Neerlandia. Jaargang 6

Zuid-Afrika

De Vrede.

De vrede is al ruim een maand oud en nog houdt in Zuid-Afrika de censuur stand. Er valt dus nog wat te verbergen.

Vooreerst, denken wij, achten de Engelschen elke week die er verloopt voordat de waarheid over de gebeurtenissen van den oorlog en het sluiten van den vrede openbaar wordt, gewonnen. De aandacht van de wereld is al eenigszins van Zuid-Afrika afgeleid en 't zal niet lang meer duren of men stelt geen belang meer in de toedracht van gebeurtenissen, die tot een afgesloten verleden behooren. De Engelsche voorstelling van zaken is de menschen ingeprent, en hoe langer tijd zij heeft om zich vast te zetten, des te moeilijker zal 't vallen ze door een andere te vervangen.

Vervolgens komt het Engeland te stade van de gezindheid der Boeren een valschen indruk te geven. Het moet schijnen of het verwonnen volk nu al met den nieuwen toestand verzoend is; alsof het geen wrok voelt voor Engeland dat het de vrijheid ontnam, alsof de vijanden van gisteren nu reeds vrienden geworden zijn. En dat met het vooruitzicht, dat het zoo blijven zal. Het is nu met den strijd tusschen den Engelschen en den Hollandschen stam in Zuid-Afrika voor goed gedaan. Dat is het wat men ons wil diets maken.

Daarvoor dan is de censuur van kracht gebleven, ook toen de oorlog uit was. En zoo is het, dat menschen die de Boeren hebben leeren begrijpen het groote publiek, dat zoo licht onder den invloed komt van die stelselmatig onware berichten van de Engelsche regeering zoowel als van de pers, nu moeten vermanen toch niet haastig te zijn met zijn oordeel en niet te gelooven, dat de Boeren zich bij dezen afloop van den oorlog gemoedelijk en zelfs blijmoedig neerleggen, en dat de groote mannen, die deze helden aangevoerd hebben, toch recht hebben op ons vertrouwen en niet verdacht mogen worden, aanstonds met de Engelschen vriendschap te hebben gesloten.

De censor blijft heerschen, en eerst nu begint in de brieven van Engelsche correspondenten, welke niet gelijk de telegrammen onder zijn toezicht staan, uit te komen, dat in Zuid-Afrika de Engelschen zelf op die uitgebazuinde goede gezindheid der Boeren niet al te vast rekenen. Wat zullen wij hooren, als nu ook brieven van Boeren of Hollanders doorkomen? Wat zullen ooggetuigen van de gebeurtenissen ons kunnen vertellen?

De bladen hebben het bericht gebracht, dat de generaals Botha, de la Reij en de Wet en staatssecretaris Reitz weldra in Europa zullen komen. Er is een tijd geweest, dat men zich een bezoek van zulke mannen anders had voorgesteld; het zou een triomftocht wezen, als na bevestigde onafhankelijkheid die heldenfiguren, die zoo lang de verbeelding van heel de wereld vervuld hebben, zich hier kwamen vertoonen. Nu komen zij om andere redenen; waarschijnlijk in de eerste plaats om geld te vragen.

Het is al duidelijk geworden, dat het geld, dat de Engelsche regeering voor de Boeren beschikbaar heeft gesteld, ten eenenmale onvoldoende is om de schade, door den oorlog aangericht, te herstellen. Alleen in den ergsten nood zal het voorzien. Maar dan is er nog zoo onnoemelijk veel goed te maken. In den Vrijstaat, in een groot deel van Transvaal is het meerendeel van de hoeven vernield. In vele streken staat er geen enkele meer overeind. De veestapel is vernietigd. Er zijn weduwen en weezen en verminkten uit den oorlog, die geholpen moeten worden. En het is niet alleen op de menschlievendheid van Europa en Amerika, dat een beroep zal worden gedaan, opdat een verarmde bevolking ondersteund moge worden; maar op de bewondering en de geestdrift, die Europa en Amerika voor het volk der Boeren getoond hebben, opdat de Afrikaanders niet maatschappelijk te gronde mogen gaan.

