Neerlandia. Jaargang 13

België op zijn malst.

't Zal wellicht verwondering wekken, dat hier niet ‘Holland op z'n malst’ boven staat. Opmerkingen onder dat hoofd toch zijn in dit tijdschrift vele te vinden, terwijl het tans gebruikte tot nu toe ontbreekt. Nu weet ik wel, dat malligheden in 't bezigen der taal in ons land minder vergeeflik zijn dan in België; maar 't is toch ook niet onbillik, om eens te wijzen op dergelike verschijnselen bij onze Zuidelike buren. In Vlaams-België bedoel ik dan.

Ik zat onlangs in de trein met een paar jonge mensen, een broer en twee zusters. Ze kwamen zo uit België's hoofdstad terug, waar ze enige dagen voor hun genoegen hadden doorgebracht. 't Gesprek kwam op 't Nederlands, en de jonge man vertelde van een aankondiging - op straat - bestaande uit de woorden ‘op stap’. ‘Opstap’, zei een van de meisjes, ‘wat zou dat toch betekenen?’ ‘Nee’, zei haar beter ingelichte broeder: ‘opstáp, moet je zeggen, met de klemtoon op stap: 't zijn twee woorden, en 't is natuurlik de vertaling van 't Franse “au pas”; want dat staat er bij’. Uit deze Franse woorden begreep de jonge Nederlander dus wat die Nederlandse woorden in hun verband betekenden!

't Algemeen Nederlandse ‘stapvoets’ was blijkbaar bedoeld.

Dit is nu een van de honderden averechtse vertalingen, die men van overheidswege in België overal kan zien. Ik zeg met opzet vertalingen, zelfs waar 't Vlaams-België geldt; want - dit is duidelik - men gaat steeds van 't Frans uit.

Hoe komt het toch, zal men vragen, dat in een! van de beschaafdste landen van de wereld, de hoofdtaal der bevolking steeds zo verhaspeld wordt, als ware ze minder bekend dan een gewone vreemde taal? De in 't Engels of Duits gestelde aankondigingen, die men er bij voorbeeld in hotels en spoorweg-stations vindt, zijn toch over 't algemeen onberispelik.

't Antwoord is heel eenvoudig. 't Is omdat het Nederlands in België bijna niet gesproken wordt. Is men er beschaafd, dan spreekt men Frans en dialekt, of - is men 't niet - dan uitsluitend dialekt. Zij, die een Engelse aankondiging opstellen, zijn op de hoogte van 't taaleigen, omdat ze ook wel Engels spreken: de vertalers der Franse mededelingen zijn niet op de hoogte van de beschaafde Nederlandse spreektaal.

Nu bestaat er - ook in ons land - een treurige misvatting in zake Vlaams: men gelooft, dat er naast het Nederlands ook een algemeen Vlaams bestaat. Men zie bij voorbeeld het dwaze stukje over 't goed recht van 't Vlaams in onze aflevering van een paar maanden geleden: 't was naar aanleiding van de Franse welkomstrede indertijd te Antwerpen door Vlamingen tot Hollanders uitgesproken. De schrijver van dat stuk weet blijkbaar niet, dat de beschaafde algemeen-Nederlandse spreek- en schrijftaal in België met evenveel recht thuis hoort als in Noord-Nederland. Als hij zich de moeite gegeven had, even Jan te Winkel's ‘Geschiedenis der Nederlandsche Taal’ op te slaan, dan zou hij zich hebben kunnen overtuigen, dat onze algemene taal voor een groot deel uit Vlaamse elementen bestaat. Ze staat daarom boven de dialekten. Daarom is het voor een Groninger even moeilik, om zuiver Nederlands te leren spreken als voor een Brusselaar of Gentenaar. Doch de eerste acht zich als beschaafd mens verplicht, zijn dialekt af te leggen, de laatste spreekt Frans of dialekt, behalve wanneer hij met Noord-Nederlanders in aanraking komt: dan tracht hij Nederlands te spreken; maar door ongewoonte gaat hem dit natuurlik slecht af. Zo is 't in den regel.

In 't Vlaamse huisgezin stelt men er in 't algemeen geen eer in - er zijn weinig uitzonderingen - om zuiver Nederlands te spreken. Wèl stelt men er een eer in, het Frans zuiver - d.w.z. zoveel mogelik naar Parijs model, niet naar Charlerois of Namens voorbeeld - te gebruiken.

