Neerlandia. Jaargang 18

[p. 236]

Chr. de Wet aan het woord.

Vrijdag 2 Oktober heeft te Potchefstroom een ‘monster-vergadering’ plaats gehad om te protesteeren tegen de expeditie naar Duitsch Z.-W.-Afrika.

Generaal De Wet heeft daar een groote redevoering gehouden, waarvan Het Westen een uitvoerig verslag geeft.

Het volgende is er aan ontleend.

Wij geven het gesprokene weer in het teekenachtig Afrikaansch van Oom Christiaan, die op een kar geklommen de toehoorders verzocht te gaan zitten, opdat hij alleen getroffen zou worden als men weer aan het gooien ging, zooals in de kerk, waaruit ze verdreven waren, had plaats gehad:

‘Ik wil net diegenen sê wat vreedsame burgers op die wijse molesteer, dat een van hulle nog makkelik een kind des doods van avond mag wees.’

Hierop ging er een gejuich van de oproerlingen^*) op en werd gezongen: ‘Britons never, never, never shall be slaves.’ En weer geschreeuwd en gejouwd en geboed en vuur gespogen.

Toen er stilte kwam, zei de generaal: ‘Dit is nou die beskaafdheid wat jij in Downing Straat en Europa aantref, Maar liewe vriende, dit is onbekend in Suid Afrika en alhoewel dit lang tijd mag neem, hoop hij dat sulke ruwe en

onbeskotte, onopgevoede klas

nog hulle maniere in Suid Afrika sal verwissel vir die beskaafdheid.

Ik wil die agterste wat daar teen die draad staan vra, om nader te kom en nie bang te wees nie en indien wel, hoop ik dat hulle naar hulle tuisplek sal gaan waar die ook is, en ons hier alleen laat. Ter wille van die beskaving sal

die ribbetjes van die onbeskaving

nog moet nat gegooi worde. Binne 'n jaar sal hierdie onbeskaving nog geleer worde om die. Afrikaner sij regte te respekteer. Dit belowe ik hulle. (Dawerende toejuiging). En die Afrikaner sal dit met sij eige hande nog doen. (Toejuiging).

Ons word nie deur die Regering beskerm nie. Daaroor moet die volk kla. (Toejuiging). Als ik verkeerd doen of verkeerd praat wat ik nie kan bewijs nie, daar is julle tronk. Julle polisie is hier. Die magistraat is hier en hulle kan dan vir mij straf als ik skuldig is,

Hulle sal nie aan jou durf vat nie

skree 'n klomp stemme.

Ik wil begin met 'n inleidings-artikel van die ‘Volkstem’. In die artikel werd gesê dat ik sulk 'n grote sondebok is en dat ik gesê het, dat generaal De la Rey nie deur 'n ongeluk werd doodgeskiet. Wel ik herhaal dit, ik geloof nie dat dit 'n ongeluk is nie. Ik sê dit nog. (Toejuigingen).

En als dit nie 'n ongeluk is nie, dan is dit

'n verregaande onverskilligheid.

(Toejuigingen).

(Er ontstond hier een gevecht met een van de oproermakers en was er daarover een grote beweging).

‘Moenie almal agter een man gaan hardloop nie’, sei de generaal onder groot gelach.

Ik staan daarbij, als ik sê, dat dit 'n onvergeeflike onverskilligheid was dat een van onse grote manne op die manier aan sij end moes kom. Ik vra, wie kan nou veilig wees na die gebeurtenis? Die regter sal nog uitspraak gee maar werd hulle 'n order gegee om te skiet als 'n man maar nie so dadelik stil hou nie?

Toen ik die tijding kreeg, sei mij vrouw en dogter aan mij met trane in hulle oge: Pa hulle kan jou nou ook doodskiet op die manier, want jou bloed is nie beter dan generaal De la Rey s'n nie. (Toejuiging en ontroeringskrete).

Regulasies is onlangs uitgevaardig en daarin word gesê dat jij

nie mag praat nie.

Maar vriende, onthou, ons is nog nie in Rusland nie. (Toejuiging).

Tot hiertoe was die volk nog altoos geregtig om hulle heilige oortuiging uit te spreek, dog nou wil die regulasies die bittere gevoel wat daar oor die grondroving in Duits West besig is, op die manier demp.

(Hier ontstond er weer een geboe en gesing en geskreeuw van wege de oproerstokers).