Wij vertrouwen echter, dat die mannen ook in Europa komen om eindelijk, met het gezag van hun naam, tegenover de Engelsche voorstelliing van den loop van zaken in het laatste tijdperk van den oorlog, toen er van Boerenzijde zoo weinig berichten konden doorkomen, en van het sluiten van den vrede hun voorstelling te plaatsen. En de waarheidsliefde van deze mannen uit hun vroegere rapporten kennende, zal men hen onvoorwaardelijk gelooven.

Een Engelsch blad heeft gemeld, dat generaal Botha, met behulp van de la Reij en de Wet, een geschiedenis van den oorlog zal schrijven. Ons dunkt, dat is juist een werk voor den Transvaalschen commandant-generaal, die tevens een ontwikkeld man is. En behalve de Wet en de la Reij zullen nog andere aanvoerders van de Boeren en de leden hunner regeeringen hem daarbij behulpzaam kunnen zijn. Maar een geschiedenis schrijven kost tijd en de wereld wil zoo spoedig mogelijk de waarheid kennen over een zaak, waarin zij zoo innig geleefd heeft. Wij hopen dus, dat de generaals en de heer Reitz hier, hetzij door een rapport aan president Kruger, hetzij door een kort geschrift, en dan het een of het ander aan de pers medegedeeld, althans de voornaamste dingen bekend zullen maken.

Wij begrijpen, dat hun taak ten deze zeer moeilijk is. Zij zijn nu onderdanen van Engeland. Zij vertegenwoordigen nog tegenover de Engelsche regeering het volk van de

[p. 76]

Boeren, en zij zijn hun volk in gehoorzaamheid aan het nieuwe bestuur voorgegaan. Zij hebben ingezien, dat nu de strijd opgegeven was, de beste politiek voorschreef, het kwaad, zoo ver het ging, ten goede te doen keeren. De vrijheid ging te loor, het werd nu zaak zooveel te redden als mogelijk was. Kwam men Engeland te gemoet dan was er kans, dat dit de Boeren geldelijk eenige hulp gaf en hun ook spoedig weer stem verleende in de regeling van 's lands zaken. Om hieruit op te maken, dat die voormannen der Boeren en de burgers, die hun voorbeeld volgden, met die houding te kennen geven, dat zij zich bij het Engelsche bewind neerleggen als het eind van de geschiedenis, moet men verdwaasd zijn als een Engelschman.

En nu is het zeker niet gemakkelijk, waar Botha, Reitz, de la Reij en de Wet den nieuwen toestand aanvaard en getoond hebben, Engeland in de regeling van zaken te willen bijstaan, dingen bekend te maken, die uit den aard voor Engeland niet aangenaam zullen zijn. Maar aan het beleid van die mannen is die taak wel toevertrouwd. Voor de zaak der Boeren is het in elk geval van dringend belang, dat de oorlog, vooral hoe hij ten einde liep en in den vrede van 31 Mei zijn slot vond, in zijn ware toedracht gekend wordt.

* _* *

Voor de kennis van een vroeger tijdperk van den oorlog is een uitnemende bijdrage een geschrift, dat eenigen tijd geleden verschenen is en waarop wel de aandacht gevestigd mag worden. Er is nu al zooveel over den oorlog geschreven, dat dit werk licht onder de menigte schuil zou gaan, en 't behoort tot het allerbeste wat er over geschreven is. Het is van de hand van een Duitscher, die een tijd lang met de Vrijstaters op commando is geweest. Het heet Steijn, de Wet und die Oranje-Freistaater - Tagebuchblätter aus dem südafrikanischen Kriege, uitgegeven te Tübingen bij H. Laupp, 1902. De schrijver noemt zich niet. Wat hij geeft is slechts zijn beknopt dagboek, loopende van 14 Juni tot 7 September 1900. Een kort tijdsverloop dus, maar welk een tijd, en grootendeels met de Wet en Steijn doorgebracht! Daarin valt de groote tocht van Slabbertsnek op de Basoetogrens in Noordwestelijke richting door den Vrijstaat, de Vaal over tot in de Magaliesbergen, met de tienduizenden Engelschen aan alle kanten om de Wet te vangen.

Van dien tocht, gelijk van andere gebeurtenissen uit den oorlog, vertelt de ongenoemde als een deskundige, die het krijgsbedrijf beoordeelen kan. En hij toont zich daarbij een schrijver van gave, die in sobere taal veel zeggen kan, een goeden kijk op menschen heeft en zin voor het treffende en verhevene in de dingen die hij ziet. Met een aantal voorname Vrijstaters heeft hij gesprekken gevoerd, gewichtige dokumenten heeft hij verzameld. En zoo is zijn betrekkelijk kort geschrift vol nieuwe en belangwekkende mededeelingen en beschouwingen geworden.

