Neerlandia. Jaargang 7

De groote landbouw.

Degenen onder ons, die geleefd hebben in den tijd toen in deze kolonie de slavernij nog heerschte, zullen zich herinneren hoe bedrijvig het er uit zag op onze rivieren door de menigte ponten van kolossale afmeting, die, beladen met okshoofden suiker, talrijke balen koffie of katoen, het kostbare product der plantages naar Paramaribo brachten om te worden geladen in tientallen van koopvaardijschepen, die gereed lagen om de rijke vrachten naar Nederland of ook wel naar N. Amerika te vervoeren. Het was met welbehagen dat men den wedijver bespeurde van de bemanningen der talrijke tentbooten - gewoonlijk een zestal der sterkste slaven als roeiers en een als stuurman - die, onder het aanheffen van allerlei liederen, op bedekte wijze, zeer karakteristiek hunne grieven wisten uit te galmen. Die liederen, rijk aan kwinkslag, werden door een hunner beurtelings aangeheven, telkens gevolgd door het refrein der overigen, tevens de maat aangevende om de met forsche hand omvatte riemen tegelijk in het water te slaan ten einde de zware boot over den waterspiegel te doen voortglijden, niet zelden ook om tegenwind en onstuimig water te

[p. 114]

trotseeren. Het was voor reizigers een genot de eigenaardige lucht in te ademen van het kokend sap van het suikerriet; en trotsch was het gezicht van de reeks schoorsteenen, die van achter het welige groen zich statig in de hoogte verhieven om hunne rookkolommen door het luchtruim te verspreiden.

Indrukwekkend was dit alles; en groot was het vertier, te weeg gebracht door de in volle werking zijnde suiker-, koffie-en katoenplantages, ruim 80, 50 en 20 in getal. Handel en scheepvaart waren in vollen bloei, en de eigenaars der ondernemingen, die bijna allen in Nederland woonden, baadden zich in rijkdom en genot, kochten of bouwden prachtige huizen of villa's, dat alles meerendeels als vrucht van den arbeid hunner slaven.

Maar in het jaar 1863 heeft de Nederlandsche Regeering eindelijk uitvoering gegeven aan hare sedert vele jaren voorbereide plannen om de slavernij op te heffen. Toen werd een einde gemaakt aan den menschonteerenden toestand, dat de bevoorrechten het meesterschap

Gouvernementshuis.
(Opname van Ds. C. Hoekstra.)

zouden mogen hebben over hun medemensch, die - slaaf zijnde - slechts een werktuig was zonder eenige vrijheid van denken en handelen, blootgesteld aan grillen, mishandeling en geweld, zonder zich daartegen te mogen verzetten, ja zelfs onderhevig aan het lot om - evenals het vee dat naar de markt wordt gebracht - in het openbaar te worden verkocht.

Intusschen, hoe dankbaar men ook moge wezen dat de Regeering tot dat besluit is gekomen; hoezeer naastenliefde, beschaving en rechtsgevoel die daad volkomen rechtvaardigden, dit besluit had tengevolge dat voor de kolonie een tijdperk aanbrak van schromelijken achteruitgang en verval. Voor een groot deel moet dat worden toegeschreven aan onvoldoende en niet practische voorbereiding van de vrijverklaring der slaven. Men verzuimde doeltreffende maatregelen te nemen om door opvoedende en beredeneerde leiding invloed ten goede uit te oefenen op den goeden wil, den arbeidszin en de aanhankelijkheid der nieuwe burgers ten einde ze als veldarbeiders te behouden. Al wat gedaan werd, was: hen de eerste tien jaren te stellen onder staatstoezicht, dat wil zeggen: hen verplichten om zich telkens ten minste een jaar te verbinden voor den een of ander te arbeiden tegen een door het Gouvernement vastgesteld tarief.

Verbitterd over de steeds ondervonden miskenning en mishandeling werd het verlangen naar het sedert vele jaren in uitzicht gesteld ‘vrij-zijn’ hoe langer hoe grooter. Geen wonder dus dat toen op 1 Juli 1863 het kanongebulder uit het fort Zeelandia den volke verkondigde dat geen menschelijk individu in Suriname langer het beschikbaar eigendom zoude zijn van een ander, ook het oogenblik was aangebroken, waarop openlijk afkeer en onwil zouden worden aan den dag gelegd om zich langer dienstbaar te stellen ten behoeve van grondeigenaren.

