Neerlandia. Jaargang 11

Zuid-Afrika.

De Vrije School in Transvaal.

Wij behoeven voor den Nederlandschen lezer geen belangstelling te vragen voor de vrije school in Transvaal. Dat die vrije school er gekomen is en dat zij nog bestaat, is voor geen gering deel het werk van Nederland.

Met veel tegenspoed heeft dit nationale onderwijs der Transvaalsche Boeren te kampen gehad. Al werd er aanmerkelijk veel gegeven en droeg een deel der bevolking, naar zijn zwakke krachten, trouw mee, er was niet genoeg om in alle behoeften te voorzien. Onvoldoende toegerust, moest de vrije school opwerken tegen de staatsschool, die aan geen geld gebrek had en de leerlingen kosteloos toeliet. En dan was er de onverschilligheid van een deel der bevolking - wat scheelde hun die vrije scholen? de staatsscholen gaven kosteloos onderricht - en de armoede van een ander deel.

Het is werkelijk verwonderlijk, dat er onder al die omstandigheden niet gaandeweg meer nationale scholen teniet zijn gegaan of zich bij den staat hebben gevoegd.

Nu dreigt echter het ernstigste gevaar, dat de vrije school nog het hoofd heeft moeten bieden. Er is een bevriende regeering gekomen, voormannen van het Christelijk nationale onderwijs zitten zelf in het ministerie, en dat ministerie wil dat onderwijs opgeheven hebben.

Minister Smuts heeft dat o.a. te kennen gegeven op het congres, dat het C.N. onderwijs in de eerste helft van April te Pretoria heeft gehouden. De regeering, zeide hij, wenscht in het land slechts één onderwijsstelsel te hebben, bevredigend voor allen: de kostelooze staatsschool, betaald door en onder oppertoezicht staande van den staat, maar bestuurd feitelijk door de ouders.

En wanneer dan - vervolgde de minister - het onderwijs van de ouders zelf uitgaat (hetgeen de Boeren steeds verlangd hebben), waarvoor zijn er dan nog vrije scholen noodig? De staatsschool kost nu een half millioen pond in het jaar. Daarbij nog subsidie voor andere scholen te betalen, kan niet; dat zou veel te veel kosten; er is geen geld voor. Als er een staatsschool is, bevredigend voor allen, en er zijn er die nog afzonderlijke scholen willen hebben, moeten zij er maar zelf voor betalen.

In den verderen loop van zijn rede behandelde minister Smuts ook de klachten over het onvoldoende onderwijs in het Hollandsch op de staatsschool. Hij vond die klachten billijk. Het Engelsch wordt te vroeg de voertaal van het onderwijs; ook moeten de onderwijzers, die les in de Hollandsche taal te geven hebben, beter onderlegd zijn. Evenwel, zeide de minister, dat lijken mij maar ondergeschikte punten; hoofdzaak is, dat er slechts één stelsel van onderwijs moet komen.

Een uitzondering zou de regeering op haar stelsel wel willen toelaten, zij is n.l. bereid, subsidie te geven voor scholen op boereplaatsen; daar zijn 't toch geen mededingers van staatsscholen.

[p. 86]

Wat het godsdienstonderricht betreft, stelt de regeering zich voor op alle scholen den Bijbel te laten lezen en daarvan praktische uitlegging te geven. Roomsche en Joodsche kinderen zouden van dat onderricht vrijgesteld worden.

Ziedaar de hoofdinhoud van 's ministers rede. Vele leden van het congres waren er niet bijster mee ingenomen. Dat bleek wel uit de vragen die zij den minister stelden.

Eerst was daar de scherpzinnige A.D.W. Wolmarans, die de opmerking maakte: De minister heeft gezegd, dat er geen geld voor subsidie aan de vrije scholen zou wezen, maar als die scholen naar den staat overgaan, dan moet er toch geld voor wezen. Hoe zit dat?

Ja, dan kon de regeering er geld voor aanvragen, was het niet zeer afdoende antwoord.

Een ander vroeg: Wat raadt gen. Smuts als oud vriend van het C.N.O. ons aan te doen?

Neen, zei Smuts, gij moet de verantwoording zelf dragen; gij moet zelf weten wat gij doet.

Ds. Goddefroy vroeg: Hoe komt het, dat er wel geld is voor Joodsche scholen te Johannesburg, en Kafferscholen overal in het land subsidie krijgen?

O, die Joodsche scholen zijn staatsscholen, en voor zendingscholen is er een zekere som (10.000 pd. st.) op de begrooting uitgetrokken. Alweer, het antwoord lijkt niet afdoende.

Ds. de Klerk wilde weten, wat er met de Milneronderwijzers, waarmede de Johannesburgsche scholen zijn opgepropt, moet gebeuren; moeten we onze kinderen maar aan hen toevertrouwen?

Het zou verkeerd zijn, die scholen te sluiten, zei gen. Smuts. Als gij geen geld hebt, kunnen uw C.N. scholen met onderwijzers en kinderen overkomen.

Maar sterker dan in deze wijze kwam de ontevredenheid van het congres uit in het besluit, dat het in besloten vergadering nam. Dat besluit luidde:

‘Dit congres, met leedwezen vernomen hebbende dat het voor 't tegenwoordige niet mogelijk is om ondersteuning van de regeering voor onze scholen te verkrijgen, besluit de organisatie voort te zetten, en in verband met het op den vorigen dag genomen besluit, bij de regeering aan te dringen op het beginsel van staats-subsidie voor de vrije scholen, en verder het publiek voor te lichten betreffende de wenschelijkheid van het bovenstaande’.

Wat het congres bij dit besluit overwogen heeft, weten wij niet. Allicht vond het de kwestie van het Hollandsch op de school geen bijzaak en had het geen vertrouwen, dat de regeering, die ook met de Engelsche nationalisten rekening moet houden, de billijke eischen van de Hollandsch-sprekende bevolking zou inwilligen. Misschien ook had het geen vrede met het confessielooze Bijbelonderricht, door onderwijzers van een ander geloof dan dat der ouders gegeven. En de gedachte, dat de kinderen der Boeren les zouden krijgen van Engelsche of Schotsche onderwijzers, door Milner ingevoerd, heeft er stellig nog meer dan ds. de Klerk tegengestaan.

Een kloek besluit, dat is 't in allen gevalle. Wel zijn er reeds een paar C.N. scholen naar den staat overgegaan en zullen er waarschijnlijk meer volgen - het besluit is met geen groote meerderheid van stemmen aangenomen - maar de meerderheid houdt dus aan de nationale school vast. Dat zij dat doet, terwijl de overgang naar de staatsschool zooveel gemakkelijker is geworden, en nu het subsidie van buitenslands nagenoeg opgehouden heeft, verleent het besluit hoogere waarde.

En, ons dunkt, het kan het ministerie, dat deel althans van het ministerie dat voelt voor het nationale onderwijs van de Boeren, in den grond niet onaangenaam zijn, dat het zich ter bevordering van die nationale opvoeding van de Hollandsch sprekende jeugd kan beroepen op de eischen van een onplooibaar deel der Boerenbevolking.