Wij willen eenige stukken aanhalen, maar zullen moeite hebben een keus te doen en ons te beperken. Ziehier b.v. wat de schrijver over den verrader Piet de Wet te vertellen heeft. Onder dagteekening van 23 Juni schrijft hij: ‘'s Avonds met rechter Hertzog bij Piet de Wet aan huis onder het gebruikelijke kopje koffie. De vrouw van Piet de Wet begint weer te lamenteeren over “huis in brand steek” en over het in beslag nemen en over “schapen vat” en de “rebellen-proclamatie.” Piet de Wet haalt dan verscheiden proclamaties enz. voor den dag, die de Engelsche bevelhebber in Lindley hem op een of andere wijze bezorgd heeft.’

Daarbij is de proclamatie, waarbij Lord Roberts afkondigt, de Vrijstaters die na 14 Juni 1900 nog onder de wapens staan als rebellen te zullen behandelen. Verder een proclamatie, dd. 20 Juni 1900, waarbij generaal Paget, bevelhebber te Lindley, inwoners van den Vrijstaat die, als er in hun buurt een Boerencommando is, daarvan geen kennis geven, bedreigt met het inbeslagnemen van vee en anderen eigendom en het verbranden van hun huizen. Aldus werd in Juni 1900 de bevolking van den Vrijstaat tot verraad aangezet.

Vervolgens de proclamatie van generaal Smith-Dorrien, bevelhebber van de verbindingsliniën Pretoria - Kroonstad, dd. 15 Juni 1900, die afkondigt, dat, als er aan den spoorweg of de telegraaf schade wordt berokkend, de naastbij gelegen hoeve afgebrand zal worden, en bekend maakt dat diensvolgens de hoeve van Christiaan de Wet verbrand is, aangezien twee dagen geleden in de buurt daarvan de Boeren een brug vernield hebben.

En dan zegt de schrijver ten slotte: ‘Met den indruk, dat er op Piet de Wet niet veel te bouwen is, verlaten wij hem. Christiaan schijnt zijn broer een fermen vermanenden brief geschreven te hebben.’

Later, den 1en Augustus: ‘In de Times Weekly lees ik, dat Piet de Wet, oom Christiaan's broeder, reeds in het begin van Mei, toen de Engelschen de eerste maal in Lindley kwamen, met hen onderhandelingen van verraderlijken aard heeft gevoerd. En nu gaat het nieuws door het lager, dat hij ook “hands up” gedaan heeft. Hij is op onzen tocht, toen wij Lindley voorbij kwamen, naar zijn hoeve gegaan, zooals alle Boeren plegen te doen als men in de buurt van hun plaats komt, en sedert niet meer teruggekeerd. Cherchez la femme! Huis en haard waren hem meer waard dan de onafhankelijkheid en het vaderland.’

Van een andere droevige figuur uit den oorlog, den ouden Prinsloo, die zich met honderden Boeren aan de Engelschen overgaf, of liever hun honderden Boeren in handen speelde, weet de schrijver ook belangwekkende dingen te vertellen. Hij heeft ze van Jac. de Villiers, waarnemend staatsprocureur. Prinsloo, die bij het begin van den oorlog, een der Vrijstaatsche hoofdcommandanten was en nog naam had uit den Basoeto-oorlog, toonde zijn onbekwaamheid en zwakheid al om Ladysmith. Toen ook na den terugtocht uit Natal Prinsloo weinig uitrichtte - hij draalde met zijn commando's om Lindley en wist samen met Piet de Wet een flink optreden tegen te houden - zond president Steijn, vooral op aansporen van de Villiers, rechter Hertzog uit om den toestand bij Lindley te onderzoeken. Ofschoon Hertzog blijkbaar een ongunstig rapport uitbracht, ontsloeg de president Prinsloo niet, maar liet hem waarnemend hoofdcommandant blijven. ‘Gij begrijpt,’ zeide de Villiers tot den schrijver, ‘welke bittere verwijten de president zich zelf deed, dat hij Prinsloo nog vertrouwd had, nu wij vernomen hebben, welk gemeen verraad hij begaan heeft.’

