Neerlandia. Jaargang 5

[p. 67]

Zuid-Afrika

De Oorlog.

Den 31sten Mei was het een jaar geleden, dat Johannesburg zich overgaf. Den 5^en dezer verjaarde de val van Pretoria. Dat was toen een wanhopige tijd. Eerst de snelle opmarsch der Engelschen van Bloemfontein naar de Vaal, en de tegenstand der Boeren die er voor ineenzonk. Aldoor dat terugtrekken, in wilde vlucht soms! Daarop de overgave van Johannesburg, eenige gevechten daar in de buurt, een scherp treffen nog op den weg naar Pretoria, en eindelijk de intocht van Lord Roberts in de stad, die men eens voor een sterke vesting had gehouden maar die nu zelfs niet verdedigd werd.

Welke verslagenheid onder de Boerenvrienden overal in de wereld! En daarbij de - later niet geheel onjuist gebleken - berichten over den hopeloozen geest onder de Boeren zelf: de regeering ijlings uit Pretoria gevlucht, de burgerij radeloos, de commando's uiteenspattende. Wie had toen durven voorspellen - niet, dat de oorlog nog een jaar zou duren: er waren er, die daaraan niet twijfelden, maar - dat de Boeren er na een jaar beter aan toe zouden zijn?

En dat is toch het geval. De commando's zijn in den tusschentijd wel aanmerkelijk geslonken. Er zijn vele burgers gesneuveld. Dr. Bierens de Haan, pas uit het leger van Louis Botha teruggekeerd, heeft gezegd, dat hun aantal van 1 December tot half April l.l. ruim vijf honderd bedraagt. Een pijnlijk groot aantal. En al moge het wezen dat de berichten, waarop die opgave berust, van het uitgetrekte oorlogsterrein moeilijk verkrijgbaar, niet alleszins juist zijn - wij vertrouwen het met eenigen grond - men mag wel aannemen, en wij hebben reeds vroeger in dit blad uiteengezet waarom, dat de Boeren in het laatste tijdperk van den oorlog meer verliezen hebben geleden dan in het eerste. Zoo heeft dan de dood - zeker ook door ziekte - vele strijdbare mannen weggehaald Op verschillende manieren - daaronder zeer zonderlinge - hebben de Engelschen duizenden burgers gevangen weten te maken en ze ver weggevoerd. Vele Mausers werden uit gebrek aan munitie verruild voor minder deugdzame Lee-Metfords, die met de patronen telkens aan de Engelschen ontnomen moesten worden - hetgeen gelukkig niet moeilijk viel - en voor Martini-Henry's met hun mindere draagkracht. De kanonnen werden allengs onbruikbaar, ook uit gebrek aan munitie, en werden bij het heen en weer trekken der commando's het een na het andere vernield of achtergelaten. De levensmiddelen, kleeren en schoenen werden schaarsch. In het verwoeste land namen de ontberingen toe. Zeker, in vele opzichten zijn de omstandigheden, waaronder de Boeren vechten, nu moeilijker dan een jaar geleden.

En toch staat hun zaak er nu mooier voor. Het grootste gevaar was in Juni 1900 de stemming onder de burgers, de neerslachtigheid die zich van hen had meester gemaakt, het verlies van moed bij zoovelen, de wanhoop aan de zegepraal. En dat is sedert dien aanmerkelijk vooruitgegaan. De schrik voor de tienduizenden der Engelschen ging er uit. Een nieuwe manier van oorlogvoeren werd gevolgd. De onbekwame aanvoerders werden door beproefde mannen vervangen. Het kaf werd van het koren gescheiden. De commando's namen in getalsterkte af, maar zij die bleven waren van het goede soort. Daarbij hielp de Engelsche oorlogvoering, al de ongerechtigheid, al de schennis van het beschaafde oorlogsgebruik, al de wreedheden, die de Engelsche bevelhebbers en soldaten, in hun verbetenheid over den onbuigzamen tegenstand, bedreven, mede om een onverschrokken en onverzoenlijk slag van Boeren te kweeken. En terwijl de lange veldtocht het groote Engelsche leger uitputte, wonnen de keurbenden der burgers aan kracht.

