Neerlandia. Jaargang 18

Zuid-Afrika

Zuid-Afrikaansche brieven.

XIX.
Pretoria, 25 Febr. 1914.

Het leven der Nederlandsche kolonie alhier is sedert jaren doodsch en stil geweest. Onlangs werd de Nederlandsche Vereeniging, die de laatste jaren een stervend bestaan leidde, tot het leven teruggeroepen en den 13den dezer gaf zij haar eersten feestavond. Die avond was gewijd aan het Nederlandsche lied van den ouden en nieuwen tijd. Een der leden had daarvoor een stukje geschreven, dat als omlijsting dezer liederen diende en, al beschikten de inrichters van dezen avond niet over eerste krachten toch sloeg de schets, dank zij de echt-Hollandsche liederen, in. Er kwam over de vele aanwezigen een echt prettige Hollandsche stemming en opgewekt zongen zij de refreinen mee van de liedjes die men, trots de vele koepletten, liet herhalen van het begin tot het einde.

De Nederlandsche Vereeniging onder haar krachtigen en opgewekten voorzitter, den heer H.C. Jorissen, heeft met dezen avond een tweeledig doel bereikt, de Nederlanders en oud-Nederlanders prettig tezamengebracht - want lang nadat de feestavond was afgeloopen, bleef men nog gezellig en huiselijk bij elkaar - en de menschen laten zien dat er goede Hollandsche volkswijsjes zijn en dat men voor zang niet naar de Engelschen behoeft te gaan, wat vooral de jongeren maar al te veel doen. Het Klooster van Sint Arjaan, Het kwezelken en Te Kieldrecht, ‘waar de meisjes koene zijn en tot den middernacht vrijen’ hebben de Engelsche songs voor een tijd uit de Hollandsche huizen te Pretoria verdrongen, zooals na de Onafhankelijkheidsfeesten: ‘Och, och en 't vrijen is uit’, uit De Bruiloft van Kloris en Roosje door alle Hollanders werd gezongen.

Het is te hopen dat de Nederlandsche Vereeniging er in slaagt meer van die echt-Hollandsche avonden te geven, hierdoor zal zij haar bestaansrecht bewijzen en den Hollanders en oud-Hollanders te Pretoria iets geven wat geen andere Vereeniging hun kan bieden. Zij zal daardoor het gevoel van samenhoorigheid onder de Hollanders versterken en dezen met vreugde doen uitzien naar die avonden.

Nationaliteitsgevoel en oudheden.

In de onlangs gehouden jaarvergadering van de Nationale Vereeniging te Kaapstad - een Vereeniging die zich ten doel stelt het behoud van gedenkwaardige en geschiedkundige gebouwen enz. - heeft de voorzitter Sir Meiring Beck er in zijn toespraak evenals verleden jaar op gewezen dat men verkeerd doet hier in Zuid-Afrika alleen van de staatkunde heil te verwachten voor het behoud en den opbouw van het Hollandsch-Afrikaansche karakter, de Hollandsch-Afrikaansche zeden en idealen. Hij wees er op dat de natuur in deze sterker zou blijken dan de leer en dat men aan het einde zou bespeuren dat alle dingen rondom ons medewerken en moeten medewerken aan de vorming van het karakter; dat dit samenstemt met onze Afrikaansche omgeving. De Nationale Vereeniging heeft altijd begrepen dat voor een sterk nationaal gevoel en bewustzijn kennis der landsgeschiedenis noodzakelijk is. En hoe kan men die kennis sterker en blijvender opdoen dan door aanschouwelijk onderwijs. ‘Daarom’, zoo zeide Sir Meiring, ‘hebben wij al onze aandacht gewijd aan het bewaren van de schakels, die ons aan het verleden verbinden, hoewel wij daarbij het tegenwoordige niet hebben vergeten.’

Hij herinnerde er dan aan hoe de Vereeniging gezorgd had dat het oude Kasteel uit handen van de sloopers werd gered. Er waren reeds bevelen gegeven het neer te halen. Men was indertijd met deze heiligschennis al begonnen. Dit was in 1887-1889. Het Kaapstad dier dagen - dat beweert zoo trotsch te zijn op zijn oud verleden - bekommerde zich niet om die slooping van een herinnering uit het roemrijk verleden der Vereenigde Oost-Indische Compagnie. Maar een paar personen die voor dwazen en geestdrijvers werden gehouden, waren gelukkig nog hier en daar over het land verspreid. Geleid door wijlen mevr. Koopmans-De Wet, ijverig gesteund in de kolommen van de Cape Times door een Engelschman, de heer St. Leger, en opgewekt door de openbare meening in de buitendistrikten, waar men meer voor deze gedenkteekenen van den Hollandschen tijd gevoelde, werd de belangstelling langzamerhand levendig en vóór het nog te laat was, kwam het bevel uit Engeland om het vernielingswerk te staken. Aldus het verhaal van de redding van het Kasteel, dat niet alleen geschiedkundig, doch ook bouwkundig een zeer merkwaardig gedenkteeken is.