Dit verraad blijkt afdoende uit een brief van den waarnemenden vechtgeneraal C.C. Fronemann, geschreven den 3en Augustus 1900 van Cornelisrivier aan de Wet. Fronemann doet verslag, hoe hij met zijn commando en eenige andere commando's ontsnapt en door de Engelsche liniën heen gebroken is, toen ‘de waarnemende hoofdcommandant M. Prinsloo ons zooals wij waren, de geheele strijdmacht, aan den vijand overgeleverd had.’ Die ontkwamen waren ongeveer 800 man. Fronemann vertelt dan, dat de burgers een nieuwen hoofdcommandant zouden kiezen. De keuze stond tusschen Hatting, Roux en Prinsloo. Roux werd verkozen, maar voor de uitslag bekend was gemaakt, ‘deed Prinsloo dien stap, aangezien hij de minderheid der stemmen had.... Het allertreurigste is, dat de gevangene Vilonel (de bekende verrader) de raadgever van Prinsloo was.’

Toen Prinsloo zich met zijn aanhang van 800 of 900 man overgegeven had, wist hij nog ettelijke honderden, die reeds over de bergen in veiligheid waren, over te halen zich te onderwerpen, waarschijnlijk met de valsche voorspiegeling, dat zij hun paarden, wagens enz. behouden en naar hunne hoeven terugkeeren konden. Fronemann sloot bij zijn brief een afschrift in van een brief van generaal Bruce Hamilton. Daaruit blijkt, dat Lord Roberts de Boeren van Prinsloo gunstige voorwaarden toestond. Na de overgave seinde Lord Roberts, dat hij onvoorwaardelijke overgave geëischt had. Indertijd kon men deze woordbreuk reeds uit de Engelsche berichten opmaken, maar hier blijkt zij overtuigend. En zoo wordt tevens bevestigd, wat al sedert lang in welingelichte

[p. 77]

kringen hier te lande bekend was, dat de voormannen der Boeren de overgave van Prinsloo als het verraad van Prinsloo opvatten.

Maar laten wij van den schrijver liever overnemen wat hij van mannen als president Steijn en Christiaan de Wet zegt. Ziehier eenige aanhalingen betreffende den president. Den 16en Juli beschrijft hij het begin van den beroemden tocht van de Wet: den vorigen avond zijn zij in alle stilte van Slabbertsnek weggetrokken. Den volgenden dag reeds komt het tot een gevecht: ‘de president was zelf in de gelederen der burgers.’

Den 24en Juli wordt de schrijver aan Steijn voorgesteld. ‘De president, een machtige, indrukwekkende gestalte, is zeer vriendelijk en beminnelijk. Hij spreekt goed Duitsch - hij is te Berlijn student geweest.’ De kans op interventie kwam ter sprake. De schrijver zeide, dat toen hij vertrok er geen kijk op was, waarop de president ernstig zeide: ‘Ja, ik geloof, dat wij de zaak alleen uitvechten moeten.’

Toen president Steijn einde Augustus in Transvaal, bij Pienaarsrivier, was, kwamen Transvalers van Grobler's commando aangereden. Zij vroegen naar de Wet en hoe het in den Vrijstaat stond. De president zeide: ‘Wij vechten den heelen tijd en maken den Vrijstaat weer schoon, en gij Transvalers ligt hier in het Boschveld en hoedt uw kudden. Zoo kunt gij het land niet schoon maken.’

Den 6en September neemt de schrijver afscheid van den president. Wij lezen in zijn dagboek: ‘'s Avonds afscheid van president Steijn, dien ik heb leeren vereeren en liefhebben. Het is een sterke, edele en eenvoudig denkende natuur en vol vast vertrouwen. Hij zal volhouden trots alle gevaren en avonturen. Maandag a.s. keert hij naar zijn land terug. Wat een waag en welke avonturen! Zoo leeft deze man nu sedert Mei 1900, altijd te velde, vluchtend voor Engeland, dat hem gaarne wil vangen. En zoo zal hij het, God weet hoe lang nog uithouden en tegelijk den last van de geheele verantwoordelijkheid voor de deelneming van zijn volk en land aan dezen oorlog dragen. Zijn huis is een met behulp van twee wagens gebouwde tent, zijn werklamp een op een wielnaaf gezette kaars, en de grond is zijn leger, hetwelk zich van dat zijner burgers slechts daardoor onderscheidt, dat zijn bediende hem waar 't kan met afgesneden heigras een zacht kussen maakt. Van deze Vrijstaters is het heil voor Zuid-Afrika te verwachten...’

