Neerlandia. Jaargang 8

Zuid-Afrika

Om het Volksbestaan.

Dat er voor de Afrikaanders in de Kaapkolonie moeilijke tijden zouden aanbreken stond na den uitslag van de verkiezing voor de Wetgevende Vergadering vast. De progressieve partij, die den strijd won, is de partij der Engelsche imperialisten, de mannen die boven het belang der kolonie stellen het belang, de eer en den roem van ‘the British Empire’, het Britsche rijk.

En daarom moest de Zuid-Afrikaansche partij, die aan het Britsche Rijk wel trouw betuigt, maar de belangen der kolonie, van Zuid-Afrika - Zuid-Afrika voor de Zuid-Afrikanen! - bovenaan stelt, er met alle macht onder. Vooral moesten de Hollandsche Afrikaanders, die van die partij de kracht en de meerderheid uitmaken, er onder.

Want voor de Engelsche imperialisten is de Hollandsche stam een blijvend gevaar voor de Britsche heerschappij in Zuid-Afrika. Het moge niet waar wezen - het is niet waar - dat de Afrikaanders over geheel Zuid-Afrika vóór den oorlog gezworen hadden, de Engelschen in zee te jagen; het moge nog betwijfeld worden. of Milner in een gesprek met Molteno gezegd heeft, dat het Afrikaanderdom de nek gebroken moest worden, - Milner en met hem allen die er den oorlog noodzakelijk om achtten zagen in den machtigen groei van de Zuid-Afrikaansche Republiek, en den groei van den Nederlandschen stam in die Republiek, een bedreiging voor het Britsche gezag. Zij vreesden, dat, werd die wasdom niet gestuit, de Hollandsche Afrikaanders, nog altijd talrijker dan de Engelschen, zich meer en meer hun kracht bewust zouden worden en ontwaken tot het besef, dat zij, over verschillende landen verdeeld, één volk zijn, met ééne taal en één godsdienst. één verleden en ééne toekomst. Daarom moest eerst de Z.-A. Republiek neergeworpen worden, en dan zou men de Afrikaanders wel klein krijgen.

* _* *

Jameson zet die taak, na den welgeslaagden oorlog, in de Kaapkolonie voort. En het lukt hem voorloopig. Men dacht het niet eenigen tijd geleden. Men kende hem meest door zijn inval in Transvaal; die tocht, waarmede hij Rhodes' ‘appelkar omwierp’. Het was onbesuisd van hem, het stuk te wagen, terwijl er juist bij het komplot een kink in den kabel was. Johannesburg wilde op dat oogenblik niet, en zoo liep de onderneming te Doornkop droevig af. Jameson was sinds dien de mislukte dokter, een organisator van de nederlaag. Zou die man nu in eens een politieke leider worden? Hij zou de imperialisten der Kaapkolonie naar een politiek Doornkop voeren!

Bovendien, dat die man, door de regeering der Z.A. Republiek voor den strop, dien hij zoo ruimschoots verdiend had, gespaard, nu in het openbare leven tegenover de Afrikaanders weer zou optreden, nadat hij al in den oorlog opnieuw tegen de Boeren gevochten had, bewees, dat hij niet alleen een dapper, maar ook een onbeschaamd man was. En zouden er onder de Engelsche imperialisten aan de Kaap niet vele zijn, die weigerden een leider te volgen met een zoo oneervol en oneerlijk openbaar leven achter zich?

* _* *

Maar men misrekende zich. De haat tegen de Hollandsche Afrikaanders is bij de Engelschen in Zuid-Afrika veel feller dan bij de Engelschen in het moederland. Hier mochten er velen zijn, die hun landgenoot onvoorwaardelijk afvielen, in Zuid-Afrika vierden de Engelschen, met weinige uitzonderingen, in hem den man, die onverschrokken den kamp tegen de ‘Dutch’ begonnen was. Met Rhodes voelden zij weinig voor de ‘unctious rectitude’, de zalvende braafheid, van de Engelschen in het moederland, die Jameson's geschiedenis smadelijk vonden.