Generaal De Wet: Loop! boe in Johannesburg. Daar is julle plek. Alhoewel daar ook fatsoenlike Afrikaners en Engelse is, is dit julle plek waar julle meer kan hoo! dan boe! (Groot gelach en toejuiging). Mense wat in Downing Straat groot geworde het behoor dáár te wees. (Groot gelach).

Generaal De Wet voortgaande, zei: Die Regering stel nou voor dat Vrijwilligers kan gaan. Wel die Vrijwilligers sal die Duitsers nog almal neem en vir hulle dan uitlag. (Toejuiging).

Maar dit is nie almal Vrijwilligers nie. Baing kinders is op skelmagtige wijse van hulle moeders losgeskeur.

Hierop kwam er een eier nabij de generaal vallen toen de generaal wegens de kreten van afkeuring sê: Nie toe maar mense, ik het

nog 'n ander baatje.’

(Weer groot gelach). Die kinders is teen die wil van die ouers weggeneem.

Ik is gereed om onder die wet te buk dog ik is daarop teen, dat die wet sal oortree worde deur die Regering. Die verovering van Duits-West is in strijd met die wet wat net verdediging wettig om die vijand uit die land te hou. Om ons land te verdedig, sal ik klaar wees om oorlog te voer, dog om aan te val, dien ik nie. Ik sal alleen mij regte verdedig.

Die bewering, dat die Duitsers oor die grense gekom het is nog nie gestoof nie en die parlements lede het nie

eers die wil van die volk

in die saak geneem. (Toejuiging). Ik het nie van een enkele gehoor wat dit gedaan het. Sekere lede wil agter die ekskuus skuil, dat hulle niet tijd had

*) Verstoorders der vergadering. Red.

[p. 237]

gehad om dit te doen en nie wis waarvoor hulle sou gaan stem. Dog die onderneming was nie so onbekend nie omdat reeds verskeidene magte was gemobiliseer. Ons wis uit die uitlatings dat die Regering, voordat die parlement vergader was, gedetermineer was om Duits West Afrika aan te val.

Hierop was er weer een opskudding door een van die oproerstokers veroorzaakt. Deze persoon ging maar voort met zijn verstoring toen de generaal de omstanders vroeg of ‘die man se mond nie kon toegeslaan worde nie.’

Eindelik was er weer stilte en zei de generaal verder: De meerderheid van de parlementsleden wist, dat zulk een voorstel als aangenomen, zou voorgelegd worde. Doch de wet spreekt alleen van verdediging. Nergens in de grondwet wordt van soiets als grondverovering melding gemaakt en als die Regering die wet oortree, was dit die plig van die volk om te protesteer. Om Duits West te wil verover, is die besoedeling van jou hande.

Hierop volgde er weer van wege de oppositie ‘Britons never, never shall be slaves’, en daarop was het ‘God save the King’ en toen weer geschreeuw en gejouw, en toen dit weer voor omtrent 'n tien minuten had geduurd, was er weer stilte en zei de generaal:

Ik is verwonder dat die Engelse Volkslied op die manier

deur die modder word gesleep.

Ik het te veel respek daarvoor en sou dit nie op die manier 'n oneer wees nie, om storings te maak en so iets heiligs op sulk 'n onstigtelike wijse te verneder.

Hierop was er weer lawaai en weer gesing en toen vroeg die generaal die omstanders of ze die oproermakers niet stil konden maken?

Het bleek dat ze de gehele avond de Afrikaners wilden stormlopen, doch dat 't hart mankeerde. De gevoelens waren trouwens nu zo hoog gelopen, dat men verwachtte dat er elk ogenblik grote onheilen konden plaats vinden en dat zou ook in dit geval geweest zijn, hadden de oproerstokers meer hart gehad om gezamenlik de Afrikaners aan te tasten.

Er vonden aparte gevechten plaats, toen de politie een van de Afrikaners arresteerde. Een afdeling omsingelde eindelik de konstabel en de man werd uit hun handen verlost en men beweert, dat het bij deze gelegenheid was dat een van de konstabels werd toegetakeld. Toen de orde eindelik hersteld was, ging de generaal voort als volgt:

Als van die vriende, wat daar verderaf staan sal vrage doen, sal ik altoos gewillig wees om dit sover dit in mij krag is, te antwoord, solang als hulle maar sig alleenlik wil gedra. Ik wil weet of ons nie verantwoordelik is nie vir wat die vrijwilligers doen? Ons is daarvoor verantwoordelik. (Toejuiging). Ons het niks met die Europese oorlog te doen nie. Ons staat tog onder 'n sedelike verpligting. Wat dit is, is te lang, dan dat ik dit hier kan uitlê. Maar 'n sedelike verpligting is nie iets nie wat onder kan gedwing worde nie.