Over de Wet is de schrijver nog meer in geestdrift. Hij vertelt veel over hem, heeft heele redevoeringen van hem opgeteekend. Wij zouden te lang worden als wij uitvoerig aanhaalden. Slechts enkele grepen.

Wij zijn midden in den grooten tocht door den Vrijstaat. ‘Van dezen marsch’ - zoo lezen wij onder dagteekening van 22 Juli - ‘hoe hij ook eindigen moge zal de geschiedenis spreken.’ En de Wet leidt dien tocht met zijn meesterhand. De Boeren zeggen dikwijls: ‘We moesten nog zoo'n paar menschen hebben als de Wet.’

Den 24en houdt de hoofdcommandant een toespraak tot Theron, die met zijn verkennerskorps een trein met 100 Engelsche soldaten genomen heeft; de Wet prijst ook ‘de Europeanen, de vreemdelingen die gekomen zijn om ons te helpen.’ Men weet, dat er onder Theron verscheiden dienden; de Wet erkende, dat zij ‘op dappere wijze ons in onzen onafhankelijkheidsstrijd geholpen hebben.’

Eens vertelde de Wet lachend, dat de Engelschen zeiden: ‘God heeft de Wet bij de haren, en alle burgers hangen aan de Wet, en waar God hem heen werpt, daar zal hij liggen met al zijn burgers.’

Den 26en Augustus teekent de schrijver in zijn dagboek op: ‘Ik schat mij gelukkig, dezen man te hebben leeren kennen, onder hem gevochten en zoo groote dingen beleefd te hebben. Zoo dikwijls ik in zijn nabijheid was, had ik altijd het gevoel, dat is waarlijk een groot man, zoo weinig hij er naar uitziet, te voorschijn gebracht en gegroeid door de grootheid der omstandigheden en den drang der noodwendigheid. Hem zullen de Engelschen niet overwinnen, niet vangen en niet buigen... Zijn verdienste is het vooral, de Boeren uit hun traagheid en vadsigheid wakkergeschud en langzamerhand van de ware beteekenis van den strijd bewust gemaakt te hebben. Hij heeft groote denkbeelden, belangrijke gezichtspunten en hij verstaat de kunst, ze in korte, eenvoudige woorden en gelijkenissen de Boeren duidelijk te maken... Hij zal de Washington van Zuid-Afrika wezen.’

Eigenaardig, dat, toen de Wet in Transvaal van Steijn afscheid nam, hij tranen in de oogen had; ook, dat hij later aan Steijn schreef, dat hij (de Wet) hoopte, dat als de twee presidenten elkaar zouden ontmoeten, zij geen gewichtig besluit zouden nemen, zonder dat hij, de Wet, er bij was. Niet, dat hij Steijn en de regeering wantrouwde, maar als er eens iets besloten mocht worden, ‘dat voor onze onafhankelijkheid, al ware het eerst over jaren, nadeelig mocht worden,’ zou hij het zich altijd als een plichtverzuim aanrekenen, dat hij er niet bij geweest was.

En dit is dan de man, dien de Engelschen inderdaad niet overwonnen, niet gevangen en gewisselijk niet gebogen hebben, die nu ‘de zaak der onafhankelijkheid’ opgegeven zou hebben!

Wij hebben ons bij onze aanhalingen tot eenige oordeelvellingen en bizonderheden over personen bepaald. De belangrijke beschrijvingen van gebeurtenissen, de kenschetsing van de Boeren, die de schrijver met helderen blik opgenomen heeft, die hij niet spaart, maar ten slotte hartelijk bewondert, en die hij in dezen oorlog waarlijk tot een volk ziet groeien, - dat moet achterwege blijven. Alleen passen wij nog met den schrijver deze woorden van Tacitus op de Boeren toe: ‘Sedert 210 jaren wordt Germanje overwonnen! In al die tijd zijn er over en weer veel verliezen geleden. Noch de Samnieten, noch de Puniërs, noch Spanje of Gallië, zelfs niet de Parthen hebben ons meer malen een les gegeven. Want geweldiger dan de troon van den Parthenkoning is de vrijheid der Germanen.’

7 Juli.