Neerlandia. Jaargang 8

De Zuidnederlandsche Letterkunde na 1830.

Na de Belgische omwenteling van 1830, werd de Vlaamsche taal het slachtoffer van de heerschende vijandschap tegen Nederland. Alleen eenige geleerden hielden stand en gingen voort met in 't Nederlandsch uit te geven.

J.F. Willems1 (793-1846), onder het Hollandsch bewind ontvanger van de registratie te Antwerpen, was onder allen het meest bevoegd en ondernemend. Het nieuw Bewind had hem in ongenade gezonden naar Eekloo, een klein verloren stadje in Vlaanderen. In 1835 benoemde men hem te Gent. De invloed, dien hij uitoefende, deed hem weldra aanzien als de leider van die Vlaamsche Beweging, wier programma samengevat is in de spreuk: ‘In Vlaanderen Vlaamsch!’ dit wil zeggen: in het Vlaamsch gedeelte van het land moet de taal van het volk ook deze zijn van het openbaar zoowel als van het huiselijk leven en het werktuig van den vooruitgang.

Terwijl in Gent Snellaert (1806-1872), Blommaert (1809-1871), Serrure (1805-1872), Rens (1805-1874), Heremans (1825-1884) zich rondom Willems schaarden, werd Leuven ook een middelpunt van werkzaamheid op Vlaamschgezind gebied. Van 1836 af werd daar eene maatschappij gesticht van Vlaamschgezinde studenten: Met Tijd en Vlijt, die bloeide onder het voorzitterschap van prof. Kanunnik, J.B. David (1801-1966), een geschiedschrijver en taalkundige van talent. Het klaroengeschal, dat ‘aansluiten’ blies en aan de stafofficieren een gansch leger bezorgde, weerklonk te Antwerpen in 1838.

Een arm commiesje, met een wedde van 500 frank, Hendrik Conscience (1812-1883) had het jaar te voor met zijn roman Het Wonderjaar bijval genoten in den kring van kunstenaars en vrienden. Hij werd eensklaps een beroemd man bij het verschijnen van zijn Leeuw van Vlaanderen op het einde van 1838. De bijval van dit heldenverhaal was oorzaak, dat de historische roman plotseling in den smaak van eenieder viel. Het werk Jacob van Artevelde (1849) is de tegenhanger van dit vaderlandsche boek.

Intusschen had Conscience zich doen kennen als boeiend en vruchtbaar verteller en de smakelijke Kempische zedenschetsen, die hij van 1845 tot 1853 in het licht gaf, hebben tot heden hun fijnen geur bewaard.

Een van deze: De Loteling, van 1850 heeft, zijn gelijke niet. Tot aan zijn dood ging Conscience voort met romans na romans uit te geven, en de nationale betooging, die in 1881 plaats had ter gelegenheid van het verschijnen van zijn 100^en bundel, was aangrijpend zoowel als grootsch.

De bijval van Conscience vuurde de jonge werkkrachten aan. In Antwerpen vooral werden er, met eene soort van dolle geestdrift, romans geschreven. De Laet (1815-1891), Van Kerckhoven (1818-1857), Zetternam (1826-1855), Van Rotterdam (1825-1877). maar vooral Sleeckx (1818-1901) en Aug. Snieders (geboren in 1825) worden gulzig gelezen door een aangroeiend publiek. Sleeckx geeft aarzelend, met een enkelen toets, de realistische kleur aan, en Snieders die, na Conscience, de vruchtbaarste onzer romanschrijvers was, en het meest in den smaak viel, volgde met bijval de Engelsche meesters van den humor na

Hendrik Conscience.

Hij mist eenigszins oorspronkelijkheid, iets wat men niet kan verwijten aan zijn' oudsten broeder, den goeden en beminnelijken dokter Renier Snieders (1812-1888), die zijn leven doorbracht

[p. 77]

te midden der Kempen, en er, in zijne vertellingen en romans, met veel opmerkingsgave de zeden en gebruiken van teekende.

Van haren kant schreef Mevr. Courtmans (1811-1890), eene

Standbeeld Tony Bergmann, Lier.

nederige kostschoolmeesteres van den buiten, van 1862 af, met vlugge pen levendige maar te weinig doorgronde verhalen van het leven, dat zich, kleintjes, rondom haar bewoog.

Omstreeks 1870 beginnen de letteren zich op eene herleving voor te bereiden.

