Neerlandia. Jaargang 8

De Vlaamsche dag- en weekbladpers, van 1830 tot heden.

Eene stad van het Vlaamsche land, eene der drie zustersteden, door Ledeganck zoo meesterlijk bezongen, namelijk de stad Antwerpen wordt weleens voorgesteld als de bakermat der nieuwsbladpers, in den vorm, waarin zij langen tijd heeft bestaan, vooraleer de dag- en weekbladen zoovele tolken werden van staatkundige en wetenschappelijke richtingen, van kunst- en nijverheidsvakken, van liefhebberijen enz. enz. Immers zou Abraham Verhoeven, die in 1606 te Antwerpen zijne Nieuwe Tijdinge uitgaf, de eerste nieuwsbladuitgever van Europa, zoo niet van de gansche wereld, geweest zijn.

Het geldt hier echter niet het voor en tegen van die overlevering te bespreken, maar wel de ontwikkeling en uitbreiding der Vlaamsche dag- en weekbladpers, sedert 1830, na te gaan.

Dat het tijdens de Belgische omwenteling en de scheiding van Noord- en Zuid-Nederland met de Vlaamsche drukpers maar armzalig geschapen stond, valt niet te betwijfelen. Dagbladen waren er weinig in het land en de bestaande waren meestal Fransche. Stellige gegevens omtrent dat tijdvak hebben wij echter niet; alleen weten wij met zekerheid dat de Gazette van Gent (dagblad), die thans haren 237en jaargang beleeft en de Gazette van Brugge, (driemaal per week verschijnende), die ten jare 1893 hare honderdste verjaring vierde, met wellicht eenige weekbladen, te dien tijden bestonden.

Volgens eene ons medegedeelde statistiek bestonden er in 1840 slechts 25 dagbladen in geheel België, waaronder geen enkel in 't Nederlandsch opgesteld. Die statistiek kan echter niet juist zijn als wij den ouderdom van de twee hooger gemelde bladen in aanmerking nemen en daarbij voegen, dat Het Handelsblad van Antwerpen thans in zijn 60e jaar is, 't is te zeggen in 1844 werd gesticht en dat het eenen voorganger had, waarvan de naam ons echter is ontgaan.

Dezelfde statistiek leert ons, dat er in 1840 in Limburg zelfs geen enkel Vlaamsch blad, 't zij dag- of weekblad bestond.

In Oost-Vlaanderen waren er 8 bladen, waarvan 4 te Gent verschenen; de provincie Antwerpen telde 5, West-Vlaanderen 3 en Brabant 1 te zamen 17 Vlaamsche bladen, een of meermalen per week verschijnende.

In 1851 telde men te Gent 8 bladen, te Brugge 5, te Antwerpen 4, te Aalst 4 en 38 in andere steden en gemeenten, te zamen 59 Vlaamsche bladen.

Onze statistiek spreekt nog altijd van geene dagbladen, alhoewel wij met zekerheid kunnen zeggen, dat toen reeds, naast de Gazette van Gent, ook Het Handelsblad van Antwerpen bestond en nevens de Gazette van Brugge ook Burger-Welzijn, dat thans in zijn 54e jaar is en eveneens driemaal in de week verschijnt.

In 1855 vinden wij reeds 72 Vlaamsche bladen, waaronder 3 dagbladen te Gent, 3 idem te Antwerpen.

In 1874 vindt men te Gent reeds 14 bladen, waaronder 5 dag-bladen: 14 te Brugge, waaronder een drietal, die driemaal in de week verschijnen; 12 te Antwerpen, waaronder 4 dagbladen en 5 te Brussel.

Van dan af was de overheersching der Fransche drukpers in de Vlaamsche provinciën ten einde. Limburg telde 10 Vlaamsche bladen tegen 5 Fransche; Antwerpen 27 tegen 17; West-Vlaanderen 39 tegen 9; Oost-Vlaanderen 47 tegen 10. Te samen 133 Vlaamsche bladen tegen 41.

Opmerkenswaardig is het, dat het toenemen der dagbladen alleen de provinciën Oost-Vlaanderen en Antwerpen of beter gezegd, de steden Gent en Antwerpen betreft.

Terwijl te Brussel herhaalde pogingen om een groot Vlaamsch dagblad in stand te houden mislukten, bleef Brugge zich bepalen bij het uitgeven van bladen, die wekelijks driemaal het licht zagen en in de provincie Limburg bleef het bij weekbladen.

Het was in de jaren '60, kort voor het uitbersten van den Fransch-Duitschen oorlog, dat te Gent het eerste centblad verscheen, dat wil zeggen een blad, dat door bijzondere verkoopers tegen één cent per nummer werd uitgevent en waarvan de oplage weldra, vooral gedurende gemelden oorlog een cijfer bereikte, dat de dag- en weekbladen aan inschrijvers te huis besteld of met de post gezonden nooit hadden gekend.

Dat voorbeeld vond al spoedig navolgers, vooral te Gent; Brussel en Antwerpen volgden eerst later, en die omkeer in de dagbladpers had voorzeker een grooten overwegenden invloed op den leeslust der Vlaamsche bevolking.