Het Kasteel werd bijna 250 jaar geleden gebouwd en raakte sedert het door de Engelschen als een soort kazerne werd gebruikt in diep verval, zonder dat de Britsche administratie of de Hollandsche Afrikaners er zich om bekommerden. Geen wonder, dat men in Engeland er niet aan dacht dit gebouw te sparen en het wilde doen vervangen door een dat beter aan de hedendaagsche eischen eener verblijfplaats voor soldaten voldoet. Thans na 150 jaar wordt het geheel hersteld. Het vuil en de dikke lagen verf, die al het schoon voor de oogen verborgen, wordt verwijderd. De deuren zien er thans weer aanlokkelijk uit en de tegels blinken

[p. 90]

u tegen. Ze zijn van licht gele kleur. De kajattenhouten hoofddeur, die toegang geeft tot het oude woonhuis van Simon van der Stel is van de dikke laag verf ontdaan en toont weer al haar sierlijkheid van lijn en beeldhouwwerk. De kamer, waarin in de oude dagen Van der Stel troonde en zijn onderhoorigen ontving, is weder ingericht zooals zij in zijn dagen er uitzag. ‘De Kat’ is reeds zoo goed als geheel hersteld. De oude trap is, waar noodig vernieuwd en de kunstig gesmede ijzeren leuning is van roest en verf bevrijd en opnieuw van de mooie koperen versiering voorzien. Vele dezer koperen knoppen waren verloren gegaan, doch de Engelsche Generaal, die thans in het Kasteel het bevel voert, Generaal Thompson, heeft er nieuwe laten maken volkomen overeenkomstig het oude model.

Onder een der traplijsten heeft men een prachtig in hout gesneden vrouwenhoofd gevonden, dat hoewel ernstig beschacigd, toch dadelijk deed zien dat men hier met een meesterstuk had te doen.

Welk 'n vandalisme in dit kasteel is gepleegd, bewijst het feit, dat de deuren met niet minder dan negentien verflagen waren bedekt. Men behoeft niet te vragen wat er van het fraaie houtsnijwerk nog zichtbaar was.

Het militaire bestuur beschikt thans niet meer over gelden om het noodige herstellingswerk voort te zetten. De Nationale Vereeniging besloot daarom te trachten voor dit doel fondsen bijeen te brengen. De Vereeniging verwacht natuurlijk dat eenmaal de tijd zal komen, waarop dit merkwaardige gebouw aan de Unie komt en door de Regeering wordt ingericht voor een geschiedkundig museum.

Het is opvallend hoe betrekkelijk weinig steun deze zoo nuttige Vereeniging geniet van de zijde van het publiek. De Regeering geeft haar een som gelijk staande met de toelage aan een plaatselijk landbouwgenootschap. Verwondering behoeft dit echter niet te wekken. De voorzitter heeft in zijn openingsrede zelf den vinger op de wondeplek gelegd: men denkt alleen langs staatkundigen weg het volkskarakter te kunnen bewaren. Maar wat hij vergeten heeft, is de zucht naar het stoffelijke, die hier nog zoo sterk is. Indertijd zijn alle oudheden en merkwaardigheden voor bitter weinig geld opgekocht. De menschen hechten er niet aan en de paar pondjes waren hun liever dan oude meubelen en voorwerpen, die men even goed kon vervangen door fabrieksgoed. De oude meubelen vertelden de menschen niet van de voorvaderen die ze hadden gebruikt, gaven den menschen niet iets vertrouwelijks en vertrouwds. Zoo werden ook de mooie oude woningen uit den tijd van de Oost-Indische Compagnie vervangen door de wansmakelijke huizen, die men gelukkig thans weer een verdriet voor het oog begint te vinden. Maar inmiddels is zooveel van het oude schoon verdwenen, dat men zich er nauwelijks nog een beeld van kan scheppen. Het oude schoon van den Kaapschen bouwstijl herleeft en wie het eenigszins kan bekostigen, laat bij het bouwen van een nieuwe woning deze neerzetten in dien sierlijken, passenden trant. Maar moeilijker is het den ouden Kaapschen meubelstijl terug te vinden. Het aantal oude meubelen is bedroevend gering en het aantal echt Kaapsche binnenhuizen is nog veel zeldzamer. Het is daarom gelukkig dat de Nationale Vereeniging er in is geslaagd na den dood van de beide dames De Wet, de belangwekkende woning te Kaapstad, met de voornaamste meubelen voor het Zuid-Afrikaansche volk te bewaren. Dit geheele huis is thans hersteld, alle meubelen zijn gerangschikt, zooals zij tijdens het leven dezer beide eerbiedwaardige Kaapsche dames waren en binnenkort zal dit huis, tot museum ingericht, voor het publiek worden geopend. Hier zal dan een teekenend Kaapsch binnenhuis voor het nageslacht zijn bewaard.

Deze Vereeniging, die zeker de belangstelling ook van het oude moederland verdient, houdt steeds ooren en oogen open, want veel gaat nog verloren van het oude en zelfs van het nieuwe schoon. Er was sprake dat het oude Hooggerechtshof - eveneens een gebouw uit den tijd van de V. O.-I. C. - zou gesloopt worden. Gelukkig is dit gerucht onwaar gebleken, of als het al oorzaak mocht hebben gehad, is deze ramp door het tijdig optreden der Vereeniging voorkomen. Zoo liep Saasveld - het oude huis van de familie Van Oudtshoorn - gevaar zoodanig te worden veranderd, dat van zijn oorspronkelijkheid niet veel zou overblijven. De Vereeniging wees den Kerkeraad, aan wien de huizinge behoort, op de geschiedkundige beteekenis van dit gebouw en gaf wenken om het historisch en bouwkundig mooi te bewaren bij de herstellingen. De Kerkeraad antwoordde, dat hij met deze aanbevelingen bij de herstelling rekening zou houden.

Vreemd is het dat zulk een streven nog altijd hier te lande beperkt blijft tot enkele geestdrijvers en zoogenaamde dwazen. Het verdiende grooter belangstelling. Maar het nageslacht, eenmaal in waardeering voor het verledene - en welk een verleden - opgevoed, zal dezen mannen en vrouwen grooten dank wijden.

OU-BOET.