Neerlandia. Jaargang 5

Vlaanderen

De zaak-Van Hamel.

In La Flandre Libérale van 12 Maart 1901 komt het volgend verslag voor over het optreden van prof. Van Hamel:

M Maurice de Smet de Naeyer présente à l'assistance M. le professeur Van Hamel, qui est l'objet d'acclamations générales.

Discours de M. van Hamel.

M. Van Hamel se félicite de pouvoir prendre la parole dans une réunion d'amis de la langue française. Ce n'est pas la première fois que cet honneur lui échoit. Mais les conditions dans lesquelles cet avantage lui est offert aujourd'hui sont toutes particulières, et même nouvelles pour lui. Jusqu'ici il a été souvent appelé en Hollande à prêcher à ses compatriotes l'utilité de l'étude du fançais, ou bien c'est en France, notamment à Paris, qu'il a pu vanter la langue française comme un admirable instrument d'expression littéraire. Aujourd'hui, s'il insistait trop sur la nécessité d'apprendre et de vulgariser le français, ne pourrait-on pas lui reprocher de plaider une cause gagnée, d'oublier que le français est la langue maternelle et une des deux langues nationales de ses auditeurs? D'autre part, s'il se bornait à féliciter ceux-ci d'avoir appris le français dès leur enfance, de vivre dans l'atmosphère bienfaisante qu'elle crée autour d'elle, n'aurait-il pas l'air d'oublier les efforts, les luttes de cette Association et jusqu'au nom qu'elle porte?

Dans ces circonstances, dit M. Van Hamel, vous me permettrez de manquer au premier devoir de la courtoisie, de ne pas vous parler de vous, mais de moi-même.

Le prof. de Groningue donne ensuite un aperçu de la situation du français en Hollande. Il rappelle qu'il représente l'étude de cette langue dans l'enseignement supérieur, mais qu'il est appelé également, en sa qualité de président d'un jury d'examen, de délivrer des diplômes de français à des instituteurs et à des institutrices qui désirent enseigner le français dans les écoles primaires, ainsi qu'à des étudiants qui désirent être professeurs de français dans les lycées. Le premier groupe compte chaque année près de huit cents candidats, le second groupe en compte une centaine. Ce sont de beaux chiffres et qui attestent combien le français est aimé en Hollande, combien l'étude du français y est populaire.

S'il se produisait en Hollande, dit l'orateur, contre le français une levée de boucliers pareille à celle dont les Flandres sont le théâtre, elle paraîtrait grotesque et odieuse, mais surtout grotesque, à nos compatriotes. L'idée que la connaissance du français pourrait leur faire perdre leur caractére national, leur paraîtrait insensée. M. Van Hamel s'attache ensuite à démontrer que le caractère national d'un homme n'est pas le produit de la langue qu'il parle, puisque cette langue est simplement le moyen d'expression qui se trouve le plus à sa portée, tandis que le caractère national est le produit de la race et de l'histoire. Il affirme hautement que pour parler assez bien le français et pour aimer cette langue d'un très grand amour, il n'en est pas moins resté un vrai Hollandais et un bon patriote. Ensuite il parle avec une très vive sympathie des poètes belges d'expression française, d'Emile Verhaeren, de Valère Gille dont l'oeuvre a été couronnée par l'Académie française, de Maurice Maeterlinck, et notamment aussi de Georges Rodenbach, avec lequel il a été très lié et qui, vivant à Paris, n'en est pas moins resté le plus fidèle représentant du pays et du caractère flamand. Si ces hommes avaient été obligés d'écrire en flamand il aurait manqué à la littérature française, à la littérature universelle une des oeuvres les plus intéressantes, l'expression poétique, dans une des grandes langues de l'Europe, de l'âme flamande.

Vers la fin de sa conférence M. Van Hamel a pris la parole en hollandais, pour prouver que sa langue nationale lui est aussi chère qu'à tous ses compatriotes; c'est du reste en hollendais qu'il écrit la plupart de ses articles littéraires, étant un des rédacteurs de la reveu littéraire néerlandaise bien connue, de Gids. Il parle aussi de son voyage avec le président Kruger, qui a été si heureux d'être acclamé par les Français, et il dit à ce propos: ‘Etendez et vulgarisez le français, Messieurs, on ne sait jamais ce que la destinée vous réserve; c'est parce que j'ai fait du français le grand objet de mes études que j'ai pu remplir cette noble mission d'interprète auprés de l'héroïque vieillard!’

