Neerlandia. Jaargang 14

[p. 140]

Het Lied in Vlaamsch België.

Door sommige voortvarende dilettanten hooren wij weleens beweren, dat het Vlaamsche lied, op dit oogenblik, een gouden tijdvak beleeft. Al is het een dwaasheid mosselen te roepen, eer men aan land is, toch kan het moeilijk geloochend worden, dat de belangstelling in het Vlaamsche lied voortdurend toeneemt. Ja, de Vlaamsche muziekschool, - aangenomen dat er eene bestaat, - schijnt bijna uitsluitend liederen voort te brengen. Moet ze in het lyrisch drama, de symphonie en de kamermuziek, ondanks eenige welgeslaagde proeven, eigenlijk haar sporen nog winnen, in gemeld vak heeft ze wel wat voortgebracht, dat eerbied afdwingt en dat ook over de grens verdient bekend te zijn. Het zou zelfs geen stoute overdrijving heeten, zoo men zeide, dat de Vlaamsche muziek en het Vlaamsche lied synoniem willen worden.

Denkelijk worden in geen enkel land zooveel liederavonden ingericht als in Vlaanderen. Grooter geestdrift dan die, welke op sommige van die feesten heerscht, kan moeilijk door andere middelen verwekt worden, als viool- of kamermuziek, monologen of comedie, wetenschappelijke of letterkundige voordrachten, met of zonder lichtbeelden. Verscheidene titels van liederen en namen van toondichters worden op de programma's verlangd, verwacht, geëischt. Menige Vlaamsche vrouw, opgevoed in een verfranscht midden, gevoelde zich verteederd door de schoone Vlaamsche muziek en besloot alzoo een lied van Benoit of Gilson aan te koopen en in te studeeren.

Naar het voorbeeld van de Gentsche afdeeling van het Willemsfonds, worden thans in vele steden, zelfs in afgelegen dorpen, bijeenkomsten van lieden uit de volksklas gehouden, waarop oude en nieuwe liederen aangeleerd worden. De Antwerpsche Tak van het A.N.V. gaf zelfs een tekstboekje uit, dat slechts tien centiemen kost en 185 liederen bevat, alle op de avondbijeenkomsten aangeleerd. Wij kennen Vlaamschgezinde kringen, waar, na elke voordracht, een ander lied gekozen en een reeks gekende liederen herhaald worden. Vooral in fabrieken, groote winkelhuizen en studentengenootschappen werd dit propagandamiddel van gezonde en schoone muziek doorgaans met goede uitslagen benuttigd.

Vlaamsch België bezit ook eenige ‘varende zangers’, die de beste voortbrengselen der nationale Muze in de verre gouwen gaan verspreiden. Eenige onder hen ontvingen daarenboven de gave der welsprekendheid, zoodat zij, in een zelfde avondfeest, als spreker en als zanger optreden. De eerste, die dat waagstuk aanging, was Paul Fredericq, en de stemmige Hollanders bezagen elkander heel verbaasd, toen zij den geleerden man, midden in een gedocumenteerde voordracht, het lied hoorden aanheffen: ‘Te Kieldrecht, te Kieldrecht, daar zijn de meiskes schoone!’ Sedert heeft de Gentsche professor meer dan één navolger gevonden. Deze zijn de ware verspreiders van het lied, - van het volkslied althans, - en door hun hulp raakte meer dan één vooisken populair in het land. Die voordrachten met muziek zijn zelfs een specialiteit van de Vlamingen geworden.

