Neerlandia. Jaargang 21

West-Indië.

Een standaardwerk.

Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië, onder redactie van Dr. H. Benjamins en Joh. F Snel leman, uitgever te 's-Hage Martinus Nijhoff en te Leiden de N.V. Boekhandel en Drukkerij, voorheen E, J Brill.

Onder dezen titel kondigde ik in September van het oorlogsjaar 1914 de verschijning van de Encyclopaedie aan, nadat ik de gelegenheid had gehad van vier reeds verschenen afleveringen kennis te nemen. Reeds toen meende ik te mogen schrijven, dat de nieuwe encyclopaedie een hoogst nuttig werk was, dat in elke goede bibliotheek behoorde aanwezig te zijn en dat ik die vooral ook gaarne onder het bereik zou zien gebracht van hen, die betrokken zijn bij m u.l.o., middelbaar en gymnasiaal onderwijs en bij de kweekscholen

Wij zijn nu meer dan twee jaren verder en nog in 1916 is de twaalfde aflevering verschenen, waarmede feitelijk het werk compleet is. In een dertiende aflevering zullen nu nog een reeks aanvullingen en verbeteringen worden opgenomen, een namenregister, eenige kaarten en - verwonder u niet lezer - ook het voorwoord. Dat het voorwoord het laatst komt, lijkt meer ongewoon dan het feitelijk is. Zoo schijnen de schrijvers algemeen te werken, en dat is wel logisch ook. Eerst als een boek af is, kan men het in zijn algemeenheid overzien en daarvan in een voorwoord een overzicht geven onder mededeeling van de leidende gedachte, die men gevolgd heeft. Het is nu maar te hopen, dat die laatste aflevering zóó zal verschijnen, dat de inteekenaren de gelegenheid zullen hebben het voorwoord uit die aflevering los te maken en op zijn plaats te brengen achter het titelblad.

De indruk, dien de lezing der eerste afleveringen gaf, is bij de kennisneming der volgende afleveringen in alle opzichten bevestigd en versterkt. De samenstellers hebben inderdaad de wetenschap verrijkt met een standaardwerk. De meeste stukken over het een of ander belangrijk onderwerp, uitgedijd tot keurige monographieën, geven voor den lezer, die met West-Indië bekend is, bewijzen te over, dat het deskundigen waren, die door de redactie tot medewerking zijn uitgenoodigd.

In eene encyclopaedie als de hier besprokene, moet natuurlijk de alphabetische volgorde worden in acht genomen. Daardoor moet ieder woord in zijn gelid staan. Men zou anders zoo gaarne een paar artikelen uit de rij hebben genomen en vooraan geplaatst. Ik bedoel de artikelen bij de woorden ‘Suriname’ en ‘Curaçao’. Die artikelen munten uit door duidelijkheid en geven bij hun beknoptheid toch een volledig beeld van de twee koloniën. Het zijn twee artikelen, die men goed doet het eerst ter hand te nemen, als men iets algemeens over die koloniën wil weten. Soms wordt de liefde voor zijn geboorteland den eersten redacteur te sterk, als hij het heeft over de schoonheid van de Noordkust van Z.-Amerika en bijv. onder het hoofd Guiana laat afdrukken: ‘In natuurschoon wordt Guiana door geen ander land overtroffen’. Zoo wordt ook met voorliefde door den oud-inspecteur van het Surinaamsche onderwijs het onderwijs in de kolonie in 17 kolommen druk behandeld en toch kon het resultaat van dat onderwijs, m.i. ten onrechte, niet de goedkeuring verwerven van de zoogenaamde Suriname-Commissie.

Er zijn artikelen, welke men met de grootste belangstelling van het eerste tot het laatste woord leest. Ik wil als zoodanig hier noemen de artikelen over: Financiën, Grondpolitiek, Goudindustrie, Handel en Scheepvaart, Immigratie, Muntwezen, Nederlandsche Handelmaatschappij, Negotiatiën, Onderzoekingstochten, Slavenhandel en Slavernij, naast vele andere.

De bij elk artikel aangehaalde litteratuur toont

[p. 25]

hoeveel er in den loop der jaren over West-Indië geschreven is, dat bij het Nederlandsche lezend publiek eenvoudig onbekend bleef. Die litteratuur zou te zamen een vrij uitgebreide bibliotheek vormen.