Zoo werd hij dan door de imperialisten der Kaapkolonie met geestdrift op het schild geheven. Hij was juist de man dien zij noodig hadden. Geen gevoeligheden en zedelijke bezwaren. maar praktische politiek verlangden zij. En die praktische politiek verkondigde Jameson aanstonds, toen de verkiezingsstrijd begon: tegen de Hollandsche Afrikaanders als zoodanig! Deze leus werd later wel opgeborgen, toen er bleek, dat er onder de Engelsche kiezers toch nog een aantal waren, die geen nationalen strijd, maar nationale verzoening wilden. Voor weinigen bleef het echter verholen, dat

[p. 56]

de imperialisten in de eerste plaats tegen de Afrikaanders en niet tegen politieke beginselen vochten. Reeds de herindeeling der kiesdistrikten, die op het progessieve program stond, stelde dat vast. De macht der Afrikaanders in het Parlement moest gebroken worden.

De andere misrekening was, dat Jameson niet het talent zou hebben om een politieke partij te leiden. In de Review of Reviews van April schetst Stead het leven van Jameson, en uit die schets moet men opmaken, dat dit wel een man van vele gaven is. Eerst een student die veel beloofde aan de hoogeschool, toen in Zuid-Afrika een zeer bekwaam dokter; vervolgens een handig diplomaat - van een brutaal oneerlijk slag wel is waar - tegenover de inboorlingen van wat later Rhodesië zou heeten; verder een voortvarend bevelhebber van troepen, en een stout ontwerper en uitvoerder van plannen, gelijk hij ongetwijfeld bij den inval in Transvaal getoond heeft. En nu - zoo hoorde Stead van zijn medepartijleiders in de Kaapkolonie - bleek hij een handig en vurig spreker, een onvermoeid verkiezingsdrijver en de krachtige hoofdman, dien de partij noodig had. En met dien aanvoerder heeft zij de Afrikaanders overwonnen.

* _* *

Nauwelijks aan het bewind heeft Jameson hun laten voelen wie hun meester is. Hij kwam aanstonds met een wetsontwerp, waarbij het aantal leden van Wetgevende Vergadering en Wetgevenden Raad vermeerderd werd; en zoo vermeerderd, dat van de nieuwe afgevaardigden maar enkele in Afrikaander distrikten verkozen zouden worden, en de meeste in overwegend Engelsche distrikten. Op die wijze moet de kleine meerderheid, die de imperialisten hebben, aanzienlijk versterkt worden. En dat was nog niet eens de herindeeling der kiesdistrikten, die zij bij de verkiezing op hun program hadden. Die komt nog. Daarmede dorst Jameson niet aanstonds in het Parlement verschijnen; zijn meerderheid was daartoe nog te klein. Eerst wilde hij zeker zijn van een voldoende overmacht.

Die krijgt hij nu. Het wetsontwerp is door beide Huizen van het Parlement aangenomen. Laten nu over enkele jaren de Afrikaanders, die wegens rebellie voor vijf jaar hun kiesrecht verbeurd hebben, maar weer ter stembus komen; ook al ware de groote herindeeling der distrikten er nog niet, de Engelsche distrikten hebben dan reeds een voldoende overwicht in vertegenwoordigers om de Afrikaanders, zonder of met hun, in aantal niet meegevallen, aanhang van Zuid-Afrikaners van on-Hollandsche nationaliteit, terdege in de minderheid te houden.

En dadelijk kan nu aan de uitvoering van het program, om het Engelsche gezag in Zuid-Afrika en het Engelsche karakter van de bevolking op stevigen grondslag te bouwen, begonnen worden. Hoe zullen de rechten van de Hollandsche taal in den staat en op school, nu al zoo besnoeid, in verdrukking komen! Reeds heeft men kunnen lezen, dat een tijdelijke, onwettige, maatregel van de regeering van Gordon Sprigg nl. om bij het examen voor burgerlijk ambtenaar het Hollandsch niet verplichtend te stellen, door Jameson bestendigd is.

