Neerlandia. Jaargang 17

Hooger onderwijs.

In een nummer van Neerlandia, dat aan Zuid-Afrika is gewijd, is zonder twijfel een korte schets van het Hooger Onderwijs, zooals het daar wordt opgevat, op hare plaats, te meer daar de belangen van het Hollandsch ten nauwste bij dit onderwijs zijn betrokken. Bovendien verschilt het Hooger Onderwijs in Zuid-Afrika zoo geheel en al van dat in Nederland, dat ik meen, dat een kort overzicht ervan aan de lezers van Neerlandia niet anders dan welkom kan zijn. Wegens de beperkte ruimte kan dit overzicht hier slechts kort zijn; alleen de voornaamste zaken zal de lezer hier vinden.

Het onderwijs in Zuid-Afrika wordt gegeven aan lagere scholen, aan middelbare scholen voor jongens en voor meisjes, en aan de Colleges. Het lager en middelbaar onderwijs wordt voorloopig door de provinciale raden beheerd; het hooger onderwijs, d.w.z. het onderwijs, dat aan de Colleges gegeven wordt, staat onder de zorg van de Unie-Regeering en het Unie-Parlement.

Het eind-examen van de middelbare scholen, dat toegang geeft tot de Colleges, is het matriculatieexamen. Dit examen, evenals al de hoogere examens, wordt afgenomen door de ‘Kaapsche Universiteit’, zooals zij in den wandel wordt genoemd; officieel heet zij: de Universiteit van de Kaap de Goede Hoop.

Ook deze inrichting verschilt weer in alle opzichten van wat men in Nederland onder eene Universiteit verstaat. Eene korte toelichting over haar ontstaan en wijze van werken laat ik hier volgen. Vóór 1873 bestond er aan de Kaap een Raad van Examinatoren, gesticht in 1858 en bevoegd certificaten uit te reiken in Letterkundige- en Wis- en Natuurkundige vakken, Rechtsgeleerdheid, Landmeetkunde en Zeevaartkunde. In 1873 werd de ‘University Incorporation Act’ aangenomen door het Parlement van de Kaap-Kolonie; de Raad van Examinatoren hield dientengevolge op te bestaan; zijne eigendommen werden overgedragen aan den Raad der Universiteit, en de examens, tot dusver gehouden door den Raad van Examinatoren, werden van dit jaar af afgenomen door den Raad der Universiteit. In 1875 werd bij wet vastgesteld, dat de Universiteitsraad ook examens zou kunnen houden buiten de grenzen der Kaap-Kolonie en voorwaarden zou kunnen vaststellen, waarop personen, buiten de Kaap-Kolonie woonachtig, zouden kunnen meedingen naar beurzen, die ter beschikking van de Universiteit stonden. In 1879 gaf H.M. Koningin Victoria een ‘Charter’ aan de Universiteit, waarbij de graden door haar verleend, gelijk werden gesteld aan die van andere Universiteiten van het Vereenigd Koninkrijk. In 1896 wer-

[p. 221]

den bij wet de voorwaarden vastgesteld, op welke de Regeeringen van Natal, den Oranje Vrijstaat en de Transvaal zouden kunnen vertegenwoordigd worden in den Universiteitsraad. Sinds 1909 bestaat deze uit 38 leden: 15 leden worden benoemd door den Gouverneur, 15 leden worden gekozen ‘by convocation’, d.w.z. door gegradueerden van de Universiteit, 3 leden vertegenwoordigen Natal, 3 de Transvaal en 2 den Oranje-Vrijstaat.

Behalve de Natalsche, Transvaalsche en Vrijstaatsche vertegenwoordigers wonen de leden voor verreweg de grootste helft in of bij Kaapstad, en daar de vergaderingen van den Raad uitsluitend te Kaapstad worden gehouden, volgt hieruit, dat een overwegende invloed wordt uitgeoefend door de leden, die in het Kaapsche schiereiland wonen. Om het werk te vergemakkelijken en te bespoedigen is de Raad verdeeld in verschillende sub-commissies; in het geheel zijn er 16 van deze sub-commissies. Bovendien zijn sinds enkele jaren de professoren der verschillende Colleges vereenigd in ééne commissie; deze commissie vergadert eenmaal per jaar; haar werk is den Universiteitsraad van raad te dienen, in zaken die deze naar haar verwijst, en onder finale goedkeuring van den Universiteitsraad de eischen voor de verschillende examens vast te stellen.