De samenstellers hebben zooveel mogelijk getracht de gegevens onder de beste hoofden te ordenen. Het spreekt van zelf, dat hun dit niet altijd is ge lukt en wanneer ik op enkele leemten ga wijzen, dan vloeit dit alleen voort uit den wensch om hen te steunen in hun streven om iets te leveren, dat de scherpste critiek kan doorstaan. Deze bedoeling zit ook bij mij voor, als ik, bij wijze van voorbeeld, op enkele leemten zal wijzen.

Omtrent het sterftecijfer in Suriname heeft men in Nederland - dat bleek mij herhaaldelijk - weinig gegevens. Natuurlijk sloeg ik, toen ik daaromtrent mij weder eens cijfers in het geheugen wilde roepen, de encyclopaedie op i.v. ‘Statistiek’ en ‘Sterfte’, maar vond niets. Al lezende vond ik de gewenschte gegevens onder het hoofd ‘Paramaribo’ en nog beter onder het hoofd ‘Suriname’.

‘John Godden’, de Engelsche millionair, die schatten heeft verdiend aan de phosphaat op Curaçao, vond ik evenmin onder zijn naam als de ‘Santa Barbara Mijn’, vanwaar hij zijn phosphaat haalde. Een en ander komt voor onder het hoofd: ‘Financiën’ van Curaçao en ook onder het hoofd ‘phosphaat’.

‘Verbond’, de naam, waaronder de niet wettelijk gesanctionneerde, door de Hernhutter zendelingen in de vorige eeuw tusschen negers voltrokken huwelijken bekend staan, treft men aan onder het hoofd: ‘Broedergemeente’. Behalve eene zelfstandige vermelding had er naar verwezen kunnen worden onder; ‘prostitutie’.

Nog enkele aanteekeningen mogen mij vergund zijn.

Petroleum. Dit woord mis ik noode, nu de Bataafsche een groote installatie op Curaçao aan het inrichten is welke dat eiland zal maken tot centrale dirtributiehaven van geheel Midden-Amerika.

Greshoff. Hierbij had kunnen worden vermeld, dat er, vergis ik mij niet, na zijn dood een Greshoff's Rumphius fonds is gesticht, voor het natuurwetenschappelijk onderzoek der Molukken, waaruit een Greshoff medaille wordt toegekend.

Immigratie. Aan den op blz. 377 genoemden bundel van immigratievoorschriften ware meer gezag gegeven, wanneer daarbij de naam van den bewerker Mr. Dr. A.J. van der Houven van Oordt ware genoemd, den in 1902 aan de gele koorts bezweken jongen sub-agent voor de immigratie.

Kleurlingen. Dat tot deze rubriek van personen niet zouden behooren afstammelingen van Chineezen of Britsch-Indiërs met negers, kunnen de samenstellers niet bedoeld hebben.

Grenzen. De Engelsche Regeering neemt sedert ruim 20 jaren, indien mijn geheugen mij niet bedriegt, als vaststaande aan, dat er geen grenskwestie is tusschen Suriname en Demerary. Van die zijde zal dus niet worden erkend de juistheid van de woorden op blz. 331 1ste kolom onderaan ‘Deze grenskwestie is nog niet beëindigd’.

Koffie. Dit artikel is van 1914. Zoo gaarne had ik den schrijver gegund de productie en de prijzen van de laatste twee jaren te vermelden, waarop de hooge verwachtingen voor de toekomst van de kolonie voor een deel gebouwd zijn. De Braziliaansche valorisatie-maatregel had als een der oorzaken kunnen vermeld zijn van de prijsstijging, die in deze eeuw aanleiding gaf om weder de koffiecultuur op meer uitgebreide schaal aan te vatten na de teleurstellingen van het laatst der 19e eeuw.

Kon. West-Indische Mail. In dit door, blijkens de initialen, bij uitstek bevoegde hand geschreven artikel mist men de mededeeling, dat de groote Koninklijke Stoomboot-Maatschappij de ‘holding Company’ is van de aandeelen K.W.I.M. en daardoor de kracht van deze maatschappij in de laatste jaren enorm is toegenomen. Vermoedelijk was het artikel reeds geschreven vóór die samensmelting.