Aanmoedigingen van hooger hand bleven niet uit. Alle jaren bekroont het stadsbestuur te Antwerpen een drietal volksliederen en de Brusselsche tooneelkring, De Morgenstar, heeft besloten, dit jaar, onder toezicht van den Staat, dat voorbeeld na te volgen. Ter gelegenheid van de verjaringsfeesten in 1905, werden, door den Belgischen Staat, talrijke prijzen aan nationale schoolliederen geschonken. Voor het toekomend jaar vraagt de Vlaamsche Academie een reeks van vijf en twintig schoolliederen, waaronder er tien meer bepaald voor jonge meisjes moeten geschikt zijn. Ook nog privaatondernemingen van dien aard werden gewaagd... Door anderen zullen wij laten antwoorden op de vraag of die prijzen wel altijd met de noodige bevoegdheid en met een gestrenge onpartijdigheid werden toegekend. Mogelijk kunnen dergelijke ondernemingen in beginsel gelaakt worden: meesterstukken kan men immers niet, gelijk de soldaten van de sprookjes, uit den grond doen oprijzen. Billijker zou het heeten eenige liederen te beloonen, die reeds de algemeene gunst verwierven; als: Sarlotteken (O. de Hovere), Op den Weefstoel (J. Opsomer), Marleentje (E. Hullebroeck), Daar reed nen boer naar Leuven (O. Roels). Eerlijkheidshalve moeten wij hier echter een uitzondering maken voor Andelhof's bekroond Lied van den Smid, dat gelijk een vuurtje door het land om is gevlogen en dat uitstekende verdiensten heeft. Dat is wel degelijk een volkslied. Dat is frisch, levenslustig, gul, bijna meesterlijk. Met goede vertalingen zou het wellicht een even grooten bijval te gemoet gaan in Frankrijk en Duitschland als in Vlaanderen en Brabant. Een andere uitzondering moet gemaakt worden voor de bekroonde De Vestelliederen: betere muziek dan die van het Prinsenlied werd, sedert Peter Benoit, niet meer voor het Vlaamsche kind geschreven.

Ook de talrijke muziekuitgaven in België bewijzen de levenskracht van ons lied. Hier moeten we, in de eerste plaats, naar de zes en twintig reeksen van het Willemsfonds verwijzen, dat, benevens twee bundeltjes oude en nieuwe volksliederen, nog een reeks vierstemmige bewerkingen van Fl. van Duyse en een dertig duizend exemplaren van De Mol's meesterlijke schepping, Ik ken een Lied, de wereld heeft ingezonden. Het Davidsfonds, dat verheven liederen uitgaf van Tinel, Ryelandt en Wambach, verdient ook ruimen lof. De goedkoope uitgave van Arthur Wilford te Elsene, gekend onder den naam, Het Vlaamsche Lied, heeft recht op een krachtigen steun. Zij bestaat al sedert tien jaar en leverde meer dan honderd nummers. Talrijke jonge componisten werden door haar bekend gemaakt. Boucherij's Liederen voor het Volk, tegen vijftig centiemen het stuk, verdwenen na een vierjarig bestaan, doch hebben veel mooie dingen gedrukt. Verder verscheen meer dan één goed lied bij Schott, Beyer, Breitkopf en Härtel, Faes, Janssens, Hullebroeck, De Vestel, Palmer-Putman, Van Marke, in Den Vlaamschen Muziekhandel, Den Nederlandschen Boekhandel enz.

Krachtig wordt de verspreiding van den volkszang door de Vlaamsche geestelijkheid gesteund. In colleges en congregaties wordt al meer en meer gezongen. E.H. Cuppens leverde de verzen van een uitgebreiden Jaarkrans, waarin hij, met de medewerking van De Vocht, de kerkelijke feesten van het jaar bezingt. Reeds op talrijke plaatsen werden de afgewerkte proeven ten gehoore gebracht. Beide kunstenaars willen het werk voortzetten van A. Moortgat, die, den bloei van het oude kerkelijke lied indachtig, sedert jaren de mystieke toondichters van België, - die bijna allen in het Lemmensgesticht te Mechelen opgeleid werden, - rond zich poogt te scharen en, met hun medewerking, een dubbelen krans Geestelijke Liederen heeft gevlochten. Tot heden toe werden, na het geniale Stabat Mater van Waelput, de beste mystieke liederen geschreven door J. Ryelandt van Brugge. Ga van mij! Eerste-Communielied, Heer, ontferm U! zijn meesterlijke bladzijden. Liederen als Het Pardoent en Wierook, door Mortelmans, Jezus' Dood en Doodenklacht, door Meulemans, Kerstnacht, door Wambach, dwingen insgelijks eerbied af. Hooger is de Muze van het vrome lied in andere landen maar bij uitzondering gestegen.

