Neerlandia. Jaargang 13

Iets over landbouw en veeteelt bij de Bataks.

(Hierbij foto No. 32).

Wil men spreken over de middelen van bestaan van de Bataks, dan kan men veilig zeggen: ‘De Batak is vóór alles landbouwer’. Ieder gezinshoofd heeft zijn stuk grond, welks opbrengst in het onderhoud van het gezin moet voorzien. Dit geldt ook van hen, die een bedrijf uitoefenen als smeden, timmerlieden, handelaars, en evenzeer voor hoofden en de enkelen die een ‘betrekking’ bekleeden, als onderwijzers, vaccinateurs enz. Ook is veldarleid zoo weinig vernederend (enkele zware werkzaamheden wellicht uitgezonderd), dat zelfs een aanzienlijk hoofd daaraan kan deelnemen, zonder zijn aanzien afbreuk te doen. Intusschen beginnen sommigen zich daarvoor reeds te hoog te voelen.

De landbouw is in de eerste plaats rijstcultuur en rijst dus het hoofdvoedsel. Er zijn slechts weinig streken waar gadoeng (een soort ‘zoete aardappel’) als hoofdvoedsel van den kleinen man kan worden beschouwd. Als bijvoeding komt deze overal voor, zoo ook de maïs, die in schrale tijden geheel of gedeeltelijk de rijstvoeding vervangt, anders meer versnapering is.

De rijst wordt op tweeërlei wijze verbouwd: op droge en op bevloeide velden (bij vele Nederlanders achtereenvolgens bekend onder de Maleische namen ladang en sawah). De laatste geven overvloediger en ook regelmatiger opbrengst, daar ze minder afhangen van de wisselende weêrsgesteldheid en den regenval. De Batak verkiest dan ook in het algemeen den sawahbouw, en waar de aanleg an sawahs met niet al te groote moeite en inspanning kan geschieden, gebeurt dit dan ook. Vandaar dat men sawahs vindt overal waar voldoende water en min of meer vlak terrein aanwezig zijn: de valleien van Groot- en Klein-Mandaïling, de hoogvlakte van Sipirok; de hoogvallei van Silindoeng, de waterrijke dalen der Toba- en Karo-hoogvlakte en niet te vergeten de vlakten aan den Zuidelijken en Zuidoostelijken oever van het Tobameer. Hier en daar heeft de kunst van bevloeiing een tamelijke hoogte bereikt en vindt men kunstig aangelegde terrassen tamelijk hoog tegen de heuvels en bergen op; o.a. op den naar Baligé en het Tobameer afloopenden rand der Toba-hoogvlakte. Het landschap hier kan wedijveren met menige streek van Java.

De als sawah in gebruik zijnde gronden beslaan echter naar verhouding een klein oppervlak. De ladangs vormen samen ongetwijfeld een veel grooter gebied, al is de verhouding niet met juistheid op te geven. Dit is wel jammer, want de ladangbouw is echte roofbouw, is oorzaak van steeds voortschrijdende ontwouding, wat op den duur nadeelige gevolgen na zich sleepen moet, die zich trouwens hier en daar reeds doen gevoelen. Er zijn echter nog streken te over, waar uitgestrekte bosschen den grond bedekken (Pakpaklanden, Angkola, Mandaïling) en dus in de eerste jaren het gevaar van ontwouding nog niet bestaat. Het blijft echter een groot belang, de bevolking tot het beoefenen van den sawahbouw

[p. 139]

No. 28. Het winden van het garen, het opspannen (scheren) van een Bataksch kleed.

No. 29. Wevende vrouwen. Het kleed, een zoogenaamde ragi idoep, een van de mooiste Tobasche weefsels, is bijna gereed.
(Opgenomen door Jason, Loemban Tobing.)

[p. 140]

aan te sporen. Zelfs zonder uitbreiding van de oppervlakte zou op vele plaatsen bij betere grondbewerking, geregelder toezicht, bemesting enz. een veel grooter beschot te verkrijgen zijn. Op den duur zou dit toeneming der bevolking ten gevolge hebben en den algemeenen welstand verhoogen. Er is in dit opzicht reeds een en ander verricht, en in sommige streken is merkbare vooruitgang waar te nemen (Toba, het Karo-land), maar behalve dat verbetering liet altijd mogelijk is bij de den Bataks ten dienste staande middelen, stuit zeer veel goeds af op de behoudzucht, de weinige veerkracht en ondernemingsgeest en de averechtsche landhuishoudkundige inzichten van den inlander. Leiding, voorlichting, zachte dwang hier en daar van Regeeringswege kunnen hierin veel verbetering brengen. Er ligt hier inderdaad een wijd veld van vruchtbare werkzaamheid voor ambtenaren en belangstellende bizondere personen.

Om het overwegend belang, dat de rijstbouw voor de bevolking heeft, werd die eenigszins uitvoerig besproken. Over de andere voortbrengselen kan ik kort zijn.

Maïs en gadoeng werden reeds terloops genoemd als de belangrijkste voedingsgewassen na de rijst. Voorts worden nog verbouwd: verschillende escaladiumsoorten, cassave, suikerriet, pisang, tabak, indigo, Spaansche peper, komkommer- en meloensoorten, peper, notenmuskaat, gambir, sirih enz. enz., doch alles slechts in geringe hoeveelheid, voor eigen gebruik of hoogstens voor de binnenlandsche markten. Aardappelen en groenten worden nog verbouwd hoofdzakelijk voor de weinige Europeanen. Kokospalmen komen, behalve in de hoogere streken, overal voor, maar uitvoer van copra bestaat zoo goed als niet. Als handelsgewas voor de wereldmarkt komt eigenlijk alleen de koffie in aanmerking. Tot voor kort bestond in de Zuidelijke Bataklanden het stelsel van verplichte levering. Nu is ze ook in deze streken vrijgesteld, en is te verwachten, dat de gestadig achteruitgaande opbrengst om de groote voordeelen weer geleidelijk zal toenemen. In het laatste jaar der verplichte levering (1907) was de opbrengst van Sipirok, Angkola en Mandaïling 5070 pikoel (van 125 Amsterdamsche ponden). Deze eerste soort koffie, bekend onder den naam van Mandaïlingkoffie, is van goede hoedanigheid en wordt voornamelijk naar Amerika verkocht. In de laatste jaren wordt hier en daar Liberiakoffie verbouwd, doch nog niet in groote hoeveelheden.

Is de landbouw voor den Batak hoofdmiddel van bestaan, toch is ook de veeteelt niet zonder beteekenis. Eigenlijk is het woord te mooi voor de zaak. Van ‘teelt’ kan inderdaad geen sprake zijn. Evenmin als de Batak voor zijn eigen leven de groote waarde inziet van ‘tucht’, d.i. van een zich willen wennen en houden aan orde, regelmaat enz., evenmin heeft hij hiervan begrip waar het geldt de verzorging van zijn vee. Met dat al is toch de veeteelt, om dit woord te blijven gebruiken, van tamelijk groot belang, althans voor die gedeelten der Bataklanden, waar uitgestrekte grasvlakten geschikte weideplaatsen bieden. In de bergstreken (en een groot deel der Bataklanden is woest bergland) komt weinig of geen vee voor. Hoofdzakelijk hebben wij dus te doen met de groote, op steppen gelijkende hoogvlakten der Karo-, Timoer- en Tobalanden, de sawahvlakten langs het Tobameer (waar het vee ná den oogst goed voedsel vindt), de uitgestrekte djalangan (weideplaatsen) in de vallei van Groot-Mandaïling vooral en lest best (in dit opzicht ten minste) de bijna onbewoonde, eindelooze vlakte der Padang Lawas (Bataksch: Padang Bolak), d.i. ‘wijde vlakte’. Enkele cijfers, voor het gemak tot honderdtallen afgerond, mogen een denkbeeld geven van de belangrijkheid van den veestapel.

De cijfers zijn van 1905.

Landstreek	Paarden	Runderen	Buffels
Afd Simeloengoen en }	3200	6300	8800
Karolanden }	3200	6300	8800
Onderafdeelingen Toba }	10000	3400	7300
en hoogvlakte van Toba }	10000	3400	7300
De Zuidelijke Batakl. }	2500	8000	6600
Sipirok, Angkola. Mandaïling }	2500	8000	6600
Padang Lawas	1100	2300	19600

Bij een verstandige teelt en goede verzorging zou niet alleen de stapel grooter kunnen zijn (er wordt o.a. heel wat vee vooral in de Zuidelijke Bataklanden en Padang Lawas door tijgers verscheurd), maar ook het ras beter. Dit laatste geldt inzonderheid de paarden. Het Bataksche paardenras is een edel ras, maar het gaat gestadig achteruit. Het best worden de paarden nog door de Karo-Bataks verzorgd; de mooiste exemplaren komen uit de Karolanden en vinden nog steeds goeden aftrek bij de planters in Deli, ja gaan ook naar Pinang en Singapoera.

Groote verwoestingen richt nu en dan de veepest aan onder den buffel- en runderstapel. Slechts één voorbeeld. In 1902 bedroeg het getal buffels en runderen in Angkola achtereenvolgens 6982 en 5632; het volgende jaar waren de cijfers als gevolg van de veepest 2842 en 2390.

Een enkel woord over het nut van den veestapel. In de Noordelijke Bataklanden dienen de buffels hoofdzakelijk als slachtvee bij feestelijke en adat-plechtigheden, en bij uitzondering als ploegvee; in de Zuidelijke Bataklanden verrichten ze bovendien uitnemende diensten als trekvee; de runderen dienen uitsluitend voor slachtvee, de paarden als trek- en rijdieren, maar vooral als lastdieren, zoogenaamde ‘pikoelpaarden’. Buffelmelk wordt in Toba wel eens gedronken; de Duitsche zendelingfamilies aldaar bereiden er hun boter van.

M. JOUSTRA.