Neerlandia. Jaargang 7

Zuid-Afrika

Hollandsch of Afrikaansch.

In de vorige aflevering is kennis genomen van een woordenwisseling in Ons Land tusschen Afrikaander, die voor 't gebruik van het Hollandsch ook als spreektaal pleitte - of althans van een meer op Hollandsch gelijkend Afrikaansch - en J.W., die alleen het bestaande Afrikaansch als spreektaal wilde houden en het ook als schrijftaal laten dienen, al acht hij kennis van het Hollandsch gewenscht.

Latere nummers van Ons Land hebben het vervolg op dezen belangwekkenden strijd gebracht. Eerst mengde zich een derde in de kwestie. Deze, die zich R. teekende, voelde evenals J.W. veel voor het Afrikaansch, maar de manier waarop J.W. het schrijft gaat hem te ver. Ook vindt hij haar soms onlogisch. J.W. verdedigt zich daartegen op de hartstochtelijke wijze die wij reeds van hem kennen. Een paar voorbeelden uit deze polemiek.

R. heeft bezwaar tegen de spelling grammaties inplaats van grammatisch. Waarom de ch niet behouden, vraagt hij? J.W. antwoordt; omdat die ch niet uitgesproken wordt. De ch wil hij bovendien geheel uitbannen; de g is hem genoeg, want 't onderscheid dat er in Holland nog tusschen g en ch is bestaat in Zuid-Afrika niet meer. Ook

[p. 17]

de c doet J.W. weg, ze wordt volkomen vervangen doors of k. Waarom twee letters om een en denzelfden klank uit te drukken?

Verwonderlijk echter, dat deze zelfde radikale J.W. nog onderscheid maakt tusschen di en die, het eerste als het lidwoord en het laatste als aanwijzend of betrekkelijk voornaamwoord. Hij zal dus b.v. schrijven: ‘di vrou, die’. Zijn reden is: ‘As ek di lidwoord net soas di voornaamwoord en bijvoegelike naamwoord (sic) gebruik, dan sou daar gin end an di verwarring wees ni.’ Toch gebruikt J.W. als aanwijzend voornaamwoord ook ‘daardie’.

Tegenover R. die de z wil behouden pleit J.W. voor de s, omdat er niet een Afrikaander op de duizend is die de z niet als s uitspreekt. Hij komt altijd maar weer terug op zijn eisch ‘di taal te gebruik net soas sij is.’ En hij vervolgt: ‘Moeni praat van di taal te verbeter ni, tensij dit is om dit in woorde- en uitdrukkingskrag te verrijke. Soas di taal is, is sij een van di mooiste en eenvoudigste wat daar bestaan. Maar, al was dit ook di leelikste, dan betaam dit ons nog om dit lief te heh, omdat dit onse taal is.’

* _* *

Maar deze strijd met R gold slechts bijzaken. Afrikaander, die de hoofdzaak aan de orde had gebracht, kwam eindelijk zelf weer in het krijt. Blijkbaar had de toon van J.W. hem van verder debat afkeerig gemaakt, en ook nu heeft hij niet veel lust zich in een geregelde polemiek te begeven. Hij had van dr. Viljoen's rede alleen de wijze van behandeling geprezen. Hij wenschte wel, dat hij daarom ook den schrijver J.W. kon loven. En dan vervolgt Afrikaander:

Om te spreken van de grammatica van Kaapsch Hollandsch schijnt mij de grootste ongerijmdheid. Overigens bestaat er blijkbaar zulk een verschil tusschen J.W.'s opvatting van het schoone in de taal en mijn eigen denkbeeld er over, dat het alle redeneering over het hoofdonderwerp onmogelijk maakt, er bestaat geen gemeen standpunt van argumenteeren.
Neem slechts de kleine woorden ‘ik’ en ‘hem’. In mijn vorigen brief koos ik de zinsnede ‘Ek het dit ver hom gegee’. als voorbeeld van het noodeloos verlaten van het zuiver Hollandsch en tevens van het schoone in die taal. J.W. echter gebruikt die woorden bij voorkeur alsof het streven zou zijn van het Kaapsche Hollandsch zoo ver mogelijk van de oorspronkelijke moedertaal af te wijken. Nu. wat ook de ondervinding van J.W. moge zijn, ik moet het eerlijk verklaren, dat ik in den dagelijkschen omgang maar zelden de woorden ‘ek’ en ‘hom’ hoor gebruiken, en indien zoo dan was het schoon zelden maar meest in de binnenlanden, waar ik nog al eenige ondervinding meen opgedaan te hebben.
Ik gevoel hoe moeielijk het zou zijn, te midden van de vele uiteenloopende spraakwijzen, een juiste uitspraak over een algemeen gewenschten vorm van het Afrikaansch-Hollandsch te verkrijgen, doch indien het uitvoerbaar ware zou ik wel gaarne willen zien eene volksbeslissing over de wenschelijkheid al dan niet die paar woorden te behouden boven de oorspronkelijke.
Ik meende dat ik mij wat sterk uitdrukte over de afwijking van het Afrikaansch-Hollandsch, doch indien het zou blijken dat de Afri kaanders bovengemelde woorden in zijn veranderden vorm verkozen boven den eersten, zou ik het moeten erkennen dat gemelde taal inderdaad hopeloos verdwaald is van de moedertaal en dat het dus ook hopeloos is voor een enkelen persoon verdere pogingen aan te wenden om den steeds toenemenden achteruitgang dier taal te stuiten

De slagvaardige J.W. laat op zijn antwoord niet lang wachten. Het is karakteristiek genoeg om het in zijn geheel op te nemen.

Kaapstad, 5 Jan. 1903.

An di Editeur.

Meneer, - Jou korrespondent Afrikaander meen dat dit absurd is om te praat van ‘di grammatika van die Afrikaanse taal’. Mar dan moet hij assemblief vertel, waarom dit absurd is. Waarom is dit ni absurd om van di grammatika van di Engelse taal te praat ni? Of is Afrikaander van gedagte, dat onse taal ni net so goed sijn taalre'els het ni, as Engels en eenig ander taal? As dit di geval is, dan kan ek hom ni komplimenteer op sijn kennis van Afrikaans ni. Daar bestaan gin taal in de wereld ni wat ni sijn re'els het ni, en de re'els van 'n taal is sijn grammatika, dus het elke taal sijn grammatika. As Afrikaander hierop antwoord, dat onse taalre'els nog ni vollediglik in 'n boek gedruk is ni, dan wil ek ni daaroor strij ni; maar dit neem ni weg ni, dat de re'els bestaan. Ek sal dosijne en dosijne re'els kan opnoem sonder di minste moeite, mar dit sou buite di doel van die brief wees. Laat mij net 'n paar voorbeelde gee:

1. Selfstandige naamwoorde, wat met e in di enkelvoud ent neem s in di meervoud, soas tante, tantes; siekte, siektes; weduwe, weduwes.

2. Woorde wat met g ent. voorafgegaan deur dubbele of lange klinkers (soas aa. ee, oo, ie, oe, ui, verwerp di g sogou as jij e daaragter voeg. So het ons: vraag, vra'e; leeg, le'e; droog, dro'er; vlieg, vlie'e; vroeg, vroe'e; tuig, tui'e.

3. Di vorm van di werkwoord na ek sal ook di vorm wees na jij en hij: ek is, jij is, hij is.

As eenigeen, wat Afrikaans praat, ni di gebruikelike re'els wil volg ni, dan praat hij ongrammaties. Als hij seg siekten, in plaas van siektes; of tuige, in plaas van tuie; of je bent in plaas van jij is; dan maak hij 'n esel van homself.

Afrikaander hou niks van di sin ‘ek het dit vir hom gegee’ ni. Wat mankeer dit dan? Moet dit dan wees: ‘ik heb het hem gegeven?’ Mar dan is dit Hollans, en ni Afrikaans ni. Of moet dit wees: ‘ik het dit vir hem gegee?’ Mar dan is dit basterd Hollans, basterd Afrikaans. Nee, meneer editeur, ‘ek het dit vir hom gegee’ is korrekte Afrikaans, en dit klink regte goed in mijn oor, en - ek is seker - ook in joue. Dit is di taal van di Afrikaner in di Kaapstad, van di Afrikaner in Bloemfontein en van di Afrikaner in Pretoria; en as ons nou daaran gaan peuter, sal ons oneindig meer kwaad doen dan goed.