Om deze examens af te nemen - en de examenwoede is groot in Zuid-Afrika, zoodat er heel wat examens afgelegd moeten worden, voordat de student het einde van zijne studie heeft bereikt - benoemt de Universiteitsraad elk jaar examinatoren. Bij deze benoemingen wordt de regel in acht genomen, dat geen examinator eigen leerlingen mag examineeren. De examens zijn bijna uitsluitend schriftelijk; alle pogingen om meer plaats in te ruimen voor mondelinge examens lijden tot nog toe schipbreuk; men wil er niet aan, waarschijnlijk omdat men ze niet kent.

De laagste sport van den universitairen examenladder is het matriculatie-examen, dat voor velen het einddoel is van de studie, doch voor hen, die willen doorgaan, de poorten van het College ontsluit. Daar het bezit van het matriculatie-diploma het recht geeft aan Afrikaansche jongelieden om aan Nederlandsche Universiteiten te studeeren en te promoveeren, zal voor Nederlandsche lezers eene uitvoerige bespreking van dit examen niet onwelkom zijn.

De examenvakken zijn in groepen verdeeld als volgt:

Gr. I. Engelsch, Nederlandsch, Portugeesch;

Gr. II. Engelsch en Nederlandsch (indien niet genomen onder gr. I), Fransch, Duitsch, eene Kaffertaal (Xosa of Zulu), Sesuto en Sechnana (inboorlingen talen);

Gr. III. Natuurkunde, Scheikunde, Elementaire Natuurwetenschap (Natuurkunde en Scheikunde), Plantkunde, Dierkunde;

Gr. IV. Geschiedenis, Grieksch, Hebreeuwsch;

Gr. V. Latijn, Wiskunde.

Zes vakken zijn verplicht, n.l. één van iedere der groepen I-IV en beide vakken in groep V. Candidaten, die Nederlandsch nemen onder groep I (als hoofdtaak dus) moeten de vragen in het Nederlandsch beantwoorden; in elk ander vak, insluitende Nederlandsch genomen onder groep II (als tweede taal) kunnen de candidaten kiezen, welke der beide talen zij bij het examen wenschen te gebruiken; het is natuurlijk niet geoorloofd in één vak Engelsch en Nederlandsch samen te gebruiken. Deze vrijheid is te danken aan het bekende art. 137, dat gelijke rechten geeft aan de beide talen. Dit artikel heeft eveneens bewerkt, dat de candidaten òf Engelsch òf Nederlandsch als hoofdtaal kunnen nemen; de eischen zijn dan natuurlijk zwaarder, dan wanneer men een dezer talen als tweede taal neemt. Er wordt getracht met bijna mathematische juistheid de gelijkwaardigheid der beide talen bij het examen door te voeren. Op papier lijkt deze gelijkstelling heel mooi.

Men ziet, een jongmensch kàn het matriculatiediploma veroveren zonder één enkel woord Engelsch te kennen, evengoed als het kan verkregen worden zonder kennis van het Hollandsch. Natuurlijk zou het zeer dwaas zijn dit te doen en practisch is het ook vrij wel onmogelijk, daar het onderwijs in bijna alle vakken behalve het Nederlandsch, uitsluitend met Engelsch als medium wordt gegeven. Men is er in Zuid-Afrika nog niet voldoende van doordrongen welk een groot hulpmiddel voor de eigen taal het onderwijs in andere vakken door middel van de eigen taal is. Dit jaar zullen, naar ik verneem, een 80-tal Hollandsch-sprekende candidaten voor het matriculatie-examen in Geschiedenis de eigen taal als examentaal gebruiken (er zijn in 't geheel ongeveer 2000 candidaten voor dit examen). Het begin is er dus, moge het zoo doorgaan. Gebrek aan ruimte belet mij hier verder te spreken over de punten, die toegekend worden en over het percentage dat vereischt wordt om te slagen. Laat ik alleen dit aan bovenstaand overzicht toevoegen, dat men algemeen het er over eens is, dat de eischen voor dit examen verzwaard moeten worden en dat een leeftijdsgrens (16 jaar) behoort vastgesteld te worden, beneden welke het niet vrij zal staan zich aan dit examen te onderwerpen.