Wat vooral het leven van het Vlaamsche lied komt staven is het groot getal toondichters, die er zich op toeleggen. Geen componist in België, of hij schrijft liederen. Men zou wel gaan denken, dat de Vlaming, voor het scheppen van machtiger werken, geen adem heeft. Meer dan zestig toondichters werkten

[p. 141]

mee aan de Studentenliederen van K. Heynderickx. In Februari laatst ontving de stad Antwerpen 175 teksten van volksliederen. In den nationalen prijskamp van 1905 werden 1956 compositiën ingezonden, het werk van 263 mededingers, voor het meerendeel Vlamingen. Het spreekt van zelf, dat, in vele gevallen, de hoedanigheid niet in evenredigheid is met de hoeveelheid. Het is overigens heel moeilijk die vele componisten in klassen of groepen te rangschikken, een werk, dat, ten andere, maar een klein belang kan aanbieden, dit: het komt het oog en het geheugen wat helpen.

Vooreerst onderscheidt men de volksmannen. In geen enkel land wordt het volkslied zoo geestdriftig beoefend als in België. ‘Jammer genoeg!’ klagen sommige critici, die vreezen, dat de Vlaamsche muziek wel wat dicht bij den grond zou kunnen blijven. ‘Eenvoudig en tòch voornaam!’ was de wet van Benoit, die een terugkeer naar de beste modellen van de anonyme middeleeuwers predikte. Voor het laatste deel van zijn wensch wordt weleens het oor gesloten. ‘De muziek in Vlaanderen is niet op goede wegen!’ hooren wij herhalen. ‘Al te gemakkelijk zegeviert het banale bij ons!’ Ongeëvenaarde volksliederen zijn echter die van Benoit zelf: De Strijdkreet, Het Beiaardlied, Het Lied der Vlamingen, Een Lenteriddertje, Wij reizen om te leeren. Dat is kerngezonde kunst. De kunst van Mestdagh brengt, evenals die van Grieg, de uitdrukking ‘geïdealiseerde volksmuziek’ op de lippen, vooral als men zijn Tibbie, zoet Kind! en Ha ha, die Liefde! hoort uitvoeren. Hetzelfde kan getuigd worden van Jef Vandermeulen's beste liederen, zooals, Bij Petrus, dat alom bekend is, De Voorspelling, die gewoonlijk gebisseerd wordt. Doorgaans is deze toondichter sober en raak. E. Hullebroeck is voorzeker de vlijtigste, de vruchtbaarste, de populairste van al onze toondichters, ofschoon zijn compositiën niet altijd op dezelfde hoogte staan. Marleentje, De Bietebauw, De wiegende Mijnwerker maken een onweerstaanbaren indruk op het Vlaamsche publiek, dat houdt van het guitige en het huiselijke vak. Niemand kent dat Vlaamsche publiek beter dan hij. J. Opsomer verdient wellicht denzelfden bijval, al doen zijn liederen meer aan improvisatiën dan aan net afgewerkte kunstjuweeltjes denken. Op den Weefstoel en Het Wafeletertje zijn een ruime verspreiding waard. Andelhof heeft zijn Lied van den Smid niet overtroffen. Veel wordt verwacht van mevr. Matthijssen, wier lied, Schoentje Lap, in Antwerpen spoedig populair geworden is. Hier mogen ook nog sommige oudere toondichters met eere vermeld worden: Fl. van Duyse om zijn Kaerelslied, J. Blockx om Ons Vaderland, Gevaert om het Arteveldelied en Antheunis, de schrijver van Mijn Vlaanderen heb ik hartelijk lief! Het zijn echter vooral de jongere Antwerpenaars, die het volkslied met voorliefde beoefenen, wellicht om te toonen, dat zij telgen van Benoit zijn, wiens geschriften zij echter weleens vergeten te herlezen.