Di skrijftaal en di spreektaal van Holland verskil aansienlik van elkaar. Afrikaander wil heh, dat ons één van daardie twee tale hier as spreektaal moet invoer, watte ééne moet dit wees? As ons di boektaal wil leer praat, dan sal ons 'n spreektaal probeer om te krij wat daar selfs in Holland ni is ni. As ons di spreektaal van Holland hier moet invoer, dan moet ons eers naar Holland verhuis om dit daar aan te leer, want, sonder om dit te doen, zal ons nooit in di ewigheid daarin slaag ni.

En, al kon ons ook sonder moeite en las onse spreektaal laat laat plaatsmaak vir di Hollanse, waarom sou ons? Is onse spreektaal dan ni net so goed as di Hollanse ni? Nee! Afrikaander, jij waardeer ni jou taal genoeg ni (as dit jou taal is) omdat jij ni genoeg aandag daarop bepaal het ni. Daarom is dit ook, dat jij praat van ‘afdwaal van Hollans’ in plaats van ‘ontspruit uit Hollans’, en daarom is dit ook dat jij di woord ‘agteruitgang’ gebruik, waar jij ‘ontwikkeling’ of ‘wasdom’ moes seh.

* _* *

Dat vele Afrikaanders er echter nog lang niet aan toe zijn om zich af te vragen wat hun taal zal wezen, Hollandsch of Afrikaansch, maar wel Engelsch of Afrikaansch of een mengelmoes van beide, zou men opmaken uit het volgende programma van een kerstviering te Helderberg, in Stellenbosch. Er was een kerstboom, zoo lezen wij in het verslag dat een aanwezige er van in Ons Land geeft, en die boom ‘ging vergezeld van een succesvol entertainment’. Ziehier het programma, uitgevoerd door en voor Hollandsche Afrikaanders:

1	Duet.
2	Recitation - The Class.
3	Dialogue. The Dolls.
4	Tableau. Out of the deep have I called thee
5	J. Brimacombe & M. Roos.
6	Dialogue. Topsy's first lesson.
7	Action Song. Infants.
8	Dialogue. Die Ruzie.
9	Duet.
10	Tableau. The tea Party.
11	The Japanese fan Infants.
12	Recitation.
13	De Klagende Vrouw.

Interval.

14	Duet.
15	Recitation.
16	Tableau.
17	The Doctor.
18	Dialogue. Stirring the Pudding.
19	Hoop Drill. The Class.
20	Duet.
21	Brightest & Best.
22	Tableau. Father Christmas.
23	Hymn. Zouden wij niet vroolijk zingen

* _* *

De heer C.H. Reitz, oudstaatssecretaris der Zuid-Afrikaansche Republiek en oud president van den Oranje Vrijstaat, hoopt eerlang een bundel verzen uit te geven. Ditmaal geen bloemlezing van verzen van allerlei schrijvers - zooals zijn bundel Sestig uitgesogte Afrikaanse Gedigte - maar een verzameling eigen verzen, Oorlogsgedigte. De verzen zijn gesteld in het

[p. 18]

Afrikaansch, Hollandsch of Engelsch. Menigeen van die verzen is al gedurende den oorlog naar Europa overgewaaid.

Eigenaardig dat in den bekenden bundel Sestig uitgesogte Afrikaanse Gedigte bij geen enkel vers de naam van den dichter staat. Het lijkt een brok literatuur van een oervolk, waarvan niemand meer de namen van de schrijvers kent; het volk heeft het voortgebracht. Maar we denken, dat van deze zestig Afrikaansche gedichten de makers nog wel uit te vinden zijn. Misschien kan de heer Reitz zelf, bij een volgenden druk, wel een aantal namen opgeven.