De romantische ader, door Conscience ontdekt, geraakte uitgeput. Een ten onrechte vergeten schrijver, Alb. Van den Abeele (geboren in 1835) toont zich van 1866 af bepaald realist in zijne levendige tafereelen van de boerenzeden, realist in dezen zin, dat hij volstrekt weigert te vervalschen, hetgeen hij opmerkt, omdat hij de waarheid niet wil verbeteren. Een talent van eerste gehalte, Tony Bergmann (1835-1874) werd aan onze letterkunde ontroofd hetzelfde jaar toen hij haar een meesterstuk schonk, Ernest Staes, een verhaal, dat in zekeren zin eene eigene levensbeschrijving bevat, geschreven met fijn gevoel en zeldzamen humor.

De zwartgetinte vertellingen der gezusters Rosalie (1845-1875) en Virginie Loveling (geboren in 1836) onderscheiden zich door de nauwkeurige opmerking der kleinste bijzonderheden, door de bescheiden ontroering, waardoor zij de werkwijze van Klaus Groth nabij komen. De evolutie teekent zich duidelijker af. De vruchtbare samenwerking der twee schoonbroeders Is. Teirlynck (geboren in 1850) en R. Styns (geboren in 1850), de romans van Fr. Van Cuyck, Am. De Vos (geb. in 1840) en nog anderen bereiden het publiek nog meer voor op de krachtige schilderingen van de jongste school. De voorganger is op dit oogenblik ongetwijfeld die bakker van Avelghem, in West-Vlaanderen, Frank Lateur, in de letterkunde bekend als Styn Streuvels, wiens meesterschap zich in deze drie of vier laatste jaren, op werkelijk verbazende wijze heeft bevestigd. Cyriel Buysse, Herman Teirlinck, Em. de Bom, Lode Baeckelmans zijn met hem de meest bekende namen van realistische vertellers. Maar dit overzicht zou al te onvolledig wezen indien wij niet eene gansche reeks vertellers met waar talent opnoemden: (Hilda Ram, M. Duyckers, O. Wattez, Degrave, G. D' Hondt, Maur. Sabbe, Anna Germonprez), die zich met geluk beijveren de juiste opmerking der bijzonderheden te veredelen en met mate te idealiseeren.

Opdat de opsomming onzer prozaschrijvsrs van verdienste niet al te onvolledig zou zijn, is het nog noodig er bij te voegen: Nolet de Brauwere (1815-1888), Max Rooses (geboren in 1839), Aug. Vermeylen als letterkundige critici en de eertijds geduchte dagbladschrijvers Jan Van Rijswijck, vader, (1818-1869) en Lodewijk Vleeschouwer (1810-1866), die in de hoogste mate den satirischen humor van hunne goede stad Antwerpen bezaten.

De eischen der Vlaamschgezindheid zijn lang een der geliefkoosde onderwerpen geweest van de Vlaamsche dichtkunst. Het kon niet anders: De drie Zustersteden (1846) van Ledeganck (1805-1847) waren klassiek van zoodra zij verschenen. De Zang des Germaanschen slaven (1848) van den vruchtbaren Prudens Van Duyse 1804-1859) is zijn krachtigste zang. De zweepende satire van Th. Van Rijswijck (1811-1849) en van zijn broeder Jan heeft geen gelukkiger onderwerp. Bij Vuylsteke (1836-1903), den liberalen studentendichter, bij Albrecht Rodenbach (1856-1880), den katholieken studentendichter, bij Hiel 1834-1899) wiens klingelende verzen en bij De Geyter (geboren in 1830) wiens klankrijke rijmen zich opperbest leenen tot de geniale muzikale vertolking van Peter Benoit, is dat ook de overheerschende noot. Maar ook bij de anderen ontbreekt zij niet, noch bij Dautzenberg (1808-1869), den fijnen Limburgschen dichter, die zich beijverde de klassieke metriek in zwang te brengen; noch bij Jan Van Droogenbroeck (1835-1902) zijn leerling; noch bij Frans De Cort (1834-1878) zijn schoonzoon, den opgewekten zanger; noch bij de gezusters Loveling, noch bij Jan Van Beers (1821-1888), den romantischen en teergevoeligen dichter bij uitnemendheid in onze letterkunde van vóór 1870.

Standbeeld van Ledeganck, Eekloo. (Willems-Fonds.)

Men mist ze evenmin in de werken van Guido Gezelle (1830-1899), den nederigen en godvruchtigen Brugschen priester, door

[p. 78]

Prudens van Duyse.

Jan van Beers.

Guido Gezelle.