De vrijverklaarden onttrokken zich meer en meer aan den veldarbeid, dien zij voortaan als een vernederend werk beschouwden, zoodat toen het staatstoezicht ten einde liep, de arbeidersnood hoe langer hoe grooter werd. Doch reeds vóór het jaar 1863 duchtten vele eigenaren van cultuurondernemingen het ergste. Zij begrepen dat zonder arbeidskrachten hunne ondernemingen haren ondergang naderden. Van de 80 en meer bloeiende suikerplantages werden vele tegen zeer verminderde prijzen verkocht en toen er na 1863 geen slaven meer waren, werden er vele gesloopt of verlaten. Van al die plantages zijn slechts Rust en Werk in Beneden Commewijne, Alliance in Cottica en Waterloo in Nickerie voor de suikercultuur behouden, terwijl de Nederlandsche Handelmaatschappij door aankoop van plantage Marienburg en verscheidene aangrenzende plantages in Beneden Commewijne een suikeraanplant in het groot aanlegde. Op al deze plantages is door de veel verbeterde bewerking met usines, die vroeger alhier onbekend waren, de opbrengst belangrijk toegenomen en hebben zij zich daardoor kunnen staande houden, sedert de suikermarkt allengs zeer is gedaald. Een 25tal der suikerplantages, die nog korteren of langeren tijd een sleepend bestaan voerden, werden vroeger of

[p. 115]

later aangekocht, meest allen door Surinamers, die over een zeer bescheiden kapitaal te beschikken hadden, met het doel om cacao te planten. Men meende, dat nu er kapitaal en arbeidskrachten ontbraken om de suikercultuur voort te zetten of de koffieplantages te onderhouden, terwijl ook om de zelfde redenen de katoencultuur in Coronie en Matappica moest worden gestaakt (in Matappica ook wegens verplaatsing van het zeestrand naar binnen, waardoor de plantages aan die kreek niet meer voldoende konden loozen), het alle aanbeveling verdiende de cacaocultuur, die meer loonend scheen en waarvoor, naar men beweerde, geen al te groot kapitaal en geen uitgebreide arbeidersmacht noodig waren, ter hand te nemen. Er waren toen slechts een drietal plantages, waarop uitsluitend cacao en een tiental, waarop koffie en cacao werden verbouwd. Achtereenvolgens werden ook nog ruim 35 koffieplantages in cacao-ondernemingen omgezet, zoodat nu ongeveer 75 à 80 geordende cacaoplantages in de kolonie worden geteld, terwijl op zeer talrijke gronden of kleine perceelen van verlaten plantages met goed gevolg cacao werd geplant door landbouwers, die voor eigen rekening werken. Ging men aanvankelijk te werk, in de veronderstelling dat geen groot werkkapitaal noodig was voor cacao, na eenigen tijd ondervond men het tegendeel. Immers men zag zich verplicht om voor aanplant en onderhoud immigranten uit Britsch Indië of uit Nederlandsch Indië te nemen tegen betaling aan het Immigratiefonds van f156 per hoofd voor een vijfjarig contract, met de verplichting om jaarlijks aan het immigratiefonds het hoofdgeld en aan het gouvernement de geneeskundige belasting te betalen. Mede is men gehouden een welingericht ziekenhuis en ook woningen volgens de eischen der wet voor hen te bouwen. Volgens berekening van deskundigen kost elke immigrant op eene onderneming, waar 75 à 80 arbeiders onder contract arbeiden, gemiddeld f75 per jaar boven het gewoon dagloon, dat van 60 cent tot f1. - bedraagt, al naar den aard en den omvang van het werk. Voorts hebben ondernemers uitgaven te doen voor groote loodsen of schuren alsmede voor wagens en andere toestellen om de cacao te bereiden en te drogen. Zij hebben sluizen, vaartuigen enz. te onderhouden. Dat alles eischt veel geld, voor de onderneming voldoende winsten kan afwerpen. Van daar dat zij, die over weinig geld te beschikken hadden, de bebouwing slechts langzaam konden uitbreiden. Gelukkig echter zijn wij thans zoo ver gevorderd, dat de meeste cacaoplantages 2 à 300 akkers (1 akker = 0.43 H.A.), enkele 400 of meer in cultuur hebben. Alleen door het vestigen van hypotheek op velen der ondernemingen is deze gunstige uitkomst verkregen, en hebben de aflossingen in de eindelijk gevolgde voordeelige jaren geregeld plaats gehad. Slechts een 4 of 5tal plantages, waarvan het beheer te wenschen overliet, hebben schade berokkend aan hypotheekhouders. Is eenmaal een cacaoplantage in vollen bloei, dan mag voorzeker gerekend worden op ruime winsten. Maar daar gaat tijd mee heen. Want, al gebeurt het wel dat verscheidene boomen van eene aanplant reeds tusschen het 5e en het 6e jaar beginnen vruchten te geven, in den regel mag eerst in het 7e jaar ongeveer 50 KG. (½ baal) cacao per akker verwacht worden. Bij goed onderhoud kan het product telken jare met ongeveer ½ baal per akker vermeerderen tot dat men 2½ haal per akker verkrijgt. Er zijn vele voorbeelden van 3 tot 4 honderd KG., ja zelfs enkele van 500 KG. per akker bekend. De ervaringen, door planters opgedaan gedurende de praktijk van zooveel jaren, hebben er toe geleid dat, de later gevolgde manier van aanleg en onderhoud veel betere uitkomsten oplevert, en het lijdt geen twijfel of de opbrengsten per akker zullen gaandeweg vermeerderen.