* _* *

Maar niet alleen in hun taal, in hun geheele volksbestaan zullen de Afrikaanders getroffen worden. De redacteur van de Pretoria News, een imperialistisch Engelsch blad, zet het goed uiteen. Hij herinnert zich, dat Rhodes eens tot hem gezegd heeft: ‘Twee heerschzuchtige volken kunnen niet zij aan zij leven’. En dan vervolgt de schrijver: ‘Als wij deze stelling aanvaarden, is het duidelijk, dat de eene of de andere stam in Zuid-Afrika overheerschen en den anderen in zich opnemen moet. Dat het proces van in zich opnemen en aan zich aanpassen geleidelijk zal wezen, zoo geleidelijk inderdaad dat het zijn doel onmerkbaar bereikt, kan toegegeven worden.... Blijkbaar met iets van deze gedachten in het hoofd vestigt dr. Jameson langzaam, maar onweerstaanbaar, de overheersching van de Engelschen - of, wij moeten liever zeggen, van de Britten, in tegenstelling met de Hollandsche Afrikaanders - in de Kaapkolonie. Zijn politiek is ook wel imperialistisch en spelt de separatistenpartij den ondergang, maar zijn eerste doel is de vernietiging van den draak van den nationaliteïtenstrijd door de eenvoudige methode van eens voor al aan een organisatie, die geheel op nationaliteitspropaganda gegrond is, alle hoop op politieke macht te ontwringen.’

Dit is de juiste voorstelling van de barre werkelijkheid, maar men moet toch even glimlachen over de kalmte, waarmede deze Brit de Afrikaanders nationalen haat verwijt, terwijl hij 't in Jameson prijst, dat deze een zuiveren nationaliteitsstrijd voert. Intusschen, nu de Britten dus ‘eens en voor al’ de politieke macht hebben, is de schrijver er mee tevreden, en hij meent, dat ook Jameson er mee tevreden is, dat het proces van opslurping van de Afrikaners door de Britten geleidelijk zal gaan, zoo geleidelijk dat men 't niet merkt. Onze hoop is, dat de Britten te ongeduldig zijn om het werk zoo langzaam voort te zien kruipen; zij zullen 't telkens een krachtigen stoot geven, en dat zal, zooals 't reeds in 't verleden is gebeurd, de zaak voor hen bederven.

* _* *

Men weet dat de Afrikaanders in de Wetgevende Vergadering hun best hebben gedaan om de noodlottige wet, die de imperialisten voor goed in de meerderheid moet brengen, tegen te houden. De regeeringspartij overtuigen, daar was weinig kans op; toen hebben zij 't beproefd met het lijdelijke verzet, dat uit Europeesche Parlementen zoo goed bekend is. Zij hebben de behandeling van de wet door eindelooze redevoeringen gerekt. Maar de regeering gaf niet toe en liet zelfs 's nachts doorvergaderen. Zoo zijn er twee nachten over het bezige Huis heengegaan. Het was slechts uitstel van terechtstelling. De trouwe meerderheid van Jameson, door de plets, de belofte van gehoorzaamheid aan de partij, gebonden, nam de wet aan, en ook in het Hoogerhuis had hij zijn meerderheid van eene stem voor de wet. Zoo is het parlementaire lot der Afrikaanders bezegeld.

