Neerlandia. Jaargang 19

West-Indië.

Een nieuw boek over West-Indië.

In tegenstelling met Oost-Indië wordt West-Indië betrekkelijk weinig door Nederlandsche reizigers bezocht. Het bekende gezegde ‘onbekend maakt onbemind’ kan zeker gelden van het in Nederland vrijwel onbekende, maar toch rijke en mooie West-Indië. Van de enkele reizigers, die in de laatste jaren den moed hebben gehad om tijd en geld te besteden aan eene reis door West-Indië gaven verscheidenen ons uitvoerige beschrijvingen over hetgeen zij gezien en ervaren hadden. Wij denken hierbij dadelijk aan Dr. Hendrik Muller, aan den heer H. van Kol en nu zeer in het bijzonder aan Dr. C.J. Wynaendts Francken, die ons in een lijvig boekdeel van 232 bladzijden heel wat meer te lezen geeft dan hij met eigen oogen en ooren kon waarnemen en verwerken. Zijn werk ‘Door West-Indië’ - Antillen - Panama - Venezuela - Britsch Guyana - Suriname, met 26 kaarten en afbeeldingen, onlangs uitgegeven bij H.D. Tjeenk Willink & Zoon te Haarlem (f 3.75), werd reeds in 1914 voor een deel opgenomen in ‘de Aarde en haar volken’. De lezing van die hoofdstukken deed naar meer verlangen en het meerdere behoeft, nu het geheele werk is uitgekomen, geenszins teleur te stellen.

Dr. Francken heeft inderdaad zijn doel bereikt om - zooals hij het in zijn voorrede zegt -: ‘een leesbaar boek te schrijven’ en niet alleen leesbaar voor den oningewijde, maar ook voor hen, die zelve West-Indië kennen.

Reeds spoedig ontvangt men bij het lezen van dit boek den indruk, dat hier een ervaren reiziger aan het woord is, die niet alleen veel gezien heeft, maar ook veel in zich heeft opgenomen en die begrepen heeft, dat, wil men met vrucht reizen, men veel te bestudeeren heeft. Zonder opzettelijk vertoon wekt de schrijver de stijgende verrassing van den lezer over de groote belezenheid, welke uit zijn boek te voorschijn komt.

Daardoor kan hij meer dan 100 lezenswaardige bladzijden wijden aan Suriname, niettegenstaande hij er slechts in totaal een negental dagen geweest is, waarvan vier geheel besteed werden aan uitstapjes buiten de stad Paramaribo.

Aangenaam stemt daarbij de reeds in de voorrede voorkomende overweging dat ‘begrijpelijkerwijze aan onze eigen kolonie Suriname een aanzienlijker plaats moest worden ingeruimd dan aan andere deelen van het bezochte gebied, te meer waar bij de meesten onzer landgenooten de onwetendheid omtrent die kolonie nog groot is’. Soms is onwetendheid beter dan onjuiste kennis. Wij denken hierbij onwillekeurig aan de wijze, waarop een Amsterdamsch socialistisch Kamerlid

[p. 111]

Plantage aan de Para. Afbeelding uit: Door West-Indië.

het vorige jaar in 's lands vergaderzaal allerlei over Suriname debiteerde. Maar daarvoor bestaat bij Dr. Francken geen vrees.

Natuurlijk geeft het geschrevene wel aanleiding tot opmerkingen, waarvan wij er enkele nog hieronder zullen opsommen, maar reeds tevoren uiten wij gaarne den wensch, dat het boek in veler handen kome. Daardoor zal de kennis van ons West-Indië zeker meer verbreid worden. Reeds dadelijk echter moeten wij er deze voorwaarde aan toevoegen, dat men dan op één punt niet te veel waarde hechte aan het oordeel van den schrijver, waar hij zich tot de conclusie laat verleiden, gesteund door eenige schrijvers uit vervlogen tijd, als Mr. Elout van Soeterwoude (1884), Dr. Ten Kate (1888) en De Gelder (1903), (welke laatste schrijver persoonlijk niet eens de kolonie bezocht, - meenen wij -), dat het lang niet onwaarschijnlijk is, hoe onaangenaam de erkenning van zulk een waarheid ook zijn moge voor onze nationale trots en ijdelheid, dat een overgang in andere handen een weldaad zou zijn voor Suriname; en dat een vrijwillige afstand toch zeker verre te verkiezen is boven een mogelijk onvrijwillig verlies. Wij willen over dit oordeel niet veel zeggen, waar het Koloniaal Weekblad Dr. Francken reeds zoo uitmuntend heeft te woord gestaan op dit punt. Men vergunne ons, omdat wij de opmerkingen zoo volkomen juist achten, hier het bedoelde gedeelte uit dat blad aan te halen:

‘Fi donc, Dr. Wynaendts Francken! Een kolonie is geen koopwaar of ruilartikel. En aan wie te verkoopen? De Vereenigde Staten willen Suriname niet cadeau hebben. Duitschland? De Vereenigde Staten zouden nu minder dan ooit dulden, dat een andere Europeesche mogendheid eene kolonie op Amerikaanschen bodem verkreeg. Engeland was er een eeuw geleden niet happig op Suriname te behouden en zou het waarschijnlijk nu ook niet willen hebben, gesteld al dat de Vereenigde Staten een overdracht zouden dulden. Neen, Dr. W.F. gemakkelijk komen wij niet af van eene kolonie, die onder ons bestuur aan het kwijnen is geraakt. Wij zitten er aan vast en moeten al onze krachten inspannen om de kolonie weer te maken tot een bron van rijkdom voor het moederland. Niet alleen Regeering en Volksvertegenwoordiging moeten het noodige doen, maar de Nederlandsche kapitalisten moeten voorgaan. Er is in Suriname op velerlei gebied veel geld te verdienen, maar om geld te verdienen moet men den durf hebben om geld te wagen.’

Het Koloniaal Weekblad heeft verder reeds recht gezet wat de geleerde schrijver over de afkomst van de namen Suriname en Paramaribo heeft gezegd. Beide namen moeten blijkens de nieuwste gegevens van Indiaanschen oorsprong zijn. Beide namen beston-

[p. 112]

den reeds langen tijd vóórdat Lord Willoughby, graaf van Parham, in de kolonie voet aan wal zette.

Slechts enkele los van elkander staande opmerkingen willen wij nog maken naar aanleiding van sommige mededeelingen van den schrijver. Wij bepalen ons daarbij tot de hoofdstukken over Suriname als de meest uitvoerige.

1^o. Verhouding tusschen het Nederl. Gouvernement en de Boschnegers en Indianen! Er is een officieele band met de Boschnegers en Indianen, die in de kolonie leven. Met de Boschnegers werden indertijd verdragen gesloten. De hoofden - granmans - der 3 stammen worden door het Gouvernement benoemd, dat meestal met de wenschen van den stam en de rechten van opvolging rekening houdt. terwijl ook de dorpshoofden door het Gouvernement worden aangesteld met den titel van kapiteins. Allen ontvangen zij een officieel kostuum (uniformjas met witte broek en koetsiershoed - de granmans galacostuum met steek) met ambtsstok en de drie granmans ontvangen zelfs een jaarlijksch salaris, dat deftig op de Surinaamsche begrooting staat uitgetrokken.

Ook de dorpshoofden der Indianen ontvangen een Gouvernements-aanstelling en den kapiteinstitel met de kleeding bij deze waardigheid passende, meestal een schutterofficierspak.

2^o. Godsdienstige begrippen der Indianen.

De schrijver meent, dat de Indiaan weinig behoeften heeft in de richting van geestelijke en bovenzinnelijke dingen en hij zeer nuchter en onaandoenlijk staat tegenover de leering der zendelingen, die meestal afstuit op zijn daarvoor onontvankelijk gemoed.

In de Encyclopaedie van Nederl. West-Indië, in 1914 verschenen, komt op blz. 109 e.v. in een zeer lezenswaardig artikel over Benedenlandsche Indianen een belangrijk gedeelte voor gewijd aan de godsdienstige begrippen der Indianen van Suriname, waarin allerlei gegevens over hun animisme voorkomen. Men geeft, na lezing van die studie, aan de Indianen toch nog wel een andere kenschetsing dan ‘materialistisch van aard’ als door Dr. Francken gegeven.

3^o. Sexueele zedelijkheid bij de inlandsche bevolking. Deze is niet groot, zegt Dr. Francken. Algemeen wordt het vrije huwelijk gehuldigd, zegt hij, al blijven man en vrouw daarbij elkander dikwijls levenslang getrouw. En dan durft schrijver een verhoudingscijfer van wettige en onwettige geboorten geven uit den jare onzes Heeren 1885.