En zoo is het, dat de Engelschen onophoudelijk worden aangevallen, over bijna het geheele bezette gebied geen rust kennen, dat hun verliezenlijsten een onafgebroken en lange reeks van gevechten vermelden, en dat zelfs in de verminkte en bedriegelijke berichten, welke het departement van oorlog te Londen openbaar maakt, herhaaldelijk blijkt van gevoelige slagen, die zij te lijden hebben. Een halve bekentenis van een nederlaag hebben we dezer dagen gehad: het gevecht bij Vlakfontein, waarin de la Reij of Kemp generaal Dixon, naar de eerste Engelsche opgave, een verlies van ruim 170 dooden en gewonden toebracht.

Nog een paar van zulke slagen en de lust zal den heer Chamberlain wel vergaan om te zeggen, dat het in Zuid-Afrika al lang geen oorlog meer is.

* _* *

Wat echter meer nog dan de voordeelen, die de Boeren in de laatste maanden in Transvaal hebben behaald, voor hun zaak nieuwe hoop geeft, is de toestand in de Kaapkolonie. Wat daar eigenlijk gebeurt houdt de Engelsche regeering haast nog meer verborgen dan wat er in de republieken voorvalt. Maar dit weten wij toch, dat de aanhang van de commando's, die zich in de Kolonie genesteld hebben en er niet meer vandaan te krijgen zijn, steeds toeneemt. De verliezen, die de Boeren geleden hebben, zijn door de jonge Kapenaars, die nu hun zaak openlijk omhelzen, meer dan vergoed. Naar de schatting van een bevoegd beoordeelaar, die niet lang geleden uit Kaapstad vertrokken is, bedraagt - zoo vernemen wij - het aantal Afrikaanders die onder de wapenen staan, tegen de achtduizend. Dat is al geen kleinigheid. En er zijn teekenen, dat de beweging zich uitbreidt. Onlangs zijn er ook weer commando's Vrijstaters in de Kolonie gevallen.

Hetzij dat de Vrijstaters de Oranjerivier overtrekken omdat de winter het grootste deel van hun eigen land voor een veldtocht ongeschikt maakt en zij in de Kolonie voor zich zelf en hun paarden kost vinden, hetzij dat het plan is daar een grooten slag te slaan, in elk geval lijken de Engelschen den toestand daar ernstig in te zien. In een bericht heette het dezer dagen, dat Kitchener zooveel mogelijk troepen in de Kolonie samentrekt Dat is wat anders dan eenige maanden geleden, toen hij de Kolonie vrijwel aan haar lot meende te kunnen overlaten. Nu moet niemand minder dan French er de zaken leiden.

* _* *

In de Nieuwe Rotterdamsche Courant heeft dezer dagen een belangrijke mededeeling gestaan over de onderhandelingen, die er den 28^en Februari tusschen Louis Botha en Kitchener gevoerd zijn. Het stuk is geschreven door B. ot H. anicus, onder welken naam die des schrijvers nauwelijks schuil gaat. Hij heeft het verhaal van die onderhandelingen van Botha zelf vernomen en van de noodige bewijsstukken voorzien. Op een paar punten willen wij, naar aanleiding van wat wij vroeger over Kitchener's lezing ervan gezegd hebben, de aandacht vestigen.

Merk vooreerst op, dat Kitchener geen secretaris meebrengt en, ofschoon hij Botha niet wil weigeren bij het gesprek twee secretarissen van hem tegenwoordig te laten zijn, toch zooveel mogelijk nog onder vier oogen verhandelen wil. Deze toeleg lijkt meer hem door Milner ingegeven dan door Kitchener zelf verzonnen. Bij het aangaan van de conventie van 1881 beklaagden de Transvalers zich, dat hun minder werd toegestaan dan in de vredesonderhandelingen tusschen de aanvoerders overeengekomen was. Mocht Kitchener eens wat teveel beloven, dan kon 't minder kwaad, als er geen aanteekening van gehouden was. Wat Botha's secretarissen opschreven zou geen bindende kracht hebben.

Maar het was goed gezien van Botha om die twee getuigen mede te brengen. Al hebben de onderhandelingen tot niets

[p. 68]

geleid, Kitchener heeft eenige dingen losgelaten waarvan het goed is, dat zij deugdelijk zwart op wit staan. Zoo zijne erkenning, dat er noodeloos en onwettig hoeven verbrand zijn, dat er gewapende Kaffers gebruikt worden, dat hij den oorlog niet ten einde weet te brengen zonder vrouwen en kinderen weg te voeren, en meer.