Hier moet op een feit gewezen, dat eigen is aan de Vlaamsche letteren. Volksdichters heeten uitzonderingen in Holland; in België treft men er bij dozijnen aan. Zonder bij de ouderen stil te staan, - Van Rijswijck, De Cort, Hiel, Van Oye, Sevens, J. Sabbe, Antheunis, De Mont, van wie veel op muziek gezet werd, - moeten wij wijzen op de namen van De Clercq, Broeckaert, Gijssels, M. Sabbe, De Mey, Brakels, Liekens, De Weert enz., die zich bijna uitsluitend op het vak toeleggen. De Clercq is zelfs een meester. Het valt te betwijfelen of Burns en Béranger beter volksliederen gezongen hebben dan hij. Ring-King, Hemelhuis, De Bietebauw, Het Wafeletertje zullen niet zoo gemakkelijk overtroffen worden.

Een tweede groep toondichters is die der bewonderaars van Schumann. De opvatting van hun liederen, de kleur, de gang, de lijnen, de begeleiding van hun liederen, doen herhaaldelijk denken aan den schepper van Dichterliebe. Gansche akkoordenreeksen, gansche volzinnen herinneren soms aan zijn werk. Evenals hij, pogen zij gevoel en melodie te geven, en dat lukt hun meermaals in zeer hooge mate. Na Peter Benoit, die gaarne het woord ‘innig’ boven zijn werken begon te schrijven en die ware pereltjes componeerde, als: Heeft het Roosje milde Geuren, Denderliedeken, Mijn Hart is vol Verlangen, dient hier vooral Mortelmans, de schrijver der twaalf overschoone Gezelle-liederen, vermeld te worden. Lag de Duitsche kleur wat dunner op Het Pardoent, 't Is de Mandel, Wierook, De Vlaamsche Tale, Het strooien Dak, waren deze liederen even oorspronkelijk als dichterlijk, gewis zou de Vlaamsche Muze geen schooner liederen kunnen aanwijzen. Wat een knappe factuur vooral! Heeten goede stemmingsliederen niet talrijk bij ons, deze althans zijn kleine meesterstukjes. Beter liedercomponisten dan Mortelmans bestaan er niet veel in het buitenland. Alleen in Strauss en Fauré moet hij zijn meerderen erkennen. A. Wilford, die twintig jaar in Duitschland woonde, schijnt dezelfde idealen te koesteren. Zijn Karrekiet is een levende aquarel. Ook de fijn-aristocratische L. Ontrop te Antwerpen, de ervaren leider van de bekende oratorio-uitvoeringen, hoort thuis in deze groep: dat bewijst zijn zwierig, zangerig lied, betiteld: Het Klooster van Mariaschoot. In de liederen van Tinel, die minder bekend zijn dan zijn machtige werken, is ook Duitsche invloed waar te nemen. Doodenverloving is het werk van een groot artist! Zijn leerling Meulemans moet eveneens den meester van Zwickau onder zijn goden tellen: daarvan bekomt men de overtuiging bij het hooren van zijn wazig teere schepping: Toen Mei heenging. Dit lied is de beste bladzij uit Gorter's Mei waard. Een liever begeleiding dan die van Schoon is het Blauw, door Wambach, werd maar zelden door een Belg geschreven: ze lijkt blauw als het blauw, waarvan er spraak is. Even rein wellicht is die van den ouden Huberti in het klinkklare en veelgezongen Meilied.