[p. 79]

eene bekrompene kritiek bij zijn proefstuk: Dichtoefeningen (1858) doodgezwegen, en die zich, in de tien laatste jaren van zijn leven door eene onafgebroken voortbrenging veropenbaarde als de grootste en oorspronkelijkste, de meest Vlaamsche van al de dichters, die onze letteren beroemd maken. Deze machtige en geniale schilder van de Vlaamsche natuur houdt zich, gedurende 25 jaren, te beginnen met 1870, volstrekt buiten de algemeene letterkundige beweging. Alleen West-Vlaanderen verstaat en bewondert hem. Stillekens aan vormde hij er een school. De dichter De Gheldere (geboren in 1839), de fijne spreker en schrijver van lieve schetsen: Hugo Verriest (geboren in 1840), waren zijne leerlingen. Een jong geniaal student, op drie en twintigjarigen leeftijd, helaas, gestorven, Albrecht Rodenbach, door Hugo Verriest gevormd, droeg krachtig bij, eens dat hij aan de Hoogeschool van Leuven de vurige leider der Vlaamsche jeugd geworden was, om den diepvereerden dichter naar waarde te doen schatten; en van dat oogenblik af overschaduwt de invloed van den meester, in de dichterlijke schetsen van de nieuwe school, al heel gauw den romantischen invloed van Ledeganck, Van Duyse en Van Beers. Heden is de ommekeer volledig. Er bestaat geen jonge dichter meer, die den grooten Miskende niet als zijn meester erkent. Onder de dichters, die zich na 1870 onderscheiden hebben, is het noodig in de eerste plaats, nevens den schrijver van het dramatische poëma Goedroen, A. Rodenbach, te noemen: den fijnen zanger G. Antheunis (geboren in 1840,) en om verschillende redenen: L. De Koninck (geboren in 1838), Th. Coopman (geboren in 1852), Hilda Ram (1858-1901), Pol De Mont (geboren in 1856) begaafd met een buigzaam en zwierig talent. In de laatste jaren hebben vooral de namen Lenaerts, Winters, Lambrechts. Cuppens, allen Limburgers, D. Vanhaute, R. Declercq, A. Dierickx, Cesar Gezelle, allen Westvlamingen, de aandacht getrokken, evenals Prosper Van Langendonck, W. Gyssels, R. De Cneudt, Herman Brouckaert, Godfried Hermans, (Lod. Dosfel), V. De Meyere, K. Van de Woestijne, allen Oostvlamingen of Brabanders.

Het Vlaamsche volk is te allen tijde met liefde voor de tooneelkunst bezield geweest; ten bewijze de oude kamers van rhetorika, die om zoo te zeggen in geen enkel dorp ontbraken.

Van 1840 af waren de tooneelschrijvers talrijk, maar de menigte stukken, die zij opeengestapeld hebben vraagt eene zorgvuldige schifting.

De meeste hebben weinig letterkundige waarde. Onder de schrijvers, die het meest bijval hadden, kunnen wij noemen: Rosseels (geboren in 1818), Ondereet 1804-1868), Delcroix (1823-1887), Sleeckx, Nap. Destanberg (1829-1875), H. Peeters, Stroobant (1819-1889), Van den Branden, Van de Sande (1824-1890), Pieter Geiregat (1828) en bijzonderlijk vermelden wij den vrnchtbaren Gentschen dokter H. Van Peene (1811-1864), die uitmuntte in het aaneenbrengen van eene intrige en in eene reeks van 71 kluchtspelen, drama's, operetten, blijspelen, kwistig een uiterst gemak van schrijven aan den dag legde. Wij moeten er echter bijvoegen, dat die werken gedeeltelijk vertaald of uit novellen en romans voor het tooneel geschikt waren.

Eene lijst van namen verliest in beteekenis hetgeen zij wint in lengte; daarom, de namen van een groot aantal schrijvers met onbetwistbare verdienste verzwijgend, zij het genoeg onder de jongste schrijvers, die duurzaam werk hebben geleverd, te noemen: August Hendrickx (geboren in 1840), Em. Van Goethem (geboren in 1847), H. Plancquaert, Nestor De Tière, Frans Gittens, Hegenscheidt, Rafaël Verhulst, Jan Bruylant en gansch in het bijzonder die dorpsonderwijzer, die Lodewijk Scheltjens heet, en wiens krachtig talent zich in de laatste jaren heeft veropenbaard door eene reeks van drama's van een aangrijpend realisme, waarin bij voorkeur het leven der nederigen en ongelukkigen, die zwaar moeten slaven, tot onderwerp heeft gediend.

Leuven. L.

Scharpé.