Neerlandia. Jaargang 9

Boekbespreking.

De toekomst van Zuid-Afrika.

Paul Samassa, Das neue Süd-Afrika; Berlin, C.A. Schwetschke u. Sohn, 1905.

De belangstelling in Zuid-Afrikaansche zaken is tegenwoordig niet zoo groot, dat het nog geraden schijnt een dik boek daarover uit te geven, tenzij het iets bizonders is. En dat is het boek van Paul Samassa over ‘het nieuwe Zuid-Afrika’ ongetwijfeld. Dat blijkt reeds hieruit, dat men de 416 bladzijden van het boek zonder spoor van verveling kan lezen. Zoo ging het althans ons. Men merkt al spoedig, dat men met iemand te doen heeft die terdege van de vraagstukken van Zuid-Afrika op de hoogte is.

Hier en daar moge de lezer op een onnauwkeurigheid stuiten; zoo, waar de schrijver de Engelschen in den oorlog Indische troepen tegen de Boeren laat gebruiken; waar hij, over de ontwapening der Basoeto's sprekende, blijkbaar een oude geschiedenis in den tegenwoordigen tijd verplaatst en bij de kerkelijke indeeling van Transvaal. Ook lijkt op een bizonder punt, dat nog ter sprake zal komen, zijn oordeel mank te gaan. Maar over het geheel heeft hij op de dingen een helderen blik. Hij is niet vurig Boersch-gezind, niet fel tegen de Engelschen, al staat hij met zijn genegenheid aan Boerenkant. Hij is een kalme beoordeelaar en acht de dingen als ze zijn.

Deze eigenschappen maken, dat men zich bij de lezing veilig voelt en het degelijke betoog zonder vrees van tot verkeerde gevolgtrekkingen geleid te worden, volgen kan. En wat dan het aantrekkelijke van het boek verhoogt is, dat de schrijver gedurig zijn meening zegt over wat de toekomst van deze of gene zaak wezen zal, waarbij zijn bedachtzaamheid in het voorspellen en de redenen, waaruit hij zijn slotsom trekt, vertrouwen wekken, al zal men uit den aard niet altijd in zijn opvatting deelen.

Over den rijken inhoud van het boek moeten wij natuurlijk kort zijn. Wat het over het ekonomische leven van Zuid-Afrika, vooral van Transvaal geeft - niet het minst belangrijke deel van het werk - ligt bovendien buiten ons kader. Ook zal iemand die b.v. bijgehouden heeft wat onze groote bladen gaandeweg van de gebeurtenissen en den toestand in Zuid-Afrika na den oorlog meegedeeld hebben er weinig nieuws uit leeren. De verdienste van het boek zal voor hem dan in de knappe samenvatting van de stof, in vele treffende opmerkingen en in het oordeel van den schrijver gelegen zijn.

Samassa neemt aan, dat Zuid-Afrika zich geleidelijk, zonder schokken, ontwikkelen zal. Van een spoedig uitbreken van een opstand der Boeren gelooft hij niets. Wel heeft hij nu en dan gemerkt, dat de haat er bij de Afrikaanders diep inzit, maar

[p. 210]

dan minder om de hoofdzaak, de verovering van de republieken; meer om de bizonderheden van de krijgsvoering der Engelschen, de concentratiekampen, de staat van beleg in de Kaapkolonie, al de plagerijen die er aan gepaard gingen, en zoo voorts. Ook weet hij, hoe 't de Boeren grieft, dat de regeering hun niet uitbetaalt waarop zij recht hebben, en kent hij hun ontevredenheid over het Engelsche bewind in al haar uitgebreidheid. Maar dat zij zich weer de ellende van een oorlog op den hals zouden halen, acht hij, onder een voorbehoud, buitengesloten. Er staat voor hun voormannen bij zoo'n hachelijke onderneming te veel op het spel, en de menigte, die niets te verliezen heeft, mist de organisatie om 't op eigen hand te wagen. Bovendien hebben de voormannen het volk voldoende in bedwang.

Het voorbehoud, dat Samassa maakt, is dat Engeland niet te zeer talmt met de oude republieken volkomen zelfstandig bestuur te verleenen. Wacht het daarmede te lang, dan is er kans, dat Zuid-Afrika den band met Engeland doorsnijdt. En dan zal Engeland niet alleen de Afrikaanders tegenover zich krijgen, maar ook een aanmerkelijk deel van de Engelsche bevolking. Want meer en meer gaan beide elementen inzien, dat zij gemeenschappelijke belangen hebben. Dit blijkt nu reeds in Transvaal in het samengaan van de Boeren met de Engelsche partij, die dadelijk verantwoordelijk bestuur ingevoerd wil hebben, en met de Engelsche werklieden. En het is best mogelijk, dat op een gegeven oogenblik ook de Randmagnaten er hun heil in zullen zien, zich van de Engelsche regeering af te keeren. In de Kaapkolonie gaan in de Zuid-Afrikaansche partij ook reeds de Hollandsche Afrikaanders met de Engelschen samen; in den Vrijstaat eenzelfde verschijnsel.

