de letteren merkt dr. Malherbe op:

‘Die poësie van die laatste dertig jaar in Nederland, Duitsland, Frankrijk en Engeland is grotendeels lyries, en ons digkuns, hoewel deur en deur Afrikaans, is lyries in ooreenstemming met die algemeene sielsontwikkeling van die moderne mens. Maar als ons digters skrijwe om gelees en geniet te word, om die volk op te voed, dan word dit tijd dat die bakens verset word, dat daar meer speelruimte kom, dat die groot lewensmomente van die nasie in kragtige tekening verheerlik word, sodat dit voortleef in die volksbewustsijn. Dit word tijd dat die maatskappelike lewe, en die vraagstukke wat daaruit voortspruit in ons kuns plastiese uitbeelding vind, sodat ander mag sien die werkelikheid en geroer word. Die lyriek omvat 'n te eng stofgebied, sijn motiewe is te beperk en sijn snare raak te gouw uitgepeel. Dan verbleek wat kleure rijkdom had in die begin tot vaal gedaantes, en die woordkuns wat sig verloor in gemaakte verfijning oorleef sigself. Dan ontbreek die verrassende beeld en die gedig wat oorloop van pure rijkdom van woordklank seh niks nie, omdat jij al dieselfde snaar duizendmaal hoor speel het. Hoe welkom die verskijning van die nederlandse lyriek van na 1880 ook al was, die frisheid daarvan is ondergegaan in vormverfijning, dit verkwik nie meer nie, om van die toon van lewensmoeheid nie te praat nie.

‘Vorminvloed van Nederland, woordsamestelling en woordvorme, is in ons afrikaanse poësie aan te wijs. Dit is 'n natuurlike element in die bruikbaarmaking van ons taal vir hoër kunsdoeleindes. Gelukkig is ons besig om daar heeltemaal aan te ontgroei. Eg afrikaanse vorm eg afrikaanse lewenstoon, en dit alleen - daarin leh die krag van ons opkomende kuns. En als ons digters die grense verwijd in die richting van die epiek, van die verhaal en so aansluit bij 'n element wat kragtig is vir ons volkslewe - die lus en sin vir die vertelling, vir die storie - als hulle die afrikaanse karakter eenvoudig maar sterk uitbeeld, dan sal 'n

[p. 24]

werkelike volkskuns ontstaan, 'n kuns vir die volk, 'n kuns wat die volk in sal lewe.’

Hier zijn, dunkt ons, voortreffelijke dingen in uitgesproken. Maar is de Afrikaansche dichter en schrijver in zijn lyriek en ook in den aard van zijn vertellingen niet een echte zoon van den Nederlandschen stam gebleken, bepaaldelijk van den Noord-Nederlandschen tak? En is ons volk de epiek niet maar half afgegaan? Het heldendicht van den tachtigjaiigen oorlog heeft in onze letteren zoomin als in onze schilderkunst sterk uitdrukking gevonden. Het ging aan onze dichters enschilders voorbij. Zij vonden het groote in het kleine. Het is of het onze Afrikaansche broeders ook zoo gaat.

Dr. Malherbe heeft bij al zijn liefde voor het eigen Afrikaansch toch gevoel voor de verwantschap met de beschaving van Nederland en Vlaanderen.

‘Die ideaal van nouwer stamverband zal bespoedig word,’ zegt hij, ‘deur 'n deugdelike skoolstelsel, waarin die afrikaanse kind van 'n seker standerd of die nederlandse taalvorm sal aanleer alleen met die oog op lektuur, iets wat met baing min moeite sal geskied omdat woordeskat en idioom so na verwant is. Dan sal die nederlandse boek vir die afrikaanse kind eens 'n lus word omdat hij hem nie meer hoe te bekommer oor die vreemde uitgange en vorme nie; dan sal hij beter leer verstaan inhoud en waarde omdat sijn aandag volkomen gevestig sal wees op die wesenlike; dan sal hij eers smaak krij vir wat hom vandag dikwels teensin inboesem.’ Zoo zal er zich. vertrouwt hij, ‘'n levende sielsband met ons nederlandse en vlaamse broeders’ vormen.

* _* *

Een verwachte brief van Ou-Boet over de begrafenis van President Steijn heeft ons zeer tot onze spijt niet bereikt.