Kon dit anders wezen? Zonder twijfel; maar de mannen, die thuis Frans spreken, willen nu eenmaal niet anders. De mannen? zal men wellicht verwonderd vragen. De mannen, ja, en dat ondanks de stellige verklaring van den heer Meert ‘dat men ze (de vrouwen) toch niet ranselen kan’, om ze te dwingen, Nederlands te spreken. Welk een lieflik beeld krijgt men door die woorden van de zachtzinnige toegeeflikheid der Vlaamse echtgenoten! Hun vrouwen spreken Frans, dus doen zij 't ook maar! Uit pure vriendelike meegaandheid! Hoe anders zijn de mannen bij ons! Bij ons zouden de mannen, die Frans sprekende vrouwen trouwden, misschien enige maanden Frans met ze spreken, maar daarna...! Och, ze zouden hun gemak boven de galanterie stellen, en steeds Nederlands antwoorden. En 't zou niet lang duren, of de vrouw des huizes gaf haar Frans op, al was ze een geboren ‘Parisienne’. Nee, alle gekheid op een stokje: zo zou 't óók in België gaan, als de mannen maar wilden. Doch wat is 't geval: een welopgevoed Vlaming drukt zich gemakkeliker in beschaafd Frans uit dan in beschaafd Nederlands. Dialekt spreken vindt hij in veel gevallen - en zeer terecht - beneden zijn waardigheid. Zo heerst het Frans in de gezinnen van hen, die de toon moeten aangeven. En al het gebanketeer, al het werken en streven in 't openbaar voor de rechten van 't Nederlands blijft stukwerk; want van 't gezin der beschaafden moet de grote invloed uitgaan.

En men sukkelt voort met krom-Nederlands, tot vermaak van de Walen en Waalsgezinden, tot een afschrikking voor Noord-Nederlanders, om in België Nederlands te spreken.

Naast de machtige faktor van 't huiselik gesprek is zeker ook een andere invloed niet weg te cijferen. 't Dageliks lezen van een goede koerant is ook een machtig middel, om goed thuis te raken in zijn moedertaal. Maar zelfs de Antwerpenaar leest meestal meer Franse bladen dan Nederlandse. De ‘Vlaamse’ bladen bezondigen zich alle aan Gallicismen. Met het Handelsblad van Antwerpen is het in de laatste jaren veel beter geworden in dit opzicht. Zou hiervoor niet een middel te vinden zijn? Wellicht heeft dat Handelsblad het reeds in toepassing gebracht. Ik bedoel het in dienst nemen van Noord-Nederlandse journalisten.

Een ander middel, om het in België onder de beschaafden verdwenen taalgevoel voor 't Nederlands op te wekken, zou wezen: het verblijf aan een Noord-Nederlandse kostschool of andere onderwijs-inrichting (de Amsterdamsche Handelsschool b.v. of een Nederlandse Universiteit). Franse studenten gaan vaak een of twee jaar aan een Duitse Universiteit studeren. Waarom dan geen Vlamingen aan een Hollandse?

't Godsdienstbezwaar komt niet in aanmerking: er zijn toch in ons land genoeg Katolieken om mee te verkeren. Er zijn ook Katolieke kostscholen. Zouden de dames in België nòg Frans spreken, als de beschaafde Vlamingen het tot een gewoonte maakten,

[p. 225]

hun dochters naar Hollandse kostscholen te zenden, in plaats van naar Waalse, Franse of Engelse? Dat een echte ‘dame’ liever niet spreekt zoals haar meid of knecht - ik kan 't me levendig denken; maar als 't haar gemakkelik afging, zo te spreken als een lieve Haagse, zo te spreken als onze Koningin, zou ze dan nòg een vreemde taal verkiezen boven haar eigen? Ik geloof er niets van.

Amsterdam, Juni 1909.

Dr. A.A. FOKKER.

Naschrift.

Dr. Fokker is weer 's in Brussel geweest en heeft op het Rogierplein een bordje gelezen: Au pas: Op stap - voor de koetsiers, en naar aanleiding daarvan een aardig verhaaltje verzonnen tot tekst voor zijn stuk ‘België op zijn malst’.