Het ontstaan der centbladen had echter nog andere gevolgen: te Gent en te Antwerpen veroorzaakte het de verdwijning van een aantal grootere Vlaamsche bladen, waarvan de uitgevers hunne

[p. 92]

inschrijvers opgaven om door middel van een centblad grooteren bijval na te jagen. Andere dagbladen met inschrijvers hielden stand, doch zagen hunne oplagen merkelijk verminderen of werden ten minste in hunne pogingen tot verdere ontwikkeling belemmerd.

Zooals men ziet speelt het centblad, met zijne duizenden en duizenden lezers, eene hoofdrol in de uitbreiding van de Vlaamsche dagbladpers en vooral in de groote vlucht, welke die uitbreiding van 1874 tot heden heeft genomen. Tijdens de provinciale tentoonstelling van Gent (1899) werd voor den inlichtingsdienst van die tentoonstelling eene lijst der Belgische dag- en weekbladen opgemaakt, waaruit bleek dat er alsdan in België bestonden 33 Vlaamsche dagbladen 330 Vlaamsche weekbladen, onder de verschillende provinciën verdeeld als volgt:

Brabant	6 dagbladen	60 weekbladen.
Antwerpen,	12 dagbladen	57 weekbladen.
Oost-Vlaanderen	11 dagbladen	97 weekbladen.
West-Vlaanderen	4 dagbladen	59 weekbladen.
Limburg	0 dagbladen	45 weekbladen.
Luik	0 dagbladen	1 weekbladen.

Er dient opgemerkt te worden, dat de 4 bladen van West-Vlaanderen, hier als dagbladen opgegeven, slechts driemaal in de week verschijnen.

West-Vlaanderen blijft dus nog altijd zonder eigenlijk gezegde Vlaamsche dagbladen, doch telt vier bladen van driemaal in de week en is goed vertegenwoordigd in de weekbladpers, evenals Limburg, dat zich voortdurend bij weekbladen blijft bepalen. De tijd zal ongetwijfeld komen, dat ook het centblad wortel zal schieten in die provinciën, die reeds door centbladen van Brussel en uit andere provinciën worden uitgebaat ten nadeele van de uitgevers der streek.

Het verdient ook opmerking, dat zelfs de provincie Luik een Vlaamsch weekblad telt, terwijl zulks nog het geval niet is met de andere Waalsche provinciën.

Wanneer wij nu, volgens de hooger vermelde lijst de Vlaamsche dag- en weekbladen, in de vier zniver Vlaamsche provinciën Antwerpen, Oost- en West-Vlaanderen en Limburg verschijnende, tegenover de Fransche stellen, die in dezelfde provinciën worden uitgegeven, komen wij tot den volgenden verheugenden uitslag:

De provincie Antwerpen telt 12 Vlaamsche dagbladen tegen 8 Fransche; 67 Vlaamsche weekbladen, tegen 27 Fransche.

Oost-Vlaanderen telt 11 Vlaamsche dagbladen tegen 3 Fransche; 96 Vlaamsche weekbladen, tegen 6 Fransche.

West-Vlaanderen, alhoewel in druk verkeer met de Fransche grensstreek, telt 4 Vlaamsche dagbladen tegen 2 Fransche en 59 Vlaamsche weekbladen tegen 26 Fransche.

Limburg, dat noch Vlaamsch noch Fransch dagblad bezit, telt 46 Vlaamsche tegen 4 Fransche weekbladen.

Kortom, de vier provinciën te zamen 27 Vlaamsche dagbladen tegen 13 Fransche en 269 Vlaamsche weekbladen tegen 63, die in 't Fransch zijn opgesteld.

't Is te zeggen, dat de betreurenswaardige toestand van 1840 geheel en al is omgekeerd ten gunste der Vlaamsche Drukpers, die niet alleen door het getal harer dagelijksche en wekelijksche organen, maar ook door het getal harer lezers de Fransche geheel en al in de schaduw stelt.

Vooral, wij herhalen het, door de opkomst der Vlaamsche centbladen zijn de lezers der Vlaamsche drukpers duizenden en nog duizenden geworden. Het dagblad tegen éénen cent en het weekblad tegen vijf centiemen dringen door tot het geringste Vlaamsche dorp, waar vroeger een dagblad volkomen onbekend en een weekblad eene weelde was, welke alleen rijke menschen zich veroorloofden.

Wat de oplaag onzer meest verspreide dag- en weekbladen betreft zullen wij ons aan geene cijfers wagen, maar ons vergenoegen met te zeggen, dat wij drukkerijen kennen waar wekelijks ruim 150 duizend nummers van dag- en weekbladen van de pers komen, terwijl meer dan een onzer konfraters van Brussel en Antwerpen beweert daar oneindig verre boven te staan.

Stellig is het dus, dat de Vlaamsche dag- en weekbladpers sedert 1830 en vooral in de laatste vijf en twintig jaren met reuzenschreden is vooruitgegaan en een uitgebreid lezend publiek heeft gevormd, dat thans ook naar letterkundige, kunst- en vakwerken hunkert, een publiek waarvan dertig jaren geleden, in Vlaanderen nog geen denkbeeld bestond.

Gent, 28 Juni 1904.

A.V. Bultynck.