Een jaar na het matriculatie wordt het intermediair examen afgelegd (intermediate examination in arts). Bij dit examen wordt art. 137 wederom met mathematische juistheid toegepast, althans voor zoover het Engelsch en Nederlandsch als examenvakken geldt. Het staat echter aan Hollandsch-sprekende candidaten niet vrij de moedertaal als examentaal te gebruiken; in alle vakken behalve het Nederlandsch is het Engelsch de taal, die gebruikt moet worden; de Universiteitsraad acht blijkbaar de tijd nog niet gekomen om toe te staan, dat Hollandsch-sprekende candidaten hunne moedertaal als voertuig hunner gedachten bij dit examen mogen gebruiken. Voor het intermediair examen hebben de candidaten eene ruime keuze van vakken; 5 vakken zijn verplicht, men kan ook 6 vakken nemen, doch niet meer. Latijn is niet meer verplicht als bij het matriculatie; men kan kiezen tusschen Latijn en Wiskunde. De eischen voor dit examen zijn van dien aard, dat het voor candidaten, die bij het matriculatie niet 50% van het te behalen aantal punten gekregen hebben, vrijwel onmogelijk is te slagen; indien zij althans niet van meet af goed aanpakken, hebben zij weinig kans.

Twee jaar na het intermediair wordt het B.A. examen afgelegd (Bachelor of Arts). Voor dit examen zijn de vakken op de volgende wijze tot groepen vereenigd:

Groep A (5 vakken): 1. Latijn, 2. Grieksch, 3. Logica en Psychologie of Ethiek en Politiek (Ethics and Politics), 4 en 5 Twee der volgende vakken: a. Engelsch of Nederlandsch, b. Engelsch of Nederlandsch of Fransch of Duitsch, c. Geschiedenis, d. Staathuishoudkunde.

Groep B (5 vakken): 1. Latijn of Grieksch, 2. Engelsch of Nederlandsch of Fransch of Duitsch, 3. Een der drie volgende vakken: a. Logica en Psychologie of Ethiek en Politiek, b. Geschiedenis, c. Staathuishoudkunde, 4. Een der vakken genoemd onder 1, 2 of 3; 5. Een der volgende zes vakken: a. Wiskunde, b. Natuurkunde, c. Scheikunde, d. Geologie, e. Plantkunde, f. Dierkunde.

Iedere candidaat moet tenminste één der volgende vakken nemen: Grieksch, Logica en Psychologie of Ethiek en Politiek, Wiskunde.

Groep C (4 vakken): 1, 2. Twee uit de volgende 7 vakken: a. Wiskunde, b. Toegepaste Wiskunde, c. Natuurkunde, d. Scheikunde, e. Geologie, f. Plantkunde, g. Dierkunde;

3 en 4. Twee uit de volgende 6 vakken: a. Latijn, b. Grieksch, c. Engelsch of Nederlandsch, d. Logica en Psychologie of Ethiek en Politiek of Geschiedenis of Staathuishoudkunde, e. Fransch, f. Duitsch.

[p. 222]

Iedere candidaat moet ten minste één der volgende vakken nemen: Wiskunde, Grieksch, Logica en Psychologie, of Ethiek en Politiek.

Groep D (3 vakken): Drie uit de volgende negen vakken, onder voorwaarde dat b niet zonder a kan worden genomen: a. Wiskunde, b. Toegepaste Wiskunde, c. Natuurkunde, d. Scheikunde, e. Geologie, f. Plantkunde, g. Dierkunde, h. Anatomie, i. Physiologie.

