Neerlandia. Jaargang 7

Balata.

Onder de voortbrengselen die het rijke binnenland van Suriname tegenwoordig aan den ernstigen ontginner oplevert, begint naast goud de balata eene eerste plaats in te nemen. Het is daarom wel de moeite waard hier in algemeene trekken aan te geven wat die balata is, hoe ze wordt ontgonnen en wat hare ontginning oplevert.

De balata of bolletriemelk is het sap, dat verkregen wordt uit de schors van den bolletrieboom - Mimusops Balata, - een boom in Midden Amerika vrij veelvuldig voorkomende, d.w.z. van van Jamaïca en Trinidad tot de landen op de Noordkust van Zuid-Amerika gelegen. Volwassen is de bolletrieboom een mooie, zware woudboom van ± 120 voet hoogte met eene prachtige, volle kroon van glinsterend groene bladeren, waarvan de onderkant lichtbruin gekleurd is. Door die eigenaardige kleur van de bladeren zijn de boomen van verre reeds te onderkennen. De stam bereikt eene hoogte van 60 tot 70 voet met een middellijn van 4 à 5 voet. De bolletrieboomen komen groepsgewijze in het binnenland voor over uitgestrektheden van soms wel dagen loopen, echter op zulke afstanden van elkander, dat men tusschen het oude bosch door slechts 30 à 40 tegelijk kan tellen, te midden van de vele andere prachtige boomen. Men vindt die boomen gewoonlijk op hoog terrein of aan den rand van zwampen (moerassen); op de bergen komen zij slechts weinig voor.

De balata-industrie is van betrekkelijk jongen datum in onze kolonie. Wel werd er reeds een 25tal jaren geleden balata verkregen, maar eene industrie ontwikkelde zich eerst een 15tal jaren geleden, het eerst met Engelsch geld in het westelijk gedeelte van de kolonie in de nabijheid van de rivieren Corantijn en Nickerie. De scheikundige samenstelling van de balata is waarschijnlijk dezelfde als die van gutta percha en van caoutchouc. In den handel wordt de balata voor alle doeleinden gebruikt waarvoor de gutta percha geschikt is, maar beschouwd als eene betere soort, omdat er een hoogere prijs voor betaald moet worden. Meer dan gutta-percha is balata bestand tegen temperatuursinvloeden en tegen de inwerking van den tijd. Waar gutta-percha b.v. vrij spoedig begint te barsten en hard te worden, is dat niet het geval met de balata.

De uitrusting van eene balata-expeditie vereischt de beschikking over een vrij aanzienlijk bedrag aan geld. Een dergelijke expeditie bestaat gewoonlijk uit een 20 man met een voorwerker die zich

[p. 126]

voor den tijd van zes maanden verbinden en soms ook wel langer in het bosch blijven. Zij moeten daarom eene groote hoeveelheid levensmiddelen medenemen, welke met de arbeiders over twee booten verdeeld worden om de reis naar het binnenland te aanvaarden. Verschillende voorwerkers (collectors) vereenigen zich ook wel met hunne arbeiders (bleeders) tot grootere expedities, die dan natuurlijk een geheel ander aanzien verkrijgen.

Reeds eenigen tijd voor het vertrek moeten aan de arbeiders (bijna uitsluitend Engelsche negers van de naburige Engelsche koloniën) voorschotten worden gegeven tot f100 per man toe, welke voorschotten met de kosten van de verstrekte levensmiddelen en goederen na afloop van de expeditie met het te ontvangen loon verrekend worden. Dergelijke expedities vertrekken in Januari en Februari van uit Paramaribo, (of in Nickerie van uit Nw. Nickerie) om dan de eerstvolgende maanden tot einde Augustus in het bosch aan het werk te blijven. Alleen in de maand Mei

Gouvernementsplein met Gouvernementshuis.
(Opname van Ds. C. Hoekstra.)

is het in den regel onmogelijk met de werkzaamheden door te gaan, omdat dan door de overvloedige regens te veel water in het bosch aanwezig is, waardoor het zich verplaatsen en trouwens het tappen zelf ook onmogelijk wordt. Aan den anderen kant is te weinig water ook ongewenscht, want dan kunnen de gezochte terreinen dikwijls niet bereikt worden. Welke terreinen rijk aan bolletrieboomen zijn wordt meestal in de maanden September, October en November onderzocht.

Zijn de arbeiders eenmaal ter plaatse aangekomen, door het Gouvernement voor de Balata-inzameling in Concessie afgestaan, dan wordt het terrein onder de verschillende bleeders verdeeld. Ieder arbeider werkt liefst afzonderlijk, want ieder wordt ook voor het door hem verkregen product betaald.

