Neerlandia. Jaargang 8

[p. 74]

Een blik op de geschiedenis van de Vlaamsche gewesten.

De halfwilde stammen, die België's deels lagen moerassigen, deels heuvelachtigen grond oudtijds bewoonden, werden omstreeks 't jaar 50 vóór Christus geboorte ontdekt door Julius Caesar, den beroemden veldheer der Romeinsche Republiek.

De Vrijdagmarkt te Gent, met het standbeeld van Jacob v. Artevelde. (Association Belge de Photographie.)

Alzoo ook werden in de laatste jaren der negentiende eeuw de negers van Midden-Afrika aan de watervallen der breede Congorivier door Stanley en de Belgische officieren van koning Leopold II ontdekt en in den stroom der beschaving getrokken. Tusschen die twee ontdekkingen van wilde stammen in ligt onze geheele geschiedenis van België, die een tijdverloop van nagenoeg twee duizend jaren omvat.

In zijne gedenkschriften roemt Caesar den moed dier Belgische halfwilden: Gallorum omnium fortissimi sunt Belgae. Maar die Keltische Belgen, door Rome veroverd, leerden en spraken weldra Latijn, en zij werden de voorvaderen der Walen; terwijl later aangekomen Germanen, vooral Franken, en ook voor een deel Friezen en Saksen, de stamvaders der Vlamingen werden.

Onder die Franken stonden mannen op als Hlodowig (Clovis), die het koninkrijk Francia stichtte, Karel met den strijdhamer (Martellum), die in 732 bij Poitiers de wassende zee van den aanspoelenden Islam stuitte, en Karel de Groote (Carolus Magnus), die in 800 tot Keizer van 't Westen werd gekroond. Dat waren de eerste groote Vlamingen uit den voortijd.

Het Rijk van Karel den Groote viel aan brokken. De Schelde werd aldus de grens tusschen Francia en Alemania en aan beide oevers van den kalmen stroom ontstonden het graafschap Vlaanderen (863) en het hertogdom Lotharingen, die beide eerst geheel en al onder den invloed der Duitsche beschaving stonden.

Omstreeks 't jaar 1000 werd integendeel de Fransche beschaving overwegend. Het Duitsche Rijk was onmachtig geworden. De Fransche kroon begon hare staatkundige, intellectueele en kunsthegemonie in West-Europa. Maar in 't gebied van Schelde en Maas waren bloeiende handels- en nijverheidssteden geboren, die een onafhankelijk leven wilden leiden tusschen Duitschland en Frankrijk.

Vooral de Dietsche gewesten streefden naar eene eigene Vlaamsche beschaving en in het midden der 13de eeuw verkondigde Jacob van Maerlant aan zijn volk in de moedertaal de geheimen van den godsdienst, van de natuurwetenschap en van de wereldgeschiedenis. Brugge, Gent en Ieperen, weldra ook Leuven en Antwerpen, werden brandpunten van nijverheid, handel en stoffelijken welstand, vrijheid, volksverlichting en kunst.

En toen de overmoedige Fransche koning in 1300 het graafschap Vlaanderen op den impopulairen landheer inpalmde, stonden weldra de Vlaamsche werklieden en boeren op het slagveld der Guldensporen (1302) om Vlaanderen en de naburige gewesten voor Fransche annexatie te redden. Breidel en de Coninc, Zannekijn, de twee Artevelden, Frans Akkerman, Pieter van den Bossche en zóóveel andere helden zijn dan de groote Vlamingen, die ‘de koningen doen beven’ en aan de onderdrukte bevolking van Frankrijk en van Engeland tot lichtbaken in de duisternis dienen. De hallen, belforten en stadhuizen komen prachtig uit den grond te Ieperen, te Brugge, te Gent en in de kleinere gemeenten. De didactische school van Maerlant en de mystieke prozaschrijvers met den grooten Jan van Ruusbroec aan hun hoofd leveren het geestesvoedsel in de moedertaal aan de Vlamingen, terwijl de verfransching der hoogere standen reeds aan 't woekeren is.