Naast deze rij zoetgevooisde droomers treffen wij tal van mannen aan met een meer dramatisch temperament, die gewoonlijk uitgaan van Wagner of Franck en die wij de Franckisten of de modernisten zouden kunnen noemen. Zij meenen het goed met de kunst en hebben verheven idealen. Al schijnt de wetenschap geen geheimen voor hen te bezitten, al heeten de meesten onder hen stoute durvers, toch laten zij liefst het woord aan het gevoel, weleens aan den hartstocht. Zij denken met W. Kloos: ‘Kunst is gevoelswerk’, en leveren autobiographie in klanken. De melodie speelt een minder belangrijke rol dan in de vorige groep, terwijl de declamatie meer zorgen eischt. De melodie is doorloopend en volgt al de rimpelingen van het gevoel, aangeduid door het vers. De allerbeste onder hen is J. Ryelandt, al heeft hij nog geen stukje gelijk La Procession onderteekend. Een stille mysticus is hij voorzeker niet: hij bestormt den hemel met geweld. Hij huivert, hij jammert, hij jubelt! Smulders van Luik, meer bekend in Holland dan in België, behoort eveneens tot de modernisten. Zijn schoonste lied werd geschreven op een subtielzangerig vers van Boutens: Kom niet de verre Wegen. Het eenige lied, dat ons van Uyttenhove bekend is, Moederke alleen, is een klein juweeltje: schooner heeft de Vlaamsche Muze niet dikwijls gezongen. De factuur van De Boeck's opera's blijkt zeer modern, doch in Het groetend Kindje is hij de eenvoud zelf. Doorgaans moet vastgesteld worden, dat de Walen een grooter vereering voor César Franck toonen dan de Vlamingen, hetgeen duidelijk wordt als men kennis maakt met de

[p. 142]

werken van Jongen, Lunssens, Du Bois, Rasse, Delune, Dupuis enz.

In Duitschland heeft de ballade meesterstukken geleverd, niet in België. Erlkönig, Die beiden Grenadiere, Archibald Douglas hebben de verbeelding der Vlamingen nooit op hol gebracht. Slechts bij uitzondering werd iets gedrukt, dat aan het fantastisch-dramatisch karakter, aan de schilderachtige begeleidingen of aan de afwisseldende recitatieven en aria's van die typusbeelden herinnert. De volgende nummers verdienen nochtans een vermelding: Drie Ridders (E. Tinel), Twee Kerelen (P. Benoit), Filips van Artevelde (Gevaert), Het Geuzenvendel op de Thuismarsch (Fl. van Duyse).

De machtige Russen hebben wel eenige sporen in onze muziek nagelaten; veel echter niet. Reeds in zijn jonge jaren schreef Paul Gilson, onze allerbeste toondichter, de eenige groote symphonist in Vlaamsch-België, uitgebreide artikelen over Glazounoff. En ook voor de liederen van Moussorgsky, den genialen nihilist in de muziek, moet hij een groote bewondering gevoelen. Dat zou men althans opmaken uit het tafereeltje, betiteld Oomken. Hier vinden we de kleine toetsen, de korte klanklagen, de verspringende motieven, die de kunst van den schrijver der Kinderkamer kenmerken. In de meeste andere liederen is Gilson echter eenvoudig, zoo eenvoudig, zoo gul-rond, dat hij de ware voortzetter van Benoit moet genoemd worden. Zijn Droevig Wiegelied der Verlatene is een puike bladzij. In de orkestbehandeling bij andere Vlamingen kan ook wel Russische invloed vastgesteld worden, doch minder in het lied.

De ultra-moderne trant van De Bussy, die een discipel van Moussorgsky is, schijnt tot heden toe maar weinig indruk op de Vlamingen gemaakt te hebben. Begeleidingen, waarin de klanken ordeloos dooreenloopen, om een zoogezegde ‘buée sonore’ te vormen, werden hier zelden geschreven. In de Van de Woestijne-liederen, het werk van R. Herberighs, die onlangs den prijs van Rome won, hoorden wij wel iets in dien aard, doch zij werden niet uitgegeven, en de laatste liederen van dezen veelbelovenden toondichter zijn gansch anders: schilderachtig, eenvoudig, stemmig, klaar. De Giza-Ritschelliederen, door Van Hoof, hebben er ook een tikje van weg en de kunst van A. Wilford schijnt, ondanks zijn protestatiën, wel eenigszins verwant met die van den schrijver van Pélléas et Mélisande.