Ook heeft de ondervinding geleerd, dat om met goed gevolg eene cacaoplantage aan te leggen, men zich niet moet bepalen tot een bebouwing van 200 (zooals, jammer genoeg, door sommigen is gedaan) maar van minstens 300 akkers; en dat wel in vijf achtereenvolgende jaren, telken jaren 60 akkers. In dien tijd heeft men dan een tegemoetkoming in de opbrengst der bananen, die als schaduw dienst moeten doen voor de jonge cacaoplantjes, zoolang de eigenlijke schaduwboomen, die op grooten afstand geplant worden, omdat zij later hunne takken ver verspreiden, niet genoeg opgeschoten zijn. De banaan, het zoozeer gezochte volksvoedsel, geeft in 12 maanden een tros vruchten van 10 tot 15 KG. gewicht, dikwijls nog veel zwaarder. Er worden 5 à 600 plantsoenen op een akker aangelegd, doch daar het veeltijds gebeurt dat de boom topzwaar wordt door de steeds grooter wordende trossen en omvalt voordat de vrucht boomrijp is, doet men goed bij begrootingen op slechts 200 bossen bananen te rekenen. De markt van dit artikel is zeer wispelturig. Een bos bananen, die bij een niet al te grooten voorraad f1.00 en meer opbrengt, moet op andere tijden voor 25 cent of minder worden van de hand gedaan. Een voorzichtige raming is 40 cent gemiddeld per bos. Wordt eene cacaoplantage aangelegd op het boven aanbevolen systeem: 300 akkers in 5 jaren, dan kan in het zevende jaar (na het jaar van aanplant) aan cacao verkregen worden 9000 K.G.; en verder jaarlijks achtereenvolgens deze opbrengsten: 18000, 30000, 45000, 57000, 66000, 72000, en 75000 K.G. In het 14e jaar dus, dat is: wanneer alle boomen volle 10 jaar oud zijn, zullen zij, bij de thans gevolgde wijze van aanleg en onderhoud, minstens 2½ baal per akker kunnen voortbrengen. Bij een goed beheer zal de plantage na 10 jaar ± f160.000 hebben gekost. De jaarlijksche uitgaven kunnen van dien tijd af op ± f24.000 worden gesteld, alle kosten van onderhoud, beheer enz daaronder begrepen.

Ten slotte nog een enkel woord over koffie. Toen ruim 10 jaar geleden de koffieprijzen zeer gunstig waren, gaf dit aanleiding aan tal van cacaoplanters om nevens de cacaocultuur de koffieaanplant opnieuw te beginnen. Te meer werd daartoe besloten toen het gevolg van in het klein genomen proeven bewezen had dat de Liberia-koffie in Suriname uitstekend tiert en spoedig vrucht geeft. Met allen ernst en de noodige voortvarendheid werden bosschen geveld en in betrekkelijk korten tijd in koffievelden herschapen. De boomen groeiden welig en binnen weinige jaren vond men in alle districten uitgestrekte velden hooge koffieboomen met hun echt pyramidalen vorm, rijk beladen met roode bessen. Daardoor aangemoedigd zijn door eenige belanghebbenden zeer kostbare fabrieken opgezet ter bereiding van het product. De uitkomsten waren zeer bevredigend. Maar ziet, toen men al zoo ver was, dat steeds toenemende hoeveelheden koffie naar het buitenland zouden kunnen worden uitgevoerd, daalde plotseling de koffiemarkt zoo zeer en daarna steeds met zoodanige vaart dat de kosten van plukken en bereiden van het product nauwelijks werden vergoed. En toen er op geen verbetering van de markt viel te hopen, besloot men de koffievelden in cacaovelden om te zetten en de koffiecultuur maar weder op te geven. Bij deze omzetting is gebleken, dat de cacao uitstekend en voorspoedig groeit in den door de koffie wortels losgemaakten grond.

F.C. C(uriel)