M. Van Hamel termine en français en exprimant toute sa sympathie pour l'oeuvre de l'Association et en remerciant le bureau d'avoir bien voulu l'admettre parmi ses collaborateurs.

Ces paroles ont été l'objet d'applaudissements et d'acclamations prolongés.

Sur la proposition de M. de Smet, M. Van Hamel est acclame membre d'honneur de la société.

Omtrent het gesprokene bij het nagerecht meldt la Flandre Libérale:

Au dessert, M. Maurice de Smet de Naeyer porte successivement la santé de M. le président Steyaert, et de M. le professeur Van Hamel, le nouveau membre d'honneur, dont il fait longuement l'éloge.

Il boit en même temps à la Hollande, la nation soeur de la nôtre.

M. Van Brabant propose de télègraphier a M. Steyaert le toast porté en son honneur, et de lui témoigner ainsi l'hommage de sympathie de tous.

M. Van Hamel remercie M. de Smet de Naeyer du toast qu'il lui a porté. Hollandais dans toute la force du terme, l'orateur estime que la langue que l'on parle est indépendante de la nationalité à laquelle on appartient.

Il porte à son tour un toast à la Flandre qui aime la langue française, et à son président. Si nous, à maintes reprises, nous mêlons au hollandais des mots français, nous n'en sommes pas moins hollandais.

En défendant les droits de la langue française, vous travaillez avant tout pour le développement de votre patrie, et pour l'union de votre nation.

L'orateur dit en passant, que le représentant de la Flandre flamingante, lors de la visite, en Belgique, du président Kruger. prononça à Erquelines un très long discours flamand, qui empêcha le président Kruger d'entendre des discours français qu'on se proposait de lui adresser. Le président en éprouva un vif mécontentement.

Comme vous, dit-il, je suis bilingue.

Continuez à aimer les deux langues. Aimons notre pays, et en même temps la France généreuse. (Longs applaudissements.)

In de Standaard van 18 Maart verscheen onder het opschrift ‘Pijnlijk’ een kort protest van den hoofdredacteur, waartegen de heer Van Hamel een kort verweer plaatste en waarin hij den heer Kuyper uitnoodigde het ‘Bulletin’ der Association flamande enz., af te wachten, dat zijn redevoering volledig zou bevatten.

De Standaardredacteur plaatste in zijn blad van 27 Maart een

[p. 43]

Herhaald Protest.

Prof. Van Hamel van Groningen heeft bij een ingezonden stuk, geplaatst in ons no. van 21 Maart, staande gehouden, dat onze inlichting onjuist was, en ons uitgenoodigd de officieele mededeeling van zijn speech in het Bulletin van de Association pour la vulgarisation de la langue française af te wachten, eer we oordeel velden. Met name kwam hij er tegen op, dat hij van het Fransch als ‘de moedertaal’ óók der Vlamingen zou hebben gesproken, en evenzoo beweerde hij, dat we ten onrechte zijn beroep op president Kruger ten deze hadden gewraakt.

Op dat Bulletin wachten we niet.

Vooreerst staat daar zijn toast niet in, en voorts weet ieder, welke beteekenis aan zulk een officieel bulletin is te hechten, vooral zoo het uitkomt nadat een dispuut aanhangig is gesteld. Niemand zal Prof. Van H. van opzettelijke vervalsching van zijn speech willen verdenken; maar bij het nazien van een geïmproviseerde speech moet de stenographische aanteekening wel hier en daar veranderd worden, en hoe licht heeft dan niet het hangend geding invloed op het te kiezen woord.

Maar bovendien, het behoeft ook niet. We hebben toch, om ons protest te handhaven, dat betwiste spreken van de ‘langue maternelle’ volstrekt niet noodig. We vonden het in het verslag van La Flandre libérale van 12 Maart, in deze woorden: ‘Aujourd'hui s'il insistait trop, ne pourrait on pas lui reprocher de plaider une cause gagnée, d'oublier que le Français est la langue maternelle et une des deux langues nationales de ses auditeurs?’