Tegenover deze taktiek van Jameson, van zijne meerderheid gebruik te maken om die meerderheid te bestendigen, hebben de Afrikaanders eindelijk hun lankmoedigheid opgegeven. Zij laten de politiek van verzoening, zoo lang van hunnen kant volgehouden, eindelijk varen. Het zal voortaan een bittere strijd wezen. Het is wel laat, dat zij het erger dan nuttelooze, het oneervolle en verderfelijke van die verzoeningspolitiek tegenover een onverzoenlijken vijand heeft ingezien. In Zuid-Afrika wonen twee volken naast elkaar; die moeten ten leste elkaar leeren verdragen. Verzoening is dus goed, want de strijd kan niet altijd duren, zonder dat het land en beide partijen er onder lijden. Maar dan moet die verzoening van weerskanten komen. Van de eene zijde alleen aldoor aangeboden en van de andere afgeslagen en met aanhoudenden strijd beantwoord, strekt die verzoeningsgezindheid de partij die haar betracht tot eer noch voordeel. De waardigheid en de veerkracht gingen er op die wijze bij de Afrikaners uit.

Gelukkig dat 't nu anders schijnt te zullen worden, en van alle kanten wordt het in Zuid-Afrika toegejuicht. Voor wie niet moedwillig blind is, zegt de Vriend, het Afrikaander blad van den Vrijstaat, staat de partij van Jameson nu in haar ware gedaante te kijk. De imperialisten toonen dat zij heerschappij willen voeren over de ware, de eigenlijke bevolking van het land, en dat zij vernederen en vertrappen wie hen in den weg staat. Dat hebben zij door de kieswet getoond. ‘Nu weet ieder het: van hen is geen heil te verwachten. Jammer dat zulk eene les voor velen nog noodig was. De scheiding is nu daar en hereeniging onmogelijk gemaakt. Zoo is het goed. Goed vooral voor Zuid-Afrika, waar men helaas te veel met halfheden op had, compromis te veel de plaats van beginselen en beginselvastheid had ingenomen. Die droom is nu uit. Ten minste, wij hopen het.’ En in dien geest schrijven ook andere Afrikaander bladen.

* _* *

[p. 57]

Het is dus voortaan harde strijd; nu in de Kaapkolonie nauwelijks meer een parlementaire strijd; weinig meer dan in de kroonkoloniën, in Vrijstaat en Transvaal, waar de Boeren geen stemrecht en geen vertegenwoordigers hebben, dan in Natal, waar zij hopeloos in de minderheid zijn. In Transvaal begint juist de politiek onder de Boeren te herleven; zij gaan er zelfstandig bestuur opeischen. Maar het ziet er niet naar uit, dat zij het vooreerst zullen krijgen, en wat let de Engelschen om het kiesrecht er eerst zoo vast te leggen, op grond der pas gehouden volkstelling, dat naar een wetgevende vergadering van Vrijstaat of Transvaal de Engelsche distrikten een vaste meerderheid afvaardigen? Nog eenvoudiger is 't, den tijd voor eigen regeering nog niet rijp te noemen, en daar staan dan de Boeren met hun beroep op den vrede van Vereeniging!

De strijd moet dus voorshands op ander terrein geleverd worden. En dat terrein is de school, waar het kind de taal van zijn moeder en van zijne vaderen, de taal van zijn kerk leert, en in den geest van zijn volk wordt groot gebracht. In liefde tot zijn taal en kennis van zijn taal kan de Afrikaander in de Kaapkolonie zoowel als in de oude republieken nog grootelijks toenemen. Blijft het opgroeiende geslacht voor den Hollandsch-Afrikaanschen stam behouden, laten aan de Afrikaanders dan voorloopig allerlei politieke rechten onthouden of nog ontnomen worden, de natie is er dan toch, en neemt toe en blijft ‘de ware, eigenlijke bevolking’. Haar behoort Zuid-Afrika en het zal haar toevallen.