Wij hebben in de Aprilaflevering van dit blad gezegd, dat Kitchener's verslag van zijn onderhoud met Botha onjuist moest wezen, omdat deze er te zeer geneigd in leek om vrede te sluiten, niettegenstaande Kitchener's verklaring, dat er van eenige onafhankelijkheid geen sprake was, maar in Botha's schriftelijk antwoord te lezen stond, dat Kitchener uit dat gesprek wel begrepen zou hebben, dat hij, Botha, de aangeboden vredesvoorwaarden niet aan zijn regeering kon aanbevelen.

Wij vinden nu in de mededeelingen van BotHanicus wat de fout van Kitchener's voorstelling was. Het heette toch, dat Botha alleen gezegd zou hebben, ‘dat hij er niet zeker van was dat hij vrede zou kunnen sluiten zonder onafhankelijkheid.’ En toen Kitchener gezegd had, dat na het sluiten van den vrede een kroonkoloniebestuur zou worden ingevoerd en eerst na eenigen tijd een vertegenwoordigend bestuur, zou Botha geantwoord hebben, dat hij liever dadelijk het vertegenwoordigend bestuur wilde hebben, maar hij ‘scheen tevreden met het hierboven genoemde’.

Uit de stukken door BotHanicus medegedeeld, en uit het verhaal van Botha, gelijk BotHanicus het opgeteekend heeft, blijkt echter, dat er van een zoodanige tevredenheid geen sprake kan geweest zijn en Botha de onafhankelijkheid der republieken de hoofdvoorwaarde voor een vergelijk noemde. Botha schrijft, dd. 15 Maart, aan de burgers te velde: ‘Feitelijk bevat de brief (waarin Kitchener zijne mondelinge voorstellen met geringe wijziging herhaalde) niets meer, maar veel minder dan wat de Britsche regeering verplicht zoude zijn te doen, al zou de zaak met ons verkeerd loopen. Let op! dat zij ons een Wetgevenden Raad willen geven bestaande uit hare eigene ambtenaren en uit leden door haar zelve genomineerd. De stem van het volk wordt dus in het geheel niet erkend. Ook wordt voorgesteld, en dit nog als een gunst, om maar éen miljoen ₤ beschikbaar te stellen ter dekking van onze staatsschulden, terwijl toch volgens algemeen rechterlijk advies, indien de zaak onverhoopt met ons verkeerd gaat, de Britsche Regeering verantwoordelijkheid moet dragen van alle staatsschulden en niet maar eenvoudig met de staatsbaten kan wegstappen.’ (N.B. Volgens Kitchener's verslag zou Botha zelf die som van ₤ 1,000,000 genoemd hebben!)

Men ziet dus wat er van die tevredenheid van Botha is. Overigens mogen wij, in verband met het begin van bovenstaande aanhaling, wel in herinnering brengen wat wij in April schreven: ‘Dat Botha ten slotte geweigerd heeft den vredesvoorslag der Engelsche regeering bij zijn regeering aan te bevelen is duidelijk. Als de Boeren, door den nood gedwongen, zich onvoorwaardelijk onderwerpen, kunnen zij er nauwelijks slechter aan toe zijn, en dan hebben zij nog het voordeel zich niet vrijwillig bij den nieuwen toestand neergelegd te hebben.’

* _* *

Het stuk van BotHanicus levert nog een aantal belangrijke zaken ter bespreking, maar wij moeten ons kortheidshalve bepalen tot het aanstippen van enkele punten. Zoo blijkt dan nu overtuigend, dat het vertrouwen, zoowel in Mevrouw Botha als in Botha zelf gesteld, gerechtvaardigd was. Mevrouw Botha is niet naar haar man gegaan om hem tot onderwerping te bewegen (en zoo geloove men ook niet, dat zij in Europa komt om president Kruger tot toegeven aan te sporen; trouwens het staken van de vijandelijkheden ligt aan de leiders der Boeren in Zuid-Afrika). Het voorstel tot de onderhandelingen is van Kitchener, niet van Botha uitgegaan. En Botha heeft aan Kitchener's uitnoodiging voldaan ‘om hem en de geheele wereld te toonen, dat [de Boeren] maar niet hardkoppig dezen bloedigen strijd voortzetten, maar even genegen zijn denzelven ten einde te brengen, indien [hun] goed recht niet door de Britsche regeering wordt geschonden.’