Hebben wij nu al de Vlamingen een plaats aangewezen? Neen, veel zeer verdienstelijke mannen werden vergeten. Eenige begaafde jongeren, die heden nog geen klinkenden naam verworven hebben, zouden morgen wel in de eerste rangen kunnen schitteren. Meer dan een gewone vermelding verdienen H. Willems, P. Lebrun, H. Trenteseau, Smets, O. en A. de Hovere, Jan Broeckx, Verhaeren, R. Ghesquière, J. Benoit, C. Hinderdael, J. Schrey, Fr. Papen, F. Loockx, Van den Abeele enz. Om te eindigen moeten wij nog op den genialen Waelput wijzen, die meer naar de oude klassieke modellen werkte, - breed, eenvoudig, zuiver, grootsch, - en wiens Jeugd en Liefde, Stabat Mater, In de Duinen, wel door den God der miiziek zelf, door Beethoven in persoon, konden onderteekend worden.

Schonk de Vlaamsche Muze ons nu en dan een lied, waarvoor wij eerbied, zelfs bewondering moeten gevoelen, toch mogen wij niet terugdeinzen voor het onderzoeken van eenige opwerpingen. Wij hebben nog geen Schumann mogen begroeten en even min een Schubert, een Brahms, een Wolff of een Strauss. Geen enkel onzer toondichters trad op met een nieuwe opvatting van het lied of met een verbazende oorspronkelijkheid. Nog al te dikwijls hooren wij het romantismus in onze liederen naklinken en veel te veel wordt er gesproken over leeuwen en klauwen en scheuren. De keuze der teksten zou, daarenboven, wel met wat meer angstvallige zorg kunnen gedaan worden. Nationale hoedanigheden worden nog altijd veel meer beoogd dan algemeen menschelijke eigenschappen, dan universeele schoonheid. Aan het volkslied wordt gewis te veel geofferd, ten nadeele van het kunstlied. ‘Overproductie en gebrek aan concentratie!’ is de eindindruk van sommige beoordeelaars. Er blijft nog altijd meer dan ééne leemte aan te vullen in het vak, vooraleer wij mogen zeggen, dat wij werkelijk een oogst van mooie Vlaamsche liederen bezitten.

Ondanks deze tekortkomingen, moeten de Vlaamsche liederen gezongen worden, ja, met liefde, met overtuiging gezongen worden. Onze toondichters hebben ervaren leeraars gevonden in Benoit, Gevaert, Samuel, Tinel, met wie zij de oude liederen, dus den geest der Vlaamsche volksmuze zelf, grondig bestudeerd hebben. Zij worden geholpen door vlijtige letterkundigen, die de eischen der muziek verstaan, en zij zingen vóór een publiek, dat hen gaarne aanhoort, dat hen begrijpt en dat hen aanmoedigt. Zij vormen de zingende ziel van een volk, dat eeuwen lang gezwegen heeft; van daar hun geestdrift en hun vruchtbaarheid. Zelden hebben zij ziekelijke of onzedelijke kunst geleverd. Verscheen er nog geen Schumann in hun gelederen, zij mogen toch wijzen op een Waelput en een Mortelmans en die zijn de eersten de besten niet! Vele onzer liederen verschenen daarenboven in goedkoope volksuitgaven, zoodat er geen enkele reden bestaat om ‘te wisselen vreemd gebaar voor eigen lief gelaat.’ Gerust mogen de woorden van M. Kufferath, die wij hier vertalen, onderschreven worden: ‘Deze liederen vertolken de schatten van teederheid en liefde, van fijnheid en subtiliteit, van dapperheid en kracht, soms van ruwheid en plompheid, die het Vlaamsche ras sedert eeuwen en eeuwen hebben gekenmerkt!’

LAMBRECHT LAMBRECHTS.

Gent, Juni 1910.