De twee laatste vakken kunnen niet als examenvakken worden genomen tenzij aan zekere eischen in Natuurkunde, Scheikunde en Dierkunde wordt voldaan.

Bij verschillende van bovenstaande vakken, die zich hiertoe leenen, hebben de candidaten behalve het theoretisch examen, dat alleen schriftelijk is, ook een practisch examen van een of meer dagen door te maken.

Het is duidelijk uit deze groepeeringen van examen-vakken, dat men heeft een letterkundig B.A. (letterkundige vakken plus philosophie, groep A), een wis- en natuurkundig B.A. (groep D) en een gemengd B.A. (groep B en C). Het gemengd B.A. werd eenige jaren geleden ingesteld, vooral ten gerieve van onderwijzers, die van enkele vakken wat meer wenschen te weten, doch om de eene of andere reden zich niet kunnen of willen onderwerpen aan het zuiver letterkundig of wis- en natuurkundig B.A. Dit gemengde B.A. opent ook de deur voor hen, die het voor tijdverkwisting houden Grieksch te leeren. Er zijn reeds pogingen gedaan om op het onzinnige van dezen gemengden B.A.-graad te wijzen en den Universiteitsraad te bewegen hem weer af te schaffen; hij heeft echter nog te kort bestaan, men wil hem nog ‘een kans geven’.

Behalve voor het ‘Pass B.A.’ kan men zich ook aanmelden voor ‘Honneurs’ (the B.A. Honours Degree, te vergelijken met ‘cum laude’ in Nederland). Honneurs kan men verkrijgen in:

1. Classieke talen, 2. Moderne talen, 3. Philosophische vakken (Mental and Moral Science), 4. Geschiedenis en 5 in ieder der wis- en natuurkundige vakken. Dit ‘honneurs’ beteekent een verzwaard ‘pass B.A.’ in de groep, waarin men deze onderscheiding zoekt te verkrijgen; voorwaarde is, dat men moet slagen in de geheele ‘pass B. A.’-groep, die men kiest. Daar het honneurs-examen natuurlijk vrij wat moeilijker is dan het ‘pass’, zal binnenkort de cursus daarvoor met een jaar verlengd worden; men doet dan 3 jaar na het matriculatie het gewone ‘Pass B.A.’, en heeft dus een vol jaar om zich uitsluitend aan de honneurs-vakken te wijden.

Daar eene opsomming van wat gevorderd wordt voor het ‘Pass’ of het ‘Honours B.A.’ te veel plaats zou innemen, beperk ik mij tot de eischen voor het Nederlandsch. Voor het Pass B.A. zijn deze als volgt:

1.	Schets van de geschiedenis der taal;
2.	Een tijdvak der letterkunde, van jaar tot jaar te worden voorgeschreven;
3.	Een gedeelte van de werken van een of meer schrijvers, bij voorkeur uit de classieke periode, litterarisch te behandelen;
4.	Naar aanleiding van voorgeschreven werken worden vragen gesteld over de taal, den inhoud en de geschiedenis dier werken en over het leven der schrijvers.

Voor 1913 zijn voorgeschreven: Afd. 2, letterkunde: de 17de eeuw; Afd. 3, Vondel: Maria Stuart, De Leeuwendalers, Palamedes; Afd. 4, Langendijk: Het wederzijdsch Huwelijksbedrog, de Wiskunstenaars, Spiegel der vaderlandsche kooplieden; Frederik van Eeden, de kleine Johannes deel I, met eene oppervlakkige kennis van deel II en III.

Voor het honneurs-examen komt hier nog bij als voorgeschreven werk: 1. Nederlandsche en Vlaamsche Letterkunde na 1880, voornamelijk Perk, Kloos, v. Deyssel, v. Eeden, Guido Gezelle, Stijn Streuvels; 2. Da Costa, Slag bij Nieuwpoort; 3. Eenige Middel-Nederlandsche lyrische gedichten.