Verscheiden verzen zijn van Oom Jan wat versies maak, zijnde Hoogenhout, onderwijzer te Groenberg bij Wellington in de Kaapkolonie. Van Reitz zijn ettelijke bewerkingen van Engelsche verzen, b v. Klaas Geswint en sijn Pêrt, die Steweltjies van Sannie, Jan Jurgens enz.

Moest de heer Reitz zich in den strijd tusschen Afrikaander en J.W. mengen, hij ging vast aan de zijde van Afrikaander staan. Hij wil wel het Afrikaansch als spreektaal, maar gezuiverd op het Hollandsch. Daarom acht hij onderwijs in het Hollandsch zoo noodig, en tevens een vereenvoudiging van de Hollandsche grammatica. De ingewikkelde grammatica van het tegenwoordige Hollandsch en de omslachtige schrijfwijze maken de taal voor de Afrikaanders moeilijk te leeren.

De heer Reitz zou, evenals Afrikaander, willen, dat de Afrikaanders zich toelegden op zuiverder Hollandsch spreken. In plaats van ‘ons is’ wil hij in de spreektaal ‘wij zijn’, zooals de heer Reitz - naar hij in een gesprek eens mededeelde - nog hier en daar in de Kaapkolonie gehoord heeft. Hij is tegen de Patriottaal.

* _* *

Het onderwijs in het Hollandsch is in de Kaapkolonie al even schoolsch en dor als 't elders kon wezen. Dat blijkt uit een artikel van iemand in Ons Land, die onnoemelijk de onbenulligheid van de inspecteurs - menschen die geen Hollandsch kennen en er over oordeelen moeten - aan de kaak stelt. Zoo schrijft hij:

Een inspecteur, een doctor, springt met het Hollandsch al heel wonderlijk om: Hij doet alles schiftelijk (natuurlijk!); ergens bij een beëedigd of onbeëedigd vertaler maakt hij zijn stellen vragen klaar en laat die in de klassen beantwoorden. Die antwoorden worden meegenomen en door den vertaler nagezien.
Zoo'n vertaler is niet op de hoogte van de eischen der verschillende klassen, zoo is het te verklaren, dat we bij Matriculatie bv. vragen kregen als de volgende:
‘Explain why the Dutch word for “night” is masculine.’
‘Explain why the Dutch word for “time” is masculine.’
Wat een onzin! Alsof het nog niet genoeg ware, dat de jongens het geslacht der woorden kennen, schijnt zoo'n doctor te willen, dat ze ook nog de historische ontwikkeling ervan zouden weten.
Soms raakt Dr. een beetje in de war als hij gevraagd heeft
‘Write the past tense and past participle of the Dutch verb for to show’. Een jongen steekt zijn hand op en zegt: ‘Sir, I know four verbs for “to show”, whych do you want?’.

Deze gebrekkige kennis van het Hollandsch en daarmede gepaard gaande voorkeur voor schoolsche regels bij de inspecteurs maakt dat de onderwijzers om het hun naar den zin te maken er zich op toeleggen de leerlingen op de spraakleer te drillen. De inzender in Ons Land zegt er van:

Het ergst is nog dat geen enkel onderwijzer thans goed taalonderwijs durft te geven, d.i onderwijs volgens de directe methode Berlitz, Gouin enz., een methode thans door de Engelschen in Transvaal algemeen toegepast.
Een levende taal moet met een levende methode onderwezen worden: niet het woord horse is paard, maar het dier, afgebeeld of levend: niet het woord ear is oor, maar het voorwerp; alles moet aanschouwelijk zijn en van aanschouwing uitgaan.
Waag het eens zoo taalonderwijs te geven (en toch moest het zoo zijn) - de inspecteur drukt je in zijn boekje met zijn stoïcijnsch: ‘Write the genetive case of the Dutch word for ‘the’.
Onder het bestaande systeem staan we lamgeslagen. Dril de jongens maar met: de, des, den, den, met alle mogelijke geslachtsregels, allerlei taal-haarkloverijen - maar leer ze geen taal, - dan zijn de rapporten over uw onderwijs misschien goed.