Lepra. Bij de beschrijving van deze ziekte komt de neerdrukkende uitspraak voor: Tot dusver is er geen geneesmiddel tegen de ziekte bekend, ofschoon men telkens daarvan hoort en het is twijfelachtig of er ooit een geval van genezing is voorgekomen van werkelijk geconstateerde lepra’. Op de aflevering, waarin dit voorkomt, staat het jaartal 1914 gedrukt. Jammer, dat niet de verschillende middelen genoemd zijn, waarmede ook reeds in 1914 op uitgebreide schaal proeven genomen werden. In 1915 zijn drie lepralijders, die eenige jaren tevoren door de daartoe aangewezen Surinaamsche Commissie van deskundigen melaatsch waren verklaard, door diezelfde Commissie gezond verklaard. Zij waren alle 3 verpleegden in het asyl Bethesda van de Protestantsche Lepravereeniging en hadden gebruikt het middel Aïouni, door zendeling Delord gevonden in Australië en sedert over de geheele wereld bekend. Deze gezondverklaring heeft in den kring der zieken eene groote moreele uitwerking gehad en velen, die leefden onder den druk van het zich verloren gevoelen voor dit leven, kregen weder een lichtstraal van hoop in hun armzalig bestaan.

Lobi-Siengi. Vergis ik mij niet, dan is deze dans als onzedelijk van overheidswege verboden.

Haagsche Maatschappij. Zoo wordt in het kort genoemd de sedert 1829 te 's-Hage gevestigde: ‘Maatschappij ter bevordering van het godsdienstig onderwijs in de kolonie Suriname’. Deze maatschappij, die nog steeds krachtig het door de Hernhutters aan de negers gegeven bijzonder onderwijs steunt, met eenige duizende guldens per jaar en welker organisatie over geheel Nederland verspreid is. had wel recht om met een enkel woord vermeld te worden onder haar eigen naam of onder Onderwijs of Broedergemeente. Vermoedelijk was haar bestaan aan den oud-inspecteur van het onderwijs niet bekend.

Malaria. Met genoegen las ik de mededeeling, dat het niet afdoende bewezen schijnt, dat men

[p. 26]

niet malarialijder kan worden ook op andere wijze dan door den beet van den Anopheles. Eigen ervaring heeft mij geleerd, dat ook de wind uit zekere richting, moeraswind, malariaaanvallen kan veroorzaken bij volkomen afwezigheid van muskieten.

Nederlandsch. Naast dit woord, doet het herhaaldelijk gebruikt woord Hollandsch in het daarop volgend artikel over ‘Neger Engelsch’ eenigszins vreemd aan.

Phosphaat. De productiestaat van phosphaat op blz. 561 hangt, zonder opschrift, wonderlijk in de lucht.

Posthouder. Voor de volledigheid ware hier ook te vermelden geweest de plaatsing van een onderwijzer, tevens officieel schrijver bij het grootopperhoofd Oseisie tusschen 1890 en 1900 (J.G. Spalburg).

Oost en West. De samenstelling van een West-Indische Commissie in deze Vereeniging in 1916 geschiedde blijkbaar na het ter perse gaan van het artikel over deze nuttige Vereeniging. Er zijn aanwijzingen, dat deze Commissie nog veel goeds voor de kolonie zal kunnen tot stand brengen.

Maar waarom zal ik verder in bijzonderheden treden? Ik kan niet anders dan de bestudeering van het werk ten zeerste aanbevelen. Juist nu in dezen tijd op initiatief van Gouverneur Staal van verschillende zijden pogingen worden gedaan, om na kennisneming van de koloniale toestanden, iets voor Suriname te doen, is deze encyclopaedie de aangewezen bron om allerlei gegevens te verschaffen.

Het zij mij vergund ten slotte eene gedachte neer te schrijven, die bij mij opkwam, nadat ik de lezing van het werk had beëindigd. Onwillekeurig kwam mij voor den geest de royale maatregel, eenige jaren geleden door de Regeering genomen, toen de wenschelijkheid bleek om eene platen-uitgave der koloniën, naar groote photographische opnamen, waarvan de prijs voor de onderwijsinstellingen te hoog was, toch succes te verzekeren, door voor de scholen een bepaalden prijs vast te stellen en het meerdere uit de schatkist bij te passen. Als men nu eens aan de Departementen van Koloniën en Binnenlandsche Zaken de van allen kant uitgesproken en gewenschte meerdere propaganda voor onze West-Indische koloniën in een daad omzette door voor de bibliotheken van openbare en bijzondere instellingen voor middelbaar onderwijs, voor gymnasia en kweekscholen een exemplaar beschikbaar te stellen bijv. voor den halven prijs en het ontbrekende uit 's lands kas bij te passen, dan zou die daad m i. niet anders dan geprezen kunnen worden en zeker de bedoelde koloniën ten goede komen.

Hoe dit ook ga, ik wensch de redactie zeer bijzonder geluk met de door haar verkregen resultaten en hoop dat de encyclopaedie, weldra voorzien van een flinken band, in handen van het Nederlandsche publiek een goede ontvangst zal ondervinden.

Mr. C.F. SCHOCH.