Eindelijk wordt aan de Colleges nog de voorbereiding gegeven voor het examen voor den graad van M.A. (Master of Arts). Voor dit examen bestaan er 6 groepen van vakken. Het eerste gedeelte van het M.A. staat gelijk met het Honneurs B.A. Voor het tweede gedeelte, dat niet binnen een jaar na het eerste kan worden gedaan, komen er dan, wat het Nederlandsch betreft, bij: Gothisch of Angelsaksisch, Oud- en Middel-Nederlandsch, Phonetiek, Vergelijkende Taalkunde (Germaansch) en een grooter tijdvak van de Nederlandsche Letterkunde.

Het bestek van dit opstel laat niet toe de verdere examens en graden te bespreken in mijnbouw, landbouw, landmeetkunde, godgeleerdheid en rechtsgeleerdheid. Liever besluit ik met een paar opmerkingen die betrekking hebben op het bovenstaande.

Wanneer men de eischen nagaat voor de verschillende examens der Kaapsche Universiteit, zooals deze van jaar tot jaar worden openbaar gemaakt, dan wordt het spoedig duidelijk, dat er vooruitgang is te bespeuren, doch dat we nog lang niet zijn, waar we wezen moeten. Op papier lijken de eischen mooi en voldoende, doch men kan slagen met een belachelijk minimum van punten. In het Matriculatie b.v. moet in ieder vak afzonderlijk een minimum van 30% van het te behalen aantal punten verkregen worden, terwijl uit een totaal-maximum van 2250 punten het minimum, waarbij men nog slaagt, 860 is (ruim 38%).

Enkele jaren geleden was dit minimum nog belangrijk lager; verleden jaar nog was het: 25% in ieder vak afzonderlijk en 33⅓% van het totaal-maximum. Er is dus ook hier verbetering waar te nemen, doch hoewel Zuid-Afrika een land van verrassingen is, 't gaat moeilijk den Universiteitsraad te bewegen flinke, doortastende maatregelen te nemen.

Slagen in een examen beteekent nog volstrekt niet, dat men in zeker vak eene behoorlijke hoeveelheid bruikbare kennis heeft vergaderd. Hoeveel candidaten b.v. voor het Matriculatie-examen, waarbij dan Nederlandsch een examenvak is, verkrijgen elk jaar het diploma, zonder in staat te zijn een gesprek te voeren of een brief te schrijven in eenvoudig Hollandsch. Toch gaat elk jaar een groot gedeelte van deze geslaagde Matriculanten onderwijs geven in de lagere school. Daar de examens alleen schrifterijk zijn, weet de examinator hoegenaamd niets van de uitspraak der candidaten; dit is m.i. eene ernstige fout in ons stelsel.

En wat nu het B.A. (pass) betreft, dit wordt een Akademische graad genoemd; hoe gering echter is ook hier vaak de bruikbare kennis. Het zou niet moeilijk zijn hiervan treffende voorbeelden aan te halen.

Eene andere fout in ons examenstelsel is het gebrek aan stabiliteit; elk jaar wordt er gepeuterd (een beter woord weet ik niet) aan de examens; al heel gauw wordt eene verandering te ingrijpend genoemd, en zoo komt men nooit waar men al lang had behoorde te zijn.

Er zijn wel meer fouten, zelfs ernstige aan te wijzen; ik beloofde echter eene schets te geven van - niet eene kritiek op het Hooger Onderwijs in Zuid-Afrika. Alleen wil ik nog wijzen op de ongelijkheid in ons stelsel van H.O. tusschen de twee landstalen. Artikel 137 kent aan beide dezelfde rechten toe; men zou dus verwachten, dat voor alle examens de candidaten vrij zijn in de keuze van medium. Boven het matriculatie echter wordt in geen enkel vak het Hollandsch gebruikt bij het examen, dus ook niet bij het onderwijs. Het is niet noodig op de gevolgen hiervan te wijzen.

Al zie ik als oud-Nederlander natuurlijk gaarne, dat het getal Afrikaners, dat in Nederland studeert, elk volgend jaar grooter is dan het voorgaande, toch hoop ik als Afrikaner, dat ons onderwijs-stelsel spoe-

[p. 223]

dig zoo ontwikkele, dat wij op dit terrein onafhankelijk kunnen zijn van Europa.

H. REININK.

Pretoria, December 1912.