Zich zelf regeeren zal Zuid-Afrika in elk geval; van Engeland hangt het af of dat al dan niet onder de Engelsche vlag zal wezen. Is het verstandig dan heeft het in de hand om Zuid-Afrika voor het Britsche Rijk te behouden. Onafhankelijk daarvan zullen de Engelschen er een overheerschende rol blijven spelen. In de Kaapkolonie is van 1891 tot 1904 de verhouding van de Hollandsche Afrikaanders tot de overige blanke bevolking achteruitgegaan van 60.7 tot 51.2 op de honderd. En in mindere of meerdere mate is dat ook in Vrijstaat en Transvaal zoo gegaan. De Engelsche instrooming houdt aan, en zij zal toenemen, wanneer de slechte tijd van handel en bedrijf voorbij is. Daarbij is de tijd nog niet in zicht, dat de goudmijnen op den Rand uitgeput zijn, waarna een groot deel der nieuwe bevolking weer weg zou gaan. Samassa heeft bezadigde vakmannen gesproken, die het gouddelven op den Rand zeker nog een eeuw zien voortduren. En wie weet of er dan elders in Transvaal - men noemt Zoutpansberg - geen nieuwe goudvelden ontdekt zijn. In elk geval is de bodem van Zuid-Afrika nog onmetelijk rijk aan andere delfstoffen, koper, tin, ijzer, steenkolen, diamanten. De nijverheid heeft dus nog een groote toekomst en zoo is er voorshands ruimte voor een talrijke bevolking van Engelschen en andere blanken.

De Afrikaanders zullen er dus in moeten berusten, in Zuid-Afrika de bescheidener rol van een minderheid te vervullen. Maar zij zullen toch altijd een aanmerkelijk deel der bevolking uitmaken en invloed behouden, vooreerst omdat het land niet geschikt is voor een dichte bevolking; daarom zal de instrooming van landverhuizers binnen zekere perken blijven. Vervolgens zijn de Afrikaanders een vruchtbaar ras, al zal de geboorte afnemen bij die in de steden komen te wonen. En eindelijk blijven de Afrikaanders over 't geheel de bezitters van den grond. De oorlog heeft hen, vooral in de republieken, wel zeer veramd, maar eenige goede jaren in Zuid-Afrika's heerlijk klimaat kunnen weer veel goedmaken. En hebben de Afrikaanders zich aan den nieuwen toestand gewend, dan zullen zij voor hun kapitaal en werkkracht ook andere banen zoeken, de handel b.v. Zoowel om hun getalsterkte dan als om hun grondbezit en de stevige deugden van het ras zal Zuid-Afrika steeds met de Afrikaanders moeten rekenen.

Intusschen kunnen de Afrikaanders al goed met de Engelschen overweg. De Boer heeft - zegt Samassa - noch een afkeer van de Engelsche taal, noch scheiden hem levensbeschouwing en gewoonten van den Engelschman. In kerkelijke zaken (behalve dan toch met den hoog-kerkelijken Anglikaan) komt de Boer vrijwel met den Brit overeen, ‘zij het uit werkelijke godsdienstigheid of uit gehuichelde vroomheid.’ Beiden hebben behoefte aan zelfstandigheid in het bestuur. Van een vijandigheid als tusschen Duitschers en Slaven is bij hen geen spoor. Daarbij heeft de Boer tegenover den Engelschman in nationalen zin weinig weerstandsvermogen.

Ter bevestiging van deze uitspraak handelt Samassa dan over den strijd tusschen het Hollandsch en het Engelsch in Zuid-Afrika. Hij haalt heel de bekende geschiedenis van het onderdrukken van het Hollandsch in de Kaapkolonie en, na den oorlog, in de oude republieken op, en van het slappe verweer van den Afrikaander daartegen; maar ten deze ziet hij eenige verbetering in den laatsten tijd.

Toch twijfelt hij er niet aan, of het Hollandsch zal in Zuid-Afrika, zoo het behouden blijft - en dan als een ontwikkeld Afrikaansch - een tweeden rang innemen. Op zijn best, zegt hij ergens, zal een deel der bevolking tweetalig zijn. En dat deel is natuurlijk het Afrikaansche deel, dat gemakkelijk en graag Engelsch leert, terwijl de Engelschman alleen Hollandsch leert, wanneer hij er toe gedwongen wordt.