Over het opschrift Op stap en de gallicismen, die in Belgisch officieel Nederlandsch zoowel als in kranten en Vlaamsche boeken te vinden zijn, willen we het hier niet hebben. De heer Fokker zal het ook wel weten, dat we niet onbewust zijn van den invloed van het Fransch op het Zuidnederlandsch. Prof. W. de Vreese heeft daaraan een lijvig boek gewijd. Ik zelf, in een werkje Distels heb het onderwerp behandeld. Wie in België Nederlandsch wil schrijven, zuiver van Fransche en andere distels, kan zich redden.

Daar dus niet over. Het stuk van den heer Fokker behelst één groote waarheid en graag mochten we lijden, dat hij ze onder het oog bracht, indien hij het wist te doen op een minder krenkende wijze, dan hij het doet en op een wijze, die getuigt van beter inzicht in onze toestanden. We treffen namelijk in zijn stuk alweer de bevestiging van vóór twee jaar aan: ‘Is men (in Vlaanderen) beschaafd dan spreekt men Frans en dialect, of - is men 't niet - dan uitsluitend dialect’.

In het vorige nummer van Neerlandia stond een geestdriftig opstel van een Hollandsch student, die de Rodenbachfeesten heeft meegevierd. Heeft die jongen gedroomd of drie dagen in de werkelijkheid doorgebracht? Immers, we waren daar enkele duizenden om aan den voet van Rodenbach's standbeeld onzen eed van getrouwheid aan ons idiaal te vernieuwen: Vlaanderen te veroveren voor Nederlandsche beschaving. Dat waren duizenden onbeschaafden, want die spraken niet alleen daar geen Fransch, maar doen het ook anders niet.

Ik meende, dat ik het toch heel duidelijk gemaakt had in het Januari-nr. 1908. Er zijn in Vlaanderen menschen, die Fransch spreken; die zijn, wat wij noemen de franskiljons. Flaminganten, d.i. Vlaamschgezinden zijn geen komedianten en spreken geen Fransch, ook thuis niet. De heer Fokker gaat van het enkele gezin, dat ik toegaf, dat er wel kon te vinden zijn, waar de abnormale toestand bestaat, dat de huisvader, die het anders goed meent, zijn taal niet weet op te dringen aan een verfranschte vrouw, het norma maken. Dat is, wat ik hem kwalijk neem. Ware dat zoo, dan ware de heele Vlaamsche Beweging een reusachtige klucht.

Dat het officieele Nederlandsch in België veelal gebrekkig is, daarvan geeft hij de schuld aan het feit, dat ‘het Nederlands in België bijna niet gesproken wordt’. Och neen; ook menschen, wier huistaal niet het beschaafd Nederlandsch is, kunnen Nederlandsch goed kennen en schrijven en in België zal die degelijke taalkennis toch altijd moeten vooraf gaan, wil een beschaafde spreektaal zich kunnen verbreiden. Anders kan het niet.

Toch raakt Dr. Fokker hier een diepe waarheid aan, al drukt hij ze niet uit: de zwakste zijde van den Vlaamschen taalstrijd is de afwezigheid van een algemeen verbreide beschaafde spreektaal. Met de algemeene verbreiding van een beschaafde spreektaal viert de Vlaamsche Beweging eindelijk haren triomf; zonder die, nooit. Zonder die beschaafde spreektaal blijft de kanker der verfransching voortwoekeren en door niet beschaafd te spreken, onder alle omstandigheden, ook in den huiselijken kring, doet de flamingant groote afbreuk aan zijn eigen strijd. Zooals de heer Fokker het terecht zegt: Fransch wordt in Vlaanderen alleen gesproken omdat de algemeen verbreide beschaafde Nederlandsche spreektaal er niet is. Men spreekt alleen Fransch omdat men het dialect te min vindt. Ware beschaafde omgangstaal algemeen gebruikelijk, de franskiljon zou onze taal niet te min meer kunnen vinden; of liever: dat genus zou uitgestorven zijn. Zoodat men per slot van rekening kan zeggen, al schijnt het een paradox: door niet een algemeene beschaafde spreektaal in 't leven te roepen scheppen de flaminganten de franskiljons, houden ze in 't leven.