En dit geeft hoop: dat onder de Afrikaanders het besef van het noodzakelijke van eigen scholen tot redding van het volksbestaan groeit. Daarom hebben de mannen die ons land reeds tot zooveel steun aan de Afrikaanders gekregen hebben, vrijmoedigheid gevonden om zich nogmaals tot ons volk te wenden, en het geld te vragen voor het onderwijs in Zuid-Afrika. Men heeft kunnen lezen, hoe Schalk Burger, de oud waarnemende president der Z.-A. Republiek, de Nederlanders bijna gesmeekt heeft, nu vooral toch te helpen. Hieronder vindt men een andere oproeping die gehoor verdient, en reeds heeft de Nederlandsch Zuid-Afrikaansche Vereeniging de beurzen van menig landgenoot geopend. Dat zal de burgers daar moed geven.

Het nationaal onderwijs in Zuid-Afrika.

Voor het volgende schrijven vragen we de aandacht.

Keerom, p.o. Bethlehem (voormalige Oranje-Vrijstaat) 26 Maart 1904.

H.d.L.!

De ondergeteekenden, vormende een Commissie, welke zich ten doel stelt het Christelijk nationaal Onderwijs in den voormaligen Oranje-Vrijstaat in stand te houden, heeft 't genoegen UEd. het navolgende mede te deelen.

Den 8sten Maart j.l. werd op de plaats Keerom (in het district Bethlehem) een vrije nationale school geopend.

Ruim een dertigtal ouders en belangstellenden waren aanwezig en in het schoolgebouw vereenigd.

De bewoner van de plaats, de heer H.C. Jerling sprak bij die gelegenheid o.m. als volgt:

‘Mijne Vrienden! Door mij is in Holland een onderwijzer aangevraagd om mijnen vijf kinderen onderwijs te geven.

Nu mij echter is gebleken, dat de belangstelling in nationaal onderwijs in deze omgeving zoo groot is, ben ik daarover zeer verbeugd.

Aangenaam is het mij, te zien, dat, hoewel wij ons land verloren, ons nationaliteitsgevoel nog levend is. Gevallen zijn wij, maar daarom nog niet dood.

Ons nationaliteitsgevoel mogen wij niet weggeven, maar moeten en zullen wij toonen in de opvoeding onzer kinderen.

Na den vrede is ons geen kans gegeven om met de Regeering samen te werken, aangezien de Regeering in de scholen een Engelsche opvoeding geeft, en wij, wij willen onze kinderen in nationalen geest opgevoed hebben. Om deze reden is door mij in Holland aangeklopt om een onderwijzer, die ook bij mijne kinderen dit nationale gevoel zal inprenten.

De Commissie in Holland, die zich zeer voor ons onderwijs interesseert, heeft zoo'n man gezonden.

Doch nu is het doel om een school voor nationaal onderwijs op te richten, dus een school voor ons Afrikaansch geslacht.

Nu de zaken zoo geloopen zijn, dat er algemeen belangstelling voor dit onderwijs getoond wordt, wil ik niet dat mijn kinderen daarvan alleen zullen genieten, maar zal ik verheugd zijn, indien dit onderwijs in 't belang van allen uit dezen omtrek zal gegeven worden.

Dankbaar ben ik de Commissie in Holland, dat zij dezen onderwijzer gezonden heeft. Wel waren er vele moeilijkheden uit den weg te ruimen, voor hij hier was, maar dit is nu alles voorbij.

De school moet een toezicht hebben en mijn verlangen is, dat dit toezicht zal geschieden door Afrikaners, die tot het laatst toe “pal” gestaan hebben. Ook hen, die gevangen geweest zijn omdat zij hun vaderland verdedigden, reken ik daaronder.’

Tot zoover hetgeen bij die gelegenheid gesproken werd.

Waar zich nu het nationaliteitsgevoel bij onze mede-Afrikaners zoo uit, hebben wij de vrijmoedigheid om tot U een verzoek te richten om onze armen en behoeftigen te steunen, opdat ook hunne kinderen niet verloren gaan in den grooten stroom.

Zelf zullen wij doen, wat in ons vermogen is om onze kinderen op te voeden, doch de verwoesting is ontzettend groot geweest, ja heeft de meesten onzer geruïneerd. En de vrucht van jarenlangen arbeid is vernield.