In de 15e eeuw is er behoefte aan toenadering en eenheid. De hertogen van Bourgondië stichten die op de puinen der gemeentevrijheden. Onder hunnen schepter rijst in 't Westen eene nieuwe groote mogendheid, de Nederlanden op, in de ‘lage landen bij de zee’, tusschen Frankrijk, Duitschland en Engeland. Groote bouwmeesters, beeldhouwers en schilders maken den naam van Vlaming vermaard over Europa. De Van Eycks, Memlinc, zooveel anderen behooren tot de schitterende Brugsche schilderschool, wier houten paneelen nu nog het sieraad zijn der kerken en der kunstmuseums in de geheele wereld. En glansrijk bloeit de bouwkunst in de stadhuizen van Brussel, Leuven, Aalst, enz., terwijl de meesterlijke beeldhouwwerken, waarvan zoovelen in den beeldenstorm van 1566 vernietigd werden, nieuwe wegen openen voor die edele kunst in West-Europa. Doch onder de Franschgezinde hertogen wordt de volkstaal niet in eeregehouden; de Vlaamsche letterkunde kwijnt, terwijl eene Fransche hofletterkunde bloeit met Jean le Bel van Luik, Froissart van Valencijn, Chastellain van Aalst en Commines van Komen.

Zoo breekt de zestiende eeuw aan. De Duitsche Habsburgers, door hun huwelijk met de laatste telg der Bourgondiërs, komen op den troon en de derde van hun geslacht, een Gentenaar. vereenigt op zijn hoofd de kronen van de Nederlanden, van Spanje en van het Duitsche Rijk, Keizer Karel V (Charles-Quint), die

Stadhuis, Oudenaarde. (Bulletin Officiel Touring Club de Belgique.)

geheel West-Europa beheerscht. Te Oudenaarde, te Gent, te Middelburg rijzen prachtige stadhuizen op en Antwerpen wordt het Londen van den tijd.

Doch naast den ouden strijd voor de staatkundige vrijheid begint nu een nieuwe kamp voor de vrijheid van godsdienst. De

[p. 75]

volksletterkunde fleurt weer op en weerspiegelt de hartstochten van den tijd; Anna Bijns voor de Roomschen, Marnix voor de protestanten staan vooraan in de rangen van de geuzen- en antigeuzenlitteratuur der eeuw.

Onder Philips II breken de Nederlandsche beroerten uit, met het Eedverbond der Edelen, den beeldenstorm, Alva's schrikbewind, de verwoesting van Antwerpen door de Spanjaarden, de Pacificatie van Gent, de Unies van Atrecht en van Utrecht, den moord op den Prins van Oranje, den val van Antwerpen (1585).

De handel, de nijverheid, de vrijheid, de letterkunde, de wetenschap verhuizen naar het Noorden met de tienduizenden Vlamingen en Brabanders, die er de wijk nemen, en waar de heldhaftige Republiek der Zeven Vereenigde Nederlandsche provinciën tusschen Schelde en Eems aan de zeekust ontstaat, terwijl de Zuidelijke gewesten vervallen tot de verarmde, ontvolkte en uitgeputte Spaansche Nederlanden. Het groote Dietsche Rijk van keizer Karel V is in twee helften gescheurd.

Verbazend is het getal der mannen van beteekenis, die, van Zuidelijke afkomst, de grootheid en roem der Noordelijke provinciën hebben helpen vestigen. Wij noemen slechts de philologen

Halle, leperen. (Willems-Fonds.)