Doch, gelijk gezegd, laat dit zijn zoo het zij. Die uitdrukking laten we dan glippen.

Daarentegen blijft zijn misbruik van den naam van President Kruger. Hier toch komt het niet op een uitdrukking, maar op twee stukken van een geheel redebeleid, die de verslaggever niet kan hebben verzonnen.

Het eerste blijkt uit een in het verslag letterlijk geciteerden volzin.

Er staat namelijk, dat Prof. Van Hamel, aan het slot van zijn rede o.a. wees op zijn tolkschap bij president Kruger tijdens zijn reis door Frankrijk, en toen uitriep: ‘Etendez et vulgarisez le Français, Messieurs, on ne sait jamais ce que la destinée nous réserve. C'est parce que j'ai fait du Français le grand objet de mes études, que j'ai rempli cette noble mission d'interprète auprès de l' héroique vieilliard.’

En het tweede kwam voor in zijn dronk aan het banket der vereenigingen, toen hij er op wees, hoe bij de ontmoeting van Kruger op de grenzen, de redenaar van het Vlaamsch Comité een toespraak van een half uur had gehouden, waardoor de man van het Fransche comité niet aan het woord had kunnen komen. En hieraan voegde hij toe: ‘Le président en éprouva un vif mécontentement.’

Nu gevoelt ieder, hoe beide deze feiten niets, niets hoegenaamd, met de vraag, of het Fransch al dan niet volkstaal in Vlaanderen blijven moet, te maken hebben. Noch de reis van Prof. Van Hamel met president Kruger door Frankrijk, noch president Krugers misnoegen over dien langsprekenden Vlaming.

Maar dit blijft, dat hier effect bedoeld was. Kruger is den Vlamingen een mân der eere, en Krugers naam werd hier tot tweemaal toe gebruikt, om te pleiten voor het Fransch en tegen de Vlaamsche beweging.

Het doet dus ter zake niets af, dat Prof. Van Hamel mét ons president Kruger hoogelijk vereert. Daaraan is door niemand, allerminst door ons, getwijfeld. Maar hierin stak het ongeoorloofde, dat, terwijl in Zuid-Afrika de ontzettende oorlog juist om het Hollandsche element tegen het Engelsche gaat, Prof. Van Hamel, te Gent, in een kring van vijanden der Vlaamsche beweging, Krugers naam misbruiken dorst, om het Fransch tegenover de Vlaamsche beweging te verdedigen.

Toch raakt ook dit nog de hoofdzaak niet.

Hoofdzaak is, dat een hoogleeraar van een Nederlandsche hoogeschool, in het hart van Vlaanderen aan de vrienden der Fransche taal zijn steun tegen de Vlaamsche beweging is komen bieden.

Hij wist, of althans moest weten, dat de Vereeniging, waarvoor hij optrad, het Fransch op de lagere volksschool weer tot heerschappij wil brengen, en met name de hoogeschool te Gent niet tot de landstaal der Vlamingen wil doen overgaan.

In zijn tegenwoordigheid, en eer hij sprak, had de vice-president der Vereeniging, onder de toejuiching der aanwezigen, luide uitgesproken, dat het Vlaamsch-maken van de hoogeschool belachelijk was. Hij had het aangehoord, hoe deze redenaar er aan herinnerde dat twee Duitsche bladen op het hoog belang, om ook aan de Vlamingen een hoogeschool te geven, gewezen hadden. Hij zat er bij, toen deze vice-president er op aandrong, dat de burgemeester van Gent bij het bezoek van Prins Albert geen Vlaamsch, maar Fransch zou spreken. Hij had hem hooren zeggen: Nous devons lutter pourque la langue française reprenne dans nos écoles le rang qu'elle n'aurait jamais du perdre’ en dit nog wel onder de dwaze bijvoeging: ‘Suivant, en cela, l'exemple de la Hollande et de la Suisse.’