Het ontginnen zelf van de balata is vrij eenvoudig. Men maakt V-vormige insnijdingen in de bast van den bolletrieboom tot op het hout, gewoonlijk tot op 25 voet hoogte ongeveer, en langs die insnijdingen vloeit de melk dan naar beneden en wordt opgevangen in kalebassen (schalen van den kalebasvrucht) die tusschen den boom en de bast worden vastgeklemd. Zijn die kalebassen vol, dan wordt de inhoud overgegoten in blikken, die op hun beurt in het kamp weder worden leeggegoten in groote vergaarbakken, bestemd om de balata te doen gisten. Later wordt de melk dan weder in grootere en platte bakken overgegoten om te drogen. De insnijdingen mogen zich slechts om de helft van den omtrek van den boom uitstrekken. Wordt de boom over zijn geheelen omvang gebleed dan bestaat de zekerheid dat de boom spoedig sterft, want, afgescheiden van de natuurlijke gevolgen van het ‘ringen’, komen houtluizen met graagte op die insnijdingen af met haar zoeten smaak van het er aan gedroogde melksap en verteren het hout. Herhaaldelijk komt het voor dat, niettegenstaande het groote nadeel daardoor aan de kolonie en aan de industrie zelve veroorzaakt, de bleeders de boomen tòch ringen om meer melk te kunnen verzamelen in eens. Bij behoorlijk tappen kunnen de boomen n.l. eerst na 4 of 5 jaar weder onderhanden genomen worden. Dergelijke handelingen zijn strafbaar gesteld, maar tot heden was de groote moeilijkheid wie in de praktijk die overtredingen zou vaststellen. Sedert eenigen tijd heeft het Kol. Gouvt. eenig bijzonder politietoezicht ingesteld, terwijl een landmeter nu en dan de Concessie bezoekt om de wijze van werken na te gaan en daaromtrent een verslag bij het Kol. Bestuur in te dienen.

De gewone opbrengst van een volwassen boom, naar behooren gebleed of getapt, is pl. m. 2 L. Die opbrengst kan gaan tot 4½ L. per boom, maar ook jongere boomen worden getapt, die slechts 1 L. en minder opbrengen aan melk.

Is de balata eenmaal in bakken overgegoten, dan vormt zich in 2 à 3 dagen naar gelang van de weersgesteldheid aan de oppervlakte een vlies ter dikte van ¾ tot 1 c M., dat wordt weggenomen en gedroogd tot het een vrij hard vel van roodbruine kleur is geworden, geschikt voor de verzending. Op de over-

[p. 127]

geblevene melk vertoont zich telkens weder een dergelijk vlies, totdat de geheele voorraad is uitgeput en voor de verzending in balen kan worden verpakt voor de Europeesche of N. Amerikaansche markt.

Gaat alles goed, dan is de balata-industrie eene zeer winstgevende. Maar de kans bestaat ook dat men zeer veel geld verliest. Het seizoen moet medewerken; de arbeiders moeten goed zijn en niet ziek worden of wegloopen; de plaats, waar men meent dat bolletrieboomen in voldoend aantal aanwezig zijn, moet bereikt en gevonden kunnen worden enz. Werken die verschillende omstandigheden niet alle mede, dan is de persoon die de voorschotten heeft gegeven en voor de levensmiddelen heeft betaald, alles voorloopig kwijt, want op een balatableeder, die zonder balata uit het bosch komt, is niets te verhalen. 't Eenige is dat men hem later weder aan den arbeid kan doen gaan om zijne schuld af te betalen.

Gaat alles goed, zoo gaf ik boven reeds aan - en men kan er veel aan doen door tevoren verricht terreinonderzoek en door voorzichtig te zijn bij het maken van contracten en het geven van voorschotten - dan is winst voor den ondernemer vrij zeker. De bedrijfskosten komen op ongeveer f2 per K.G. te staan, terwijl de marktprijs in Europa en N.-Amerika in de laatste jaren iets meer dan f3 is, zoodat op eene winst van ruim ⅓ van de waarde kan worden gerekend voor dengene, die er zijn geld aan geeft (netto ± f0.60).

De uitvoer van balata was van 1889 tot 1902 als volgt:

In	1889-1509	K.G.	1896-209511	K G.
	1890-76326½	K.G.	1897-159253	K G.
	1891-95587	K.G.	1898-113431½	K G.
	1892-120679½	K.G.	1899-118600	K G.
	1893-32546	K.G.	1900-208805	K G.
	1894-108286½	K.G.	1901-237390	K G.
	1895-133681	K.G.	1902-321478	K G.

De prijzen waren in de eerste jaren lager dan tegenwoordig. Langzamerhand zijn ze gestegen. Houdt men in het oog dat in Suriname slechts enkele firma's of kooplieden de balata uitvoeren, dan blijkt het voordeelige van die industrie te stond, als men de opbrengst in 1902 met de toen betaalde prijzen vergelijkt.

Wordt de nijverheid op behoorlijke wijze van Gouvernements-wege geleid en nagegaan, zoodat de bolletrieboomen die trouwens een zeer goed hout leveren, niet roekeloos worden vernield, dan mag verwacht worden dat in den eersten tijd de balata een belangrijk uitvoerartikel van de kolonie blijft. Het toezicht zal waarschijnlijk binnenkort geregeld worden, daar eene regeling van het geheele boschbeheer in overweging is bij het Kol. Bestuur.

Paramaribo, Juli '03.

Mr. C.F. Schoch.