Dat Botha ook na Kitchener's verklaring, dat er geenerlei onafhankelijkheid aan de republieken zou gelaten worden, naar de vredesvoorwaarden van de Engelschen is blijven vragen, is stellig ook geweest om aan zijn burgers te kunnen voorhouden wat zij van de Engelschen te wachten hebben als zij de wapenen neerlegden.

En zoo weinig dacht Botha er zelf aan om zonder aannemelijke voorwaarden den strijd op te geven, dat hij blijkens zijn rapport van 2 April, op zijn bijeenkomst met de Wet, dien hij in Maart te Vrede ontmoette, over het staken van de vijandelijkheden niet eens gesproken heeft, maar in tegendeel met hem het plan voor den verderen veldtocht vaststelde.

* _* *

Het stuk van BotHanicus brengt er ons van zelf toe nog een woord te zeggen over het Roode Kruis. Vooreerst sluiten wij ons aan bij de hulde, die dr. Bierens de Haan bij zijn terugkeer in het vaderland is gebracht. Er zijn meer Nederlandsche doktoren en verplegers en verpleegsters die zich op het oorlogsveld onderscheiden hebben, maar bij uitnemendheid dr. Bierens de Haan.

Hij is hier teruggekomen, zoo heeft hij aan een medewerker van de N.R. Ct. medegedeeld, op verzoek van Botha om te zien meer geneeskundige hulp voor de Boeren te krijgen. Er zijn nu nog maar vier doktoren bij de commando's in Transvaal en een in den Vrijstaat.

Dat is zeker weinig. En wij kunnen ons niet weerhouden te zeggen, dat het Roode Kruis in dezen oorlog niet op de hoogte van zijn taak is geweest. Wij bedoelen nu niet het Nederlandsche Roode Kruis, dat ongetwijfeld veel gedaan heeft, maar de Roode-Kruis-vereenigingen in den vreemde. Er zijn er eenige, die zich in het begin van den oorlog verdienstelijk hebben gemaakt, maar hun ambulances verlieten met uitzondering van slechts weinige doktoren en verplegers - en dit geldt ook eenigszins, schoon in veel mindere mate, ons eigen Roode Kruis - reeds lang gegeleden het oorlogsterrein zonder dat er voor behoorlijke vervanging gezorgd is.

Naar het schijnt is er nu nog een dokter van de Russisch-Nederlandsche ambulance, die eigenlijk met het Roode Kruis niet eens te maken had, onder de Boeren; dan is er de Nederlansche arts Jurriaanse, op eigen gelegenheid werkende. De dokter in den Vrijstaat is, naar wij meenen, een Afrikaander. Het kan wezen, dat de twee andere dokters in Transvaal van een Roode-Kruis-ambulance afkomstig zijn. Aangenomen dat dit zoo is, hoe treurig is dan het Roode Kruis in den oorlog in Zuid-Afrika vertegenwoordigd! De Engelsche regeering heeft indertijd voor Roode-Kruis-hulp bedankt, zij heeft die niet noodig; de regeeringen der republieken hebben haar wel noodig. Maar toen het mooie van den oorlog er af was, verdwenen de meeste ambulances!

Dr. Bierens de Haan zal nu op verzoek van Botha trachten nieuwe geneeskundige hulp te verkrijgen. Het Nederlandsche Roode Kruis zal natuurlijk aanstonds bereid zijn, een ambulance of er desnoods meer dan een uit te zenden. Het heeft nog geld, voor de Boeren gegeven, in kas en zoo noodig kan het van het Nederlandsche volk meer krijgen. Misschien voelt ook over de grenzen een of andere Roode-Kruis-vereeniging, dat zij haar plicht niet gedaan heeft.

De vraag is of de Engelsche regeering zich nu om hare verplichtingen bekommeren zal. Wat ons van het onderhoud tusschen Botha en Kitchener op dit punt verteld wordt, geeft eenige hoop. Als tenminste Chamberlain en Milner Kitchener niet overstemmen. Botha schrijft in zijn brief aan zijn burgers betreffende dat onderhoud: ‘Op de kwestie van het afnemen van ambulances werd overeengekomen, dat wij in 't vervolg van weerszijden ambulances en dokters hunne plichten in termen der conventie van Genève zouden laten nakomen. In zake medicijnen beloofde Lord Kitchener op

[p. 69]

ontvangst van eene lijst door mij te worden ingezonden ons de noodige medicijnen te verschaffen.’