Stel nu al, dat Prof. v. H., eer hij de uitnoodiging aannam, niet precies geweten heeft, dat deze Vereeniging zóó principieel tegen de beweging voor het Nederlandsch overstond, had hij dan toch niet, na dit alles gehoord te hebben, moeten opstaan en zeggen: Ge hebt u in mij vergist, mijne heeren, zulk een bedoelen kan en mag ik als Nederlander niet steunen, en wat ge over Holland daar gezegd hebt, is pure dwaasheid!

Doch dat deed Prof. v. H. niet.

Integendeel. Hij wees, na die speech, in alle breedte en lengte op het feit, dat ook in Holland het Fransch een zeer gezochte taal is; dat een beweging als in Gent tegen het Fransch zich richt, bij ons ondenkbaar zou zijn; dat het nationaal karakter niet aan de taal hangt; en dat het jammer zou geweest zijn, als zoo uitnemende Vlamingen als Verharen en de Valère Gilles Nederlandsch, en geen Fransch hadden geschreven.

En hiertegen nu sta nogmaals ons protest.

Wat hier te lande aan het Fransch gedaan wordt, ook maar te vergelijken met den eisch, dat het Fransch aan alle kinderen des lands op de lagere school zal geleerd worden, kan den toets van fair play zelfs niet doorstaan. Gevaar van verfransching bestaat hier niet, en het bedreigt in Vlaanderen het nationaal karakter. En te zeggen dat het nationaal karakter met de volkstaal niet samenhangt, is eenvoudig een linguistische ketterij.

Meer nog, te beweren, dat het jammer is, dat een man van talent, als Verharen, wiens moedertaal het Nederlandsch is, geen Fransch schrijft, is een slag in het aangezicht van heel onze Nederlandsche literatuur. Dat toch zou voor al ónze dichters en schrijvers evenzoo gelden.

Maar bovenal, Prof. v. H. weet zoo goed als wij, dat het Vlaamsche element nooit tot hooger ontwikkeling komt, tenzij het ook Universitair zich ontwikkelen kunne.

Het Vlaamsch maken van de Hoogeschool te Gent moet dus de bekroning zijn van geheel den strijd, die voor het terugkeeren tot de Nederlandsche taal in Vlaanderen nu jarenlang gestreden is.

Voor dien strijd heeft het Nederlandsch taalkundig congres, hebben onze beste mannen aan Vlaanderen steeds hun steun geboden. Hun strijd is een deel van onzen eigen strijd voor den Nederlandschen stam geweest.

Der Vlamingen strijd is van ons eigen leven niet af te scheiden.

Niemand zou het Prof. v. H. euvel hebben geduid, zoo hij de Vlamingen gewaarschuwd had: ‘Overdrijf niet, en laat uw jongelui van hoogere ontwikkeling óók het Fransch en in het Walenland óók het Nederlandsch leeren. Fransch, evenals Engelsch en Duitsch. Zoo doen wij in Nederland ook. Mits hij er bij had gevoegd: Maar stuit de Vlaamsche beweging onder het volk niet, en vooral, help die goede Vlamingen, zoo haast het kan, aan hun Vlaamsche Universiteit.

Maar nu hij dat niet deed, doch omgekeerd, in het midden van de vijanden der Vlaamsche beweging, als hun bondgenoot optrad, en hun de kans bood, om hun Vlaamsche tegenstanders met het gezag van een Nederlandsch hoogleeraar te slaan, nu mogen we niet anders oordeelen, of Prof. v. H. heeft gedaan, wat hij als Nederlander niet had mogen doen, en zich gesteld tegen de eere van het Nederlandsche taalleven.

Het is zoo, hij heeft aan het slot van zijn rede nog enkele woorden in het Nederlandsch gesproken, en betuigd dat ook zijn taal hem dierbaar was, en dat hij zelf veelal in het Nederlandsch schreef. Maar dit alles neemt het feit niet weg, dat waar dusver alle mannen van naam in ons midden, aan de Vlamingen hun steun tegen de Franskiljons boden, hij, hoogleeraar aan een Nederlandsche hoogeschool, het gezag van zijn naam tegen de Vlamingen en voor het Fransch te Gent in de schaal heeft geworpen.