Gode zij dank, wij leven nog en de kracht en lust ontbreekt ons niet om onzen worstelstrijd te strijden, doch wij vragen U, helpt ons, opdat onze kinderen niet onder gaan.

De tegenwoordige Regeering biedt het onderwijs gratis, doch liever krijgen wij zwaar, als onze kinderen maar een goede, Hollandsche opvoeding kunnen krijgen.

Wij zijn Holland dankbaar voor het vele goede, reeds aan ons gedaan, doch Holland kent onze drukkende zorgen, waarom dan meer gezegd.

Dringend vragen wij ditmaal uwe hulp, opdat wij niet verplicht worden tal van kinderen af te wijzen. In goed vertrouwen op steun, gaan wij nu reeds aan om kinderen aan te nemen.

Nu is de tijd nog zwaar, maar 't laat zich aanzien, dat de oogst dit jaar goed zal zijn en dan kunnen wij ons zelf weer beter redden!

Met heilbede

Uw dw.

D.F. Bosman, Voorz.

M.C. Eksteen, Penningm.

J.H. Náudé.

H.C. Jerling.

G.A.C.D. de Haas, Secr.

Bij dat schrijven voegen we eenige toelichting.

De hulp, die gevraagd wordt, is bestemd voor onbemiddelden, die alles willen opofferen om hunne kinderen Hollandsch op te voeden. Alles is bij Bethlehem platgebrand; als door een wonder zijn 't huis en 't schoolgebouw op Keerom gespaard gebleven. Allerwegen zijn de sporen der groote verwoesting nog zichtbaar en de hoop is op een goeden oogst gevestigd om weer met herstellingen te kunnen voortgaan.

Maar de bevolking in dit deel van den voormaligen Vrijstaat is sterker dan ooit te voren aan haar eigen taal gehecht. Debatvereenigingen worden opgericht, waar slechts Hollandsch gesproken mag worden. Te Bethlehem spreekt men in de winkels, ja op 't Koninklijk Postkantoor, Hollandsch. Zaterdag 25 Maart jl. was er in 't dorp eene vendutie, waarbij de Regeering verkoopster was; de afslager sprak Hollandsch. De ouders, die hunne kinderen ter school brachten, verlangden vóór alles Hollandsch onderwijs.

Zeer merkbaar is het, dat vele Vrijstaters zich van het Engelsch hebben afgewend en dat er een sterk besef in hen leeft, dat de eigen taal eene gewenschte borstwering is tegen de overweldiging van hun nationale leven.

Te Keerom verlangt men beslist eene vrije, nationale school, die niets met de Regeering te doen wil hebben. Men verwacht wel 100 kinderen, zoodra er maar gelegenheid voor logies is, waartoe een zinken huis wordt gebouwd. Reeds nu en straks met Mei sluiten kleine schooltjes in den omtrek. En zoo is dan al een assistent noodig, dien men evenzeer uit Holland zou willen ontvangen, ook zelfs een gehuwd man mits met niet al te groot gezin.

Zijn er menigmaal berichten van halfheid, die zouden ontmoedigen, hoopgevend zijn de krachtige levensteekenen weer elders. Ons Hollandsch volk heeft in de dagen der beruchte concentratiekampen schatten geofferd om het stamverwante volk en zijn kroost

[p. 58]

te helpen behouden. Zullen we thans niet de hand reiken om het te helpen zich als natie te handhaven, nu het een geestelijken strijd voert? En laten we er dan bij voegen, dat het beroep, dezer dagen door de Ned. Zuid-Afrikaansche Vereeniging op de hulpvaardigheid onzes volks gedaan, ten doel heeft de Commissie te steunen, die vóór en tijdens en na den oorlog, het Hollandsch onderwijs in Zuid-Afrika met kracht heeft bevorderd en waarvan ondergeteekende medelid is.

Amsterdam.

H.J. Emous.