Dat klinkt alsof Lord Kitchener eindelijk inziet, dat de manier, onder Lord Roberts ingevoerd, om ambulances gevangen te nemen, (in 't laatste gedeelte van den oorlog eindelijk ook een enkele maal door de Boeren toegepast, maar dan, zoover wij weten, niet anders dan om Boerengewonden te verplegen en daarna spoedig weer losgelaten te worden en weg te voeren, toch eigenlijk niet in een beschaafden oorlog past.

In de Times van eenige weken geleden komt een brief voor van een correspondent, geschreven uit Aasvogelkop den 8^sten Maart. Al is het wat laat dat die brief ons onder de oogen komt, hij is de moeite van het vermelden nog wel waard. De Engelschen - zoo lezen wij - hadden den commandant van Boshof aangemaand om de wapenen maar neer te leggen, en wat antwoordt deze, den 2^den Februari van het veld, aan den Engelschen officier, die op het dorp Boshof zit?

Te uwer kennisneming sluit ik de volgende hoofdartikelen uit Europeesche en zelfs Engelsche bladen in:

a.	Het algemeene oordeel in Europa, zoowel in welingelichte als in zwaartillende kringen (Let op de tegenstelling!), is dat de Boeren het op den duur moeten winnen. Zelfs Engelsche deskundigen in Zuid-Afrikaansche politiek erkennen dat openlijk.
b.	Stead van de Review of Reviews voorspelt zelfs den algemeenen val van Engeland.
c	Olive Schreiner is van dezelfde meening als Stead.
d.	Generaal Bellairs, die in 1881 in Transvaal was en ook voor dien tijd, schrijft dat Engeland Zuid-Afrika voor goed zal verliezen.
e.	Kate Courtney vreest, dat het einde van den oorlog een oorlog met een of meer Europeesche mogendheden zal wezen, aangezien Frankrijk en Rusland bereid zijn om, desnoods met geweld van wapenen, tusschenbeide te treden.
f.	President Kruger is op het Elysée door president Loubet ontvangen, en Loubet bracht hem een hartelijk tegenbezoek.
g.	De Duitsche pers, met de vroeger geheel Engelschgezinde Kölnische Zeitung aan het hoofd, verklaart eenstemmig dat Engeland de twee republieken tevreden zou kunnen te stellen (?).
h	De gemeenteraad van Dublin en de leren te Marseille hebben president Kruger adressen aangeboden.
i.	Alle Fransche, Duitsche en Hollandsche politieke koppen zeggen, dat de Kaapkolonie den doorslag moet geven en Engeland niet langer zijn vrees kan verbergen
k	Chamberlain prijst de Engelsche koloniën, maar hij vergeet te melden hoe de Canadeezen en Australiërs razen en tieren sedert zij in hun land zijn teruggekeerd en onder de krijgswet en de censuur uit zijn.
l.	Keizer Wilhelm aarzelde steeds en zeide: ‘Entre ces deux mon coeur balance,’ maar nu koningin Victoria dood is, zal hij zich scharen aan de zijde van Europa en de Boeren.

En, kapitein R., nu vraag ik u:

1.	Is mijn zaak nog zoo hopeloos als gij mij durft schrijven?
2.	Moet ik nog mijn wapenen komen neerleggen?

Neen, kapitein, zestien maanden lang heb ik mijn Mauser gevoerd en ik wil het blijven doen tot den einde, want na den oorlog wil ik met ditzelfde geweer springbokken gaan schieten in het district Boshof van den Oranje Vrijstaat.

P. S Het bovenstaande is de naakte waarheid, maar als gij bewijzen kunt dat een van die punten onwaar is of dat ik lieg, dan, beloof ik, zal ik komen en mijn wapenen neerleggen.

Ziedaar de brief van den wakkeren commandant van Boshof. Jammer dat wij zijn naam niet weten. De correspondent van de Times geeft den brief als een bewijs van ‘Boer ignorance’, van den geest die aan de ‘more ignorant’ onder de burgers wordt ingeblazen. Ons dunkt, dat het met de onwetendheid van dien commandant nog al schikt. Ons is zijn brief een getuigenis, dat de Boeren vrij wel op de hoogte zijn van hetgeen er in de Europeesche pers omgaat. Zijn, ten slotte, de Engelschen niet al deze maanden in Boshof vrijwel ingesloten geweest? Zoodat het antwoord van den Boerencommandant ons minder een bewijs van ignorantie als de aansporing tot overgave van den Engelschen kapitein een van arrogantie lijkt.