Het is gelukkig in de kolonie zoo erg niet gesteld als Dr. F. dit meent. Er zijn nog veel onwettige geboorten en ook vrije huwelijken, maar dan neemt men die woorden in eene andere beteekenis dan de specifiek Nederlandsche. Met het begrip ‘zedelijkheid’ heeft dat weinig te maken. Alleen de Stadhuis-sanctie ontbreekt aan die huwelijken. En daarvoor is een historische reden. Tot voor 50 jaar mocht de zwarte bevolking niet eens huwelijken sluiten. Zoo was de toestand gedurende den ganschen slaventijd. Met de vrijheid kwam de vrees voor banden en nieuwe slavernij in anderen vorm. Bovendien de mode bracht mede, dat een huwelijk veel geld moest kosten aan feesten en gerij en geschenken. De Hernhutters hebben prachtig werk geleverd om in dit opzicht langzamerhand de Europeesche begrippen te doen ingang vinden. Eerst vonden zij het zoogenaamd ‘verbond’ uit, een soort kerkelijk huwelijk, waarbij de menschen elkander trouw beloofden, en, sedert den tijd dat Gouverneur Smidt zich hiertegen verzette, hebben zij de gewone burgerlijke huwelijkssluiting zeer bevorderd. Trouwens van ambtelijke zijde wordt in de laatste 20 jaar ook alles gedaan om de huwelijkssluiting te bevorderen door de gelegenheid daartoe gemakkelijk te maken. Maar de afwezigheid in nog vele gevallen van het Stadhuisbriefje maakt de samenleving daar in de Surinaamsche omgeving nog niet onzedelijk. Elders hebben wij vroeger reeds de uitspraak durven doen dat de onzedelijkheid in Suriname niet grooter is dan in de groote steden van Nederland.

4^o. Doortrekking spoor tot het Lawagebied. Op blz. 170 vertelt ons de schrijver, dat het voornemen bestaat de lijn verder voort te zetten tot aan de goudvelden in het Lawagebied. Was dat maar waar, zuchten wij! Maar voorshands nemen wij nog niet aan, dat dit voornemen bestaat.

5^o. Bethesda, de Protestantsche Inrichting tot verpleging van melaatschen wordt door Dr. F. een stichting der Hernhutters genoemd. Dat is niet geheel juist. Die inrichting is tot stand gekomen door de samenwerking van Protestanten van allerlei geestesinrichting en kan daardoor een model van samenwerking worden genoemd. ‘De Protestantsche Vereeniging tot Verpleging van lepralijders’ is ook hier te lande lang geen onbekende en tienduizenden werden in de laatste 10 jaar voor die inrichting hier samen gebracht, waarbij Hare Majesteiten de Koningin en de Koningin-Moeder voorgingen. In het Bestuur in Suriname zijn nu nog vertegenwoordigd allerlei Kerkgenootschappen en verschillende godsdienstige richtingen en in het Bestuur van het Centraal Comité in Nederland is de toestand dezelfde. Maar wèl hebben de Hernhutters, of beter, heeft de Evangelische Broedergemeente de directie van de inrichting en de zorg voor de verpleging. En daarover gaat maar één roep van waardeering en dankbaarheid.

6^o. Koffie. De mededeelingen van den schrijver doen denken, dat het met de koffie in Suriname gedaan is. Hij spreekt echter uitsluitend van de oorspronkelijke Surinaamsche koffie, een soort Mokka, die uitnemend was en nog maar slechts weinig voorkomt en geheel vervangen is door de Liberia koffie. Deze laatste, veel sterkere soort, is in de laatste 20 jaar prachtig in de kolonie aangeslagen. De productie neemt voortdurend toe en de tijd schijnt niet ver, dat de koffieplantages het in aantal van de cacaoplantages zullen winnen.

En nu wij over cacao spreken herinneren wij ons dat Dr. F. de schaduwboom der cacou noemt: ‘madre del cacao’ (Erythrina glauca). Die boom heet in Suriname ‘koffiemama’.

7^o. Balatacultuur. Zoo noemt Dr. F. wat men in Suriname doet ten aanzien van den bolletrieboom. Maar die term moet zijn a slip of the pen. Was het maar zoo: ‘balatacultuur’, maar het is, ‘balata in-

[p. 113]

dustrie’, balatavoortbrenging, en wel ten koste van de boomen. De balataindustrie is eigenlijk op één lijn te stellen met de goudindustrie. Binnenkort zal de bolletrieboom in Suriname uitgemoord zijn, als men op den ingeslagen weg zoo voortgaat. Waarom eischt het Gouvernement niet, evenals in Indië bij de houtexploitatie, aanleg van bepaalde uitgestrektheden nieuw bosch?

En hiermede eindigen wij. Jammer, dat de geachte schrijver geen veertien dagen langer heeft gereisd om ook zijne indrukken over onze kolonie Curaçao, althans over het eiland Curaçao, ons mede te deelen, met de voor den handel en de scheepvaart zoo gunstig gelegen hoofdstad Willemstad. Dan ware zijn arbeid nog vollediger geweest. Niemand vergeet Curaçao, die het eenmaal gezien heeft.

De slotsom van onze beschouwingen blijft dankbaarheid aan den schrijver voor het zijnen lezers gebodene.

Moge hij vele lezers verkrijgen.

23/4 '15.

C.F.S.