Neerlandia. Jaargang 17

Aan de zelfkant der Afrikaner beweging.

Het nuttige boekje van wijlen Prof. C.B. Spruyt, ‘Afrikaners en Nederlanders’, is in één opzicht verouderd; ik herinner me daarin de opmerking gelezen te hebben, dat een bezoeker van Pietermaritzburg ruim dertig jaren geleden aldaar overal op straat Hollands hoorde spreken. Toen ik, nu voor ongeveer zes jaar, er aankwam om de hoofdredaktie van het enige Hollandse blad in Natal op mij te nemen, vond ik de herinnering aan onze taal zo goed als verdwenen en het enige Hollandse in de stad was mogelik haar naam. En gelijk de hoofdstad was de gehele kolonie Natal: van de kust tot de Berg bezaaid met Hollandse plaatsnamen, als o.a. Winkelspruit, Elandslaagte, Spionkop, Rietfontein (drie roemvolle namen!) Helpmakaarsdrift, zelfs het min poëtiese Onderbroekspruit, maar dat was dan ook al wat herinnerde aan de Voortrekkers, die na 1837 dachten hier een rustoord van vreemde overheersing te vinden. Hoe zij noordwaarts gedreven zijn, behoeft hier niet herinnerd te worden. De geschiedenis van de trouwbreuk der vestiging van het Britse gezag te beschrijven behoort gelukkig binnen de grenzen van dit artikel niet tot mijn taak. Mijn werkkring ligt hier binnen de laatste zes jaren en gelukkig heb ik het begin van groei van het lang onder onkruid verstikte zand waargenomen. Nergens scheen het proces van verengelsing van Zuid-Afrika zo goed geslaagd te zijn als in de kolonie, die zo gaarne als ‘de tuin van Zuid-Afrika’ omschreven wordt. Van de Indiese Oceaan tot de Drakensbergen was alles Engels wat men hoorde... op school, in de rechtzaal, in de regeringskantoren, ja overal, helaas ook in de huisgezinnen. Weinig in getal waren de plaatsen, waar in die lange periode van onderdrukking de boer nog een Hollandse onderwijzer aanstelde om aan de kinders de oude moedertaal te leren, en het slag van boere-schoolmeester was er niet naar berekend om een grondige kennis van of liefde voor de moedertaal van Zuid-Afrika in te prenten. Het enige goede, dat zij uitrichtten, was nog, dat ze ten minste Hollands leerden en niet het zogenaamde ‘Afrikaans’, waarvan de voorstanders maar niet willen inzien, dat ze hier in Natal de heerschappij van het Engels in de hand werken. Men moest dan zoeken boven de Bloed Rivier in de onmiddelike nabijheid van de gewezen republieken. Het is waar, in het hartje van Natal was er nog een sterke kern van een Afrikaner bevolking bewaard gebleven, in het dorpje Greytown en in het omliggende distrikt Umvoti, doch leven ging er van hen niet uit. Ik herinner mij, dat ik in 1907 Greytown bezocht voor een politieke vergadering. Op straat zag ik een paar mij uit Pietermaritzburg bekende Afrikaners, tot wie ik mij wendde om een inlichting te verkrijgen. Ik hoorde hen Hollands spreken, sprak hen in onze eigen taal aan... en kreeg antwoord in het Engels. En op de vergadering zelf! Hier stonden twee Afrikaner leden op het podium, beide droegen de naam Nel, hun voornaamste aanvaller heette Van Rooyen, de zaal was vol Afrikaners... maar alle toespraken waren in het Engels, zonder een woord van de moedertaal ertussen. Ik weet, dat Dr. Kiewiet de Jonge, de geachte voorzitter van ons Verbond, een beter indruk van Greytown meenam, welke ik helaas niet kan bevestigen en ben door oprechte Afrikaners, van hier en van buiten, steeds in mijn ongunstige indruk van Greytown bevestigd, hoewel er natuurlik uitzonderingen waren en er nu ook tekenen van beterschap zijn.

Greytown was in mijn oog de stad der papbroeken. Waar de Hollandse taal en de Hollandse gedachte nog voortleefde was op de buitenplaatsen, in Umvoti, maar vooral rondom Ladysmith en Newcastle, waar het vooral aan de predikanten te danken was, dat altans in de kerk de moedertaal gehandhaafd werd. Zo bood Natal het gunstigste veld voor de verwezeliking van Milners ideaal, zoals hij het een paar dagen voor de uitbreek des oorlogs uitdrukte aan de tegenwoordige Voorzitter van de Unie Volksraad: ‘My intention is to crush Afrikanderdom.’ Maar hoe hebben ook in de hand van deze man zijn eigen berekeningen en wapenen zich tegen hem gekeerd. Toen na de oorlog een politiek van verzoening de enige was, die Zuid-Afrika van de ondergang kon redden, wilde hij het werk van verdrukking voortzetten, waardoor natuurlik de Afrikaners alleen nauwer tot elkander gehecht werden. Gelukkig heeft hij, toen hij Zuid-Afrika als het graf ook van zijn reputatie verliet, het opgaan van de Afrikaner zon gezien. Juist in Natal hebben wij aan