In dit verband toont de schrijver zich van een zwakke zijde. Slaagt hij er over 't geheel in, den Afrikaander en den Engelschman onpartijdig te bezien, tegen den Hollander is hij blijkbaar bevooroordeeld. Tegen het Hollandsch heeft hij de gewone bezwaren van de Afrikaanders. Hij haalt een Vrijstater aan - als wij ons niet bedriegen, bedoelt hij rechter Hertzog - die zegt te Stellenbosch vier jaar ijverig Hollandsch geleerd en

[p. 211]

drie jaar in Nederland aan een universiteit gestudeerd te hebben, en voor wie het Hollandsch een vreemde taal gebleven is: er in te spreken is hem nog steeds een inspanning. Waarschijnlijk zal dezen gelijk vele Afrikaanders van zijn slag het Engelsch vlot genoeg afgaan. Maar wat bewijst zijn bewering dan anders dan dat hij slecht onderricht in het Hollandsch heeft gehad (al mag men dat van Stellenbosch nauwelijks denken) en dat hij zich nooit in ernst op de studie van het Hollandsch heeft toegelegd. En dat geldt van al die ontwikkelde Afrikaanders die zoo weinig Hollandsch kennen.

Samassa zelf geeft ook aan het Afrikaansch als taal de voorkeur boven het Hollandsch; het overtreft ‘in plastiek en uitdrukkingsvermogen’ z.i. het Hollandsch verre. Wonderlijke uitspraak uit den mond van een schrijver, die ergens bekent beter Engelsch dan Hollandsch te verstaan en ook in de schrijfwijze van Hollandsche namen toont de taal niet behoorlijk te kennen. En over het geheel moet hij 't van de Hollanders niet hebben. Als men van ons land uit de Boeren in hun strijd voor school en taal steunt, valt het den schrijver niet in, dat die hulp ook belangeloos kan geboden worden; niet om er zelf eenig voordeel bij te hebben, maar om de Afrikaanders te helpen hun volkskarakter en volksbestaan te handhaven.

Wat hem betreft, doen de Afrikaanders dan ook verstandig zich op den duur van ons land en onze taal af te wenden. Ja, het Hollandsch kan voorloopig nog dienen om den woordenschat van het Afrikaansch te verrijken, maar verder? Neen toch, het kan nog tot iets nut zijn. Halen wij de woorden van den schrijver zelf aan: ‘De tweetaligheid is (voor de Afrikaanders) echter een belangrijk middel om de kanalen naar de overige wereld der beschaving open te houden; ontsluit het Hollandsch ook niet aanstonds een beschavingskring, die zich met den Engelschen vergelijken kan, het voert toch middellijk naar den Duitschen.’ Het is kostelijk. Het Nederlandsche geestelijke leven kan zich niet met het Engelsche meten, maar met het Hollandsch komt de Afrikaander toch middellijk (hoe eigenlijk?) met het Duitsche geestelijke leven in aanraking. En dat is andere waar! Zoo ook met den handel. Wanneer de Afrikaander, zegt Samassa, geleerd zal hebben den Engelschen tusschenhandel voorbij te gaan en zich rechtstreeks te richten tot den voortbrenger van wat hij noodig heeft, dan zal hij zich tot Duitschland of Amerika wenden, niet tot Holland, dat maar weinig voortbrengt en als tusschenpersoon de waren slechts voor hem duurder kan maken. Voor handelsbetrekkingen van beteekenis is er tusschen Zuid-Afrika en ons land dan ook geen reden, meent de schrijver.

Maar om tot de taalkwestie terug te keeren: als voorzichtig man doet de schrijver geen stellige uitspraken. Nu eens zegt hij, dat het Engelsch in Zuid-Afrika praktisch alles voor heeft en vreest hij, dat de Afrikaanders zich al te gemakkelijk zullen laten verengelschen; maar op een andere plaats gelooft hij weer, dat het Afrikaansch zal standhouden, ook om zijn welluidendheid en pittigheid - wij gaan in die waardeering geheel met hem mede - en vooral omdat de taal bij het land lijkt te hooren. Dan ook heeft de taal groote kans te blijven, omdat de inboorlingen haar verstaan en ten deele ook algemeen gebruiken; misschien zal het Afrikaansch eens alleen de omgangstaal van de blanken met de inboorlingen wezen. Samassa blijkt nog de meening toegedaan te zijn, dat het verkeerd is een minder beschaafd ras de taal van den overheerscher te leeren. Dat doet aan het gezag tekort. En hij prijst de Nederlanders, omdat zij in Indië met de inlanders Maleisch spreken en niet dulden, dat zij zich tegenover ons van het Hollandsch bedienen - wij zijn in den laatsten tijd gelukkig wijzer geworden - en vindt het een fout van de Engelschen, dat zij tegenwoordig trachten de kaffers Engelsch te leeren in plaats van Afrikaansch, hetgeen hun trouwens, meent hij, niet gelukken zal.