Dit nu smart ons. En al verstaan we het, dat wie hoogleeraar in het Fransch is, zich een oogenblik door de voorliefde voor het onderwerp zijner studie tot zoo iets liet verleiden, toch spreken we de hoop uit, dat Prof. v. H., in een beter oogenblik, ridderlijkweg amende honorable zal doen, niet aan ons, maar aan de zaak van onze Nederlandsche taal voor wat hij tegen den Nederlandschen stam bestaan dorst.

Daar dit stuk een persoonlijken aanval inhoudt, stellen we er prijs op het te onderteekenen.

Kuyper.

Amsterdam, 25 Maart 1901.

[p. 44]

In de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 5 April 1901 schreef de heer Van Hamel volgend verweer:

Aan Dr. A. Kuyper.

Hooggeleerde Heer!

Tegen mijn optreden te Gent op 10 Maart ll. in de Association flamande pour la vulgarisation de la langue française, waar ik in het Fransch en in het Nederlandsch gesproken heb, is door U in de Standaard van 27 Maart een ‘Herhaald protest’ ingediend.

Wanneer een man van Uw aanzien en Uwe beteekenis mij in het publiek beschuldigt van gedaan te hebben, ‘wat ik als Nederlander niet had mogen doen’, en door zijn gezag bij velen in den lande allicht de meening wekt als zou dit verwijt mij werkelijk moeten treffen, - dan is er mij aan gelegen U te wijzen op de, naar mijne overtuiging, onjuiste voorstellingen waarop uwe aanklacht steunt.

Door dat optreden heb ik mij ‘gesteld tegen de eere van het Nederlandsche taalleven.’

Terloops mag ik er mij vast wel een weinig over verbazen dat op mij zoo gemakkelijk zulk een verdenking is gevallen, aangezien het toch genoeg bekend is dat ik naar vermogen voor ‘de eer van het Nederlandsche taalleven’ werkzaam ben, ook als hoogleeraar, maar bovenal als vast medewerker en mederedacteur van ons letterkundig tijdschrift ‘de Gids’.

Maar een dergelijke overweging, al is zij, blijkens een volzin uit Uw artikel, wel even bij U opgekomen, is blijkbaar niet sterk genoeg geweest om U aan de juistheid Uwer opvatting te doen twijfelen. Laat mij U daarom kortelijk aantoonen waarom ik Uwe kenschetsing van mijn daad niet aanvaarden kan; ik acht haar in strijd, zoowel met het karakter der Vereeniging die mij uitnoodigde om in haar algemeene vergadering het woord te voeren, als met de bedoeling waarmee die uitnoodiging werd gedaan en aangenomen en met den geest waarin ik te Gent gesproken heb.

Ik weet niet of het Program dezer, in December 1898 opgerichte, Vereeniging U bekend is en of de redevoeringen door U gelezen zijn die haar Voorzitter, de heer Steyaert, President van de Rechtbank te Gent, in de algemeene vergadering van 1899 en 1900 heeft uitgesproken. Mij is uit de lezing dier stukken gebleken, dat deze Vereeniging, die met ingenomenheid de groote vorderingen en veroveringen begroet welke, in de laatste jaren, door het Vlaamsch gemaakt zijn, maar die zorgen wil dat de studie en het gebruik der Fransche taal in Vlaanderen niet worden verwaarloosd, bij haar streven door geen andere dan liberale, redelijke en vaderlandslievende motieven wordt gedreven. Met name heeft zij de belangen op het oog van den handel, van het middelbaar onderwijs en van de duizenden werklieden (in Oost-Vlaanderen alleen 25,000) die telken jare tijdelijk naar Frankrijk trekken, en voor wie eenige kennis van het Fransch een zeer wezenlijke behoefte is.

De bedoeling der tot mij gerichte uitnoodiging was deze: door mijn persoon èn mijn woord duidelijk te toonen dat men zeer goed een oprecht Nederlander, als letterkundige een beoefenaar van het Nederlandsch, en tegelijkertijd een groot vriend van de Fransche taal kan zijn. Niet als oorlogswerktuig, maar als instrument van pacificatie was mijn overkomst bedoeld.

Het lag dus