[p. 236]

hem de wederopstanding van onze taal en nasionaliteit te danken. Het is bekend, hoe hij de invloed van de Boeren in de Transvaal wilde breken door de twee zuiver Afrikaanse distrikten Vrijheid en Utrecht aan Natal te verkopen zonder enige aandacht aan de protesten van de aldus weggegeven bevolking te schenken. Maar hoe verkeerd bleek hij gerekend te hebben. De macht der Afrikaners in de Transvaal bleek niet gebroken. Dat bewezen de eerste verkiezingen nog vóór Unie. En in Natal werde de nieuwe distrikten een macht in de staat. Om dit goed te verstaan is een kleine terugblik op de politieke geschiedenis van Natal nodig. Deze kolonie had na het toekennen van verantwoordelik bestier nooit eigelik gezegde politieke partijen gehad. Het enige verschil van meningen, dat de verkiezingen beheerste was een belangekonflikt tussen de steden en het platteland, dat vooral in de bespreking en toepassing der beginselen van vrijhandel of bescherming tot uiting kwam. Tot voor de oorlog hadden de steden meestal een kleine meerderheid gehad en was Natal daarom de meest vrijhandelsgezinde kolonie van Zuid-Afrika. Maar nu zonden de nieuwe wingewesten vier leden naar de Wetgevende Vergadering, allen natuurlik Boeren, en de kleine meerderheid sloeg om naar de andere zijde. De Afrikaners voor Vrijheid en Utrecht legden spoedig en geheel onverwacht bij belangrijke beslissingen het gewicht in de weegschaal. Op de bekwaamste wijze hebben zij spoedig dat overwicht leren gevoelen en doen voelen ook. Hun medewerking voor het belang van de Engelse boeredistrikten zou niet verkregen worden zonder erkenning van hun eigen taal en volksrechten. Voor het eerst was er in 1903 een nasionale partij in het Natalse parlement, aanvankelik klein, slechts vier leden sterk (op 44), die zich echter de medewerking van de leden voor Greytown en een paar andere welgezinden wisten te verwerven. Gelijk de Ierse partij in het Britse parlement bleven ze gedurig in oppositie en bewerkten in de eerste paar jaren van hun optreden de val van niet minder dan drie ministeries, totdat in 1906 de heer - nu Sir Fred. Moor de teugels van het bewind in handen nam, die hij eerst in 1910 na het totstandkomen van Unie neerlegde. Trouw hebben de Afrikaners hem tegen de aanvallen van zijn tegenstanders gesteund. Onze Afrikaners onder de leiding van den heer Myburgh gaven die steun echter niet zonder de toepassing van het do ut des. Onze leden verkregen, zij het ook eerst in bescheiden mate, erkenning van de volkstaal op school, erkenning van de viering van de Dingaansdag in de nieuwe gewesten (dit is een belangrijker overwinning dan degene, die niet de grote betekenis van die dag onder de Afrikaner bevolking heeft leren waarderen, op het eerste gezicht zou inzien), afkondiging van belangrijke wetten in het Hollands en zelfs de uitgave van een Landbouw Journaal in het Hollands. En zo geloof ik zelfs niet te ver te gaan, als ik aan het bedaarde doch ferme optreden van die vier leden toeschrijf, dat Natal ten slotte de nauwere vereniging met het overige Zuid-Afrika aanvaardde. Zij hadden doen gevoelen, dat samenwerking met de flinke Afrikaner een voorrecht was, dat de zaken des lands bevorderde. Het bezwaar tegen vereniging met de noordelike distrikten was opgeheven en Natal verkoos Unie boven afzondering. Hierna is natuurlik de toestand met reuzenschreden vooruitgegaan. Vrijheid was verleden jaar het brandpunt van de Dingaansviering, toen de vader des vaderlands, President Steyn, de duizenden aldaar saamgestroomden kwam toespreken. De vraag naar Hollandse onderwijzers in het departement van onderwijs neemt steeds toe. Te Greytown zelfs, tot die tijd het nest der papbroeken, werd in Julie van dit jaar aan Minister Malan bij een bezoek een adres in het Hollands aangeboden en toen enkele dagen later daar een tak van de Zuid-Afrikaanse Partij gesticht werd, hield Senator Theunis Nel, dezelfde die ik in 1907 nog alleen Engels had horen spreken, de openingsrede in het Hollands. En zo blijft alleen de goede stad mijner inwoning nog maar oppositie voeren tegen de eenheid en verzoening van beide rassen, en voert een Engels blad, de ‘Witness’, daar een taal, die aan het ophitsen der Ieren door de Unionisten in Ierland doet denken. En toch ook hier in ons midden breidt zich de invloedsfeer der Afrikaners langzaam maar zeker uit. Een in 1908 opgerichte uitsluitend Hollandse Debatsvereniging vergadert maandeliks met gemiddeld niet minder dan 50 leden. Ambtenaren, rechtsgeleerden, handelaars, allen zien de noodzakelikheid in van onze taal te leren. De bijna verdwenen idealen van het verleden herleven en onweerstaanbaar komt de stroom van de Afrikaner beweging ons nader. Zes jaren lang heb ik er mijn bescheiden aandeel in genomen en als een schildwacht aan de voorpost gewerkt om de vechtlijn voor het hoofdkommando te verkennen. Ik weet, dat ik het geweer nog moet blijven schouderen, maar de in bescheiden mate aangevangen samenwerking heeft geholpen en wij staan niet meer ‘in partibus’. Geen 70 jaar van onderdrukking hebben de weggescholen kiem kunnen verstikken; ook hier moet de zo vaak gestelde vraag: ‘Is het ons ernst?’ bevestigend beantwoord worden.

J. VROLIK,

Hoofdredakteur van ‘The Afrikaner’.

Pietermaritzburg, Oktober 1912.