Ons kan nooit die Engelse Regering dankbaar genoeg wees vir die

konstitutie aan ons geskonke

'n konstitusie wat deur Sij Majesteit die Koning werd goedgekeur. Dog die bedoeling daarvan kon nooit gewees het nie, dat ons land diefstal moes gaan pleeg en dit moet nogal deur die jongste kolonie van Engeland gedaan worde.

Hierop was

het geraas van de oproerstokers

weer overweldigend en was spreker niet in staat om voort te gaan. Toen er eindelik weer stilte was, riepen de Afrikaners: ‘Drie hoeras vir generaal De Wet’, welke met alle levenslust en ijver werd gegeven.

Generaal De Wet de oppositie bij het draad toesprekende zei: Die Here bewaar julle als ik mij net omdraal.

Julle gaan die oorsaak wees

als hier vanaand nog bloed sal vloei. Ik hou die mense terug en sal nie sê saa! nie, want ik het opvoeding gehad. (Dawerende toejuigingen). Ik is nie soos ons dit op Bloemfontein noem in Baai Hoek groot geworde nie (weer dawerende toejuiging). Als julle mij bewijs waar ik verkeerd is, is ik nie te hoog nie om 'n apologie te maak. Ik sal dit aan enig man doen, als ik teen hem gesondig het.

Dit was onbillik van die Eerste Minister om van hierdie land te vorder om kistanjes vir andere uit die vuur te krab.

Hierop was er weer een Boe! Boe! Boe! van een ganse lot van de oppositie.

Een stem: Generaal, so het hulle ook gedurende die oorlog gemaak, sê net dat ons die wereld skoon maak.

Generaal De Wet: Misskien is daar onder hulle nog wat ons kerke het help afbrand. (Toejuiging).

Daar word so baing van gemaak, dat die koelies misskien sal gevra worde om Duits West Afrika te neem en dat hulle dan die land sal krij.

Wel laat dit gebeur, want dan sal hulle net in hulle regte omgewing wees met die Hotnots daar, dog als dit daarop aankom, kan die kaffer met die assegaai gestuur worde naar hulle toe, want soos dit nou reeds in Natal gebeur, moet die kaffer vir die koeli werk. Ik sal altoos vir mij volk opkom als daar vir hulle 'n graf gegrawe worde. Ik sê nie, dat die Regering nou die graf delf nie, maar dit sal daarvan kom als dit so aangaan. Ons sal gestraf worde als ons land gaat roof.

Hier brak ‘Rule Britannia’ weer los en werd er so geweldig lawaai gemaakt, dat die generaal vir 'n geruime tijd nie kon aangaan nie. Toen daar weer stilte was, zei de generaal dat hij

een beroep op de politie moest doen.

Ik weet niet of die polisie hulle plig doen. Als die polisie partijdig is, sal ik hulle rapporteer. Is dit beskerming, soals die polisie die burgers beskerm? Als hulle uit hulle weg gaan om ons te beledig en die Afrikaner begin daarteen op te kom, dan word hij weggedra. (Hevige toejuigingen).

[p. 238]

Ik sê dat die polisie

niks gedaan het nie

om orde te hou. Die mense word uit mij en die andere burgers se sak betaal en watter beskerming gee hulle vir die burger? (Luide toejuigingen).

Hier is tog 'n magistraat ook, kan die publiek dan nie beskerm worde nie?

Asst. Magistraat Cronin kwam hierop voorwaarts en op de kar klimmende zei hij: Ik verwacht van julle om de burgers

een rechtvaardige gelegenheid

te geven om te spreken.

Generaal De Wet, toen er een weinig stilte kwam: Ik het nou probeer om 'n idee van die toestand te gee en wil net daarbij voeg, dat daar vanaand nie sprake is nie van Hertzog of Botha partij nie. Die brandpunt is Duits Wes Afrika. Wat oorlog kan teweeg breng, is oor ons hoofde als Afrikaners gegaan. Al wat ons kan doen is om steeds gereed te wees om ons land te verdedig. Die Regering vertrouw die volk nie en daarom is hulle nog nie gewapen nie. Wel als die Regering die volk wantrouw, moet hulle niet verwonder wees nie, als hulle ook gewantrouw worde. Baing mense wat gewere het, het wer nie een patroon nie. Hoe is die land onder die omstandighede bekwaam sigself te verdedig?

Generaal De Wet ging hierop onder grote toejuigingen zitten.