In theorie is dit nu allemaal loutere waarheid. In de werkelijkheid is de verbreiding van beschaafde spreektaal niet zoo eenvoudig. De heer Fokker moet maar niet denken, dat het zóó kan gaan: op een bepaalden dag besluiten de flaminganten over heel Vlaamsch België: van morgen af gaan wij niet anders meer dan Nederlandsch spreken. Er is al heel wat heldenmoed toe vereischt, om in een midden (wanneer men zelf tot dit midden behoort), waar nooit anders dan dialect gesproken werd, den schijn van aanstellerij en pedantisme te willen trotseeren door uitsluitend beschaafd te willen spreken. De beschaafde omgangstaal komt er niet op bevel. Zij zal alleen de vrucht zijn van een tragen ontwikkelingsgang. Maar ook zonder dat de heer Fokker hun in dezen de les leest, beseffen de leiders van de Vlaamsche Beweging, dat het daarheen moet en naar hem hebben ze volstrekt niet gewacht om tot dit inzicht te komen. Hij weet het wellicht niet, door gebrek aan omgang met ons, dat die leiders allen en uitsluitend beschaafd Nederlandsch spreken - en niet alleen ‘trachten het te doen, wanneer zij in aanraking komen met Noordnederlanders’. Wie hoorde Van Rijswijck, Rooses, Fredericq, Obrie, Fabri, Vercoullie, Mac Leod, Vermeylen, Teirlinck, Van de Woestijne, Rudelsheim, De Raet, Reinhard, Josson, Speleers, Van Puyvelde, enz. enz. enz. dialect spreken, ik zeg niet in een vergadering, maar in den gewonen omgang? Wij zijn lang het eerste stadium ‘terugschrikken voor het aanstellerig vinden door de omgeving’ te boven en aanvaarden volkomen de waarheid: ‘Een beschaafd mensch moet een beschaafde taal spreken’, al erkennen we, dat de ontegensprekelijk ‘beschaafde’ die waarheid elders dan in onze groote centrums, nog niet overal in ‘toepassing’ kan brengen. Maar de toekomst moet het waar maken: beschaafde Nederlandsche spreektaal, criterium van beschaving voor den Vlaamschgezinde.

Dr. Fokker geeft ons verschillende hulpmiddelen aan de hand om de verbreiding van beschaafde spreektaal te bevorderen. Studeeren aan Nederlandsche Hoogescholen. Vlamingen hebben op zijn raad niet gewacht om dit te doen. Dr. L. Willems, Dr. W. Duflou, de Verschaffelts, waarvan er een hoogleeraar is te Amsterdam, de andere nu te Brussel, Dr. Doussy en anderen hebben het gedaan, Dr. Van der Gucht doet het nu. Onze studenten wonen de vacantieleergangen te Leiden bij. Onze kinderen naar Hollandsche kostscholen zenden, vooral onze meisjes. Zeker, dat zou ten sterkste aanbeveling verdienen. Ik kan ondertusschen mededeelen, dat er wel Vlaamsche huisvaders zijn, die zich in die richting opofferingen getroosten. Om zijn kinderen aan de verfranschte opvoeding van Brussel te onttrekken ging Maur. Josson te Katwijk aan Zee wonen om ze daar te laten schoolgaan. Doch dat zijn alle kleine middelen. We konden daar nog wel bijvoegen: laten de broers en zusters van over den Moerdijk wat meer naar Vlaanderen komen, niet om er Fransch te spreken, zooals Dr. Fokker, maar om, door het vasthouden aan hun

[p. 226]

taal, zoowel tegenover hotelkelners als tegenover wie ook, den steun van het voorbeeld te geven. Dat zijn allemaal gewichtjes in de schaal, maar het groote, doorslaggevende gewicht moet de leiding van de Vlaamsche Beweging zelf geven, door voorgang, door nooit, onder welke omstandigheid af te stappen van het princiep: een beschaafd man past een beschaafde taal. Veel zullen ons helpen om aan Vlaanderen een kultuurtaal te geven, de twee overwinningen, die we nog moeten behalen: Coremans-wet op het Middelbaar Onderwijs en de Vervlaamsching van de Gentsche Hoogeschool, waarop die van Leuven moet volgen. We hebben over de huishouding der Vlaamsche Beweging wat uitgeweid om te bewijzen, dat we de raadgevingen van aan den wal staande stuurlui werkelijk nog niet behoeven om te weten hoe we onze schuit sturen zullen.

Gent.

H. MEERT.