Daniel Heinsius van Gent, Bonaventura De Smet (Vulcanius) van Brugge en Justus Lipsius van Overijssche bij Brussel, die later tot de Roomsche kerk terugkeerde en het sieraad der Leuvensche hoogeschool werd; den grondlegger der wetenschappelijke plantenkunde Rembert Dodoens(Dodonaens) van Mechelen; den mathematicus Simon Stevin van Brugge, den leermeester van prins Maurits; den boekdrukker Louis Elzevier van Leuven; den zeevaarder Izaak Le Maire van Doornik, die in 1615 de zeestraat van zijnen naam bij de Zuidpool ontdekte; de geografen Joost de Hont en Philips van Lansbergh van Gent en Jan de Laet van Antwerpen; de historieschrijvers Jean le Petit van Bethune (Fransch Vlaanderen) en Emmanuel van Meeteren van Antwerpen; de schilders Gerard de Lairesse van Luik, Frans Hals van Mechelen en Karel van Mander, van Meulebeke; den dichter Jacob van Zevecote van Gent en aller dichtren prins Joost van den Vondel, geboren te Keulen uit Antwerpsche ouders; een leger van predikanten, waaronder de beroemde Gomarus van Brugge; een leger van staatslieden met prins Willem de Zwijger, te Brussel grootgebracht, en den Brusselaar Marnix aan hun hoofd; enz. enz. Intusschen zieltoogt Zuid-Nederland. Alleen op het gebied der fraaie kunsten leeft een tijdlang nog de oude verbazende kracht van den Vlaamschen stam voort. De Antwerpsche schilderschool met Rubens, van Dijck, Jordaens, Teniers, enz. is de laatste glorievonk van het uitdoovend nationaal genie.

In de zeventiende eeuw worden de rampzalige Vlaamsche gewesten het bloedig slagveld der groote mogendheden, die ze bij den vrede van Utrecht (1713) met de Waalsche aan Oostenrijk overmaken.

Het Oostenrijksch tijdperk der achttiende eeuw bracht eenige verpoozing, vooral onder keizerin Maria-Theresia. Maar de hervormingen van haren zoon Jozef II, die later met de Fransche Revolutie zegevierden, veroorzaakten in 1789 eenen volksopstand, de Brabantsche Omwenteling, die na 360 dagen gedempt werd. Kort daarna werden de Oostenrijksche Nederlanden door de Fransche Republiek ingepalmd en in Fransche Departementen herschapen (1795).

Naast de onloochenbare weldaden der afschaffing aller voorrechten van het oud regiem leidende tot de burgerlijke gelijkheid, bracht ons Frankrijk niets dan geweldige onderdrukking en verbastering. De Vlaamsche moedertaal werd door het officieel Fransch der veroveraars overal verdrongen en vervolgd en de verfransching reeds door Spanje en Oostenrijk begunstigd, werd onverbiddelijk doorgedreven.

De slag van Waterloo (1815) kwam een einde maken aan al die nationale vernederingen en bracht de Vlamingen met de Walen onder het koninkrijk der Nederlanden. De moedertaal werd in hare rechten hersteld, het volksonderwijs degelijk ingericht, drie uitstekende hoogescholen verrezen te Gent, Leuven en Luik, de eigene letterkunde ontwaakte uit haren doodslaap na twee volle eeuwen, handel en nijverheid herbloeiden. Eene groote mogendheid vormde zich op nieuw tusschen Frankrijk, Duitschland en Engeland.

Doch allerlei misverstanden en verkeerdheden tusschen Noord en Zuid, die in den loop der tijden zoo diep van elkander vervreemd waren, leidden tot de Belgische omwenteling van 1830, die ten tweeden male Groot-Nederland vaneen scheurde.

Onder het nieuwe koninkrijk België beleefden de Vlaamsche gewesten eene tweede stelselmatige verfransching, die weldra door de opkomende Vlaamsche Beweging werd bevochten en gestremd.

[p. 76]

De Vlaamsche letterkunde herleefde krachtig met Conscience, Ledeganck, Van Duyse, de Van Rijswijck's, Van Beers en al hunne volgelingen. De nationale muziek uitte zich in de meesterwerken van Peter Benoit en zijne school. Het Vlaamsche volk ontwaakte en eischte zijne taalrechten.

De strijd is nog iet ten einde gestreden, de verfransching der officieele wereld en der hoogere standen verlamt nog altijd de natuurlijke ontwikkeling van de Nederlandsch-sprekende Belgen; maar de Vlamingen zijn teruggekeerd in den stroom der bescha- ving en Vlaamsch-België is herwonnen voor den Nederlandschen stam bij het aanbreken der twintigste eeuw.

Paul Fredericq.

Jan De Laet.