Dat het Hollandsch of Afrikaansch bewaard zal blijven omdat het de taal der kerk is, en deze er aan zal vasthouden, gelijk de Afrikaanders zelf altijd zeggen, gelooft Samassa niet. De dikwijls gehoorde bewering, schrijft hij, ‘dat de kerk het hoofdbolwerk van de Hollandsche taal in Zuid-Afrika is, moet, gelijk bovenstaande feiten bewijzen (hij had eenige voorbeelden van de verengelsching der Nederd. Geref. Kerk aangehaald), zeer cum grano salis opgevat worden. Nu wordt zij natuurlijk ook door den stroom van het sterkende nationale gevoel voortgedreven en onder hare geestelijken zijn er natuurlijk ook een aantal, die in de eerste gelederen voor de rechten van de Hollandsche taal strijden.’ Maar uit zichzelf is de kerk niet zoo op de taal gesteld, - een opmerking waar waarheid in ligt, dunkt ons.

Het laatste hoofdstuk van het boek handelt over de toekomst van het ‘Deutschtum’, waarover de schrijver het trouwens in den loop van het boek telkens heeft. Hier komt er ongewone warmte in zijn stijl. Waar hij Duitschers ziet verengelschen of verhollandschen gaat hij hekelen; over den afval van Afrikaanders spreekt hij als iemand, die er buiten staat. En waar hij voor de Duitschers ook als volk, niet met een afzonderlijk politiek bestaan, maar met een nationaal bestaan, in Zuid-Afrika een toekomst ziet, wordt hij welsprekend.

Er zijn nu reeds een dertigduizend van zijn landgenooten in Zuid-Afrika; zij leven verspreid in kleine koloniën, of in aanmerkelijk aantal bij elkaar in steden. Op den duur zal dat aantal nog belangrijk toenemen. Duitschland zal een deel van zijn overbevolking daarheen richten. Die Duitschers mogen voor het Deutschtum niet verloren gaan. Naast de Engelsche Afrikaanders en de Hollandsche Afrikaanders moeten de Duitsche Afrikaanders komen. Daarom moeten zij zich in Zuid-Afrika bij elkaar aansluiten, eigen scholen stichten, op alle manieren de taal aanhouden; de zonen van welgestelden moeten in Duitschland opgeleid worden.

En voor dat behoud van de Duitsche nationaliteit kan Duitsch Zuidwest-Afrika krachtig meehelpen. Daar moeten later de Duitschers uit het overige Zuid-

[p. 212]

Afrika in hun nationaliteit versterkt worden. De schrijver droomt van een hoogeschool te Windhoek, waar ook de Afrikaansche studenten in den Duitschen beschavingskring zullen getrokken worden, zoodat zij Londen en Edinburg - van de Nederlandsche universiteiten is niet eens sprake - kunnen ontberen. Ja, wat belooft de schrijver zich niet al van de toekomst van de Duitsche kolonie en het Deutschtum van Zuid-Afrika in het algemeen! Daarom acht hij 't ook van belang, dat de Afrikaanders als eigen natie blijven bestaan, want groeide er in het Engelsche Zuid-Afrika een van sterk Engelsch zelfbewustzijn vervuld, nationaal eensgezind volk der toekomst op, dat de Monroe-leer op Zuid-Afrika toepaste, hoe zou dan Duitschland daar zijn kolonie kunnen behouden?

Maar genoeg nu van dit in vele opzichten belangwekkende en voortreffelijke boek.

Een Schets van den Ned. Stam en van Neêrlands plaats onder de volken in het Verleden en in het Heden, door Fred. Oudschans Dentz. Morks & Geuze, Dordrecht 1905.

Dit belangrijk geschrift geeft een duidelijk geschiedkundig overzicht van alles wat ons volk, onzen stam en onze taal betreft: hun roem en welvaart van het verleden, hun beteekenis voor de kunst en de wetenschap ook in het heden.

Het geschrift is doortrokken van den geest door het Alg. Ned. Verbond voorgestaan en eindigt met het bekende vers van den Kaapschen dichter Melt I. Brink: Mijn land, mijn volk, mijn taal.

Een plaatsen- en namenregister achterin verhoogt de waarde van het met overtuiging geschreven werkje, dat voor de verhooging van het Nederlandsch Stambewustzijn van groot nut kan zijn.

Laat Groepen en Afdeelingen van het A.N.V. krachtig meewerken aan de verspreiding van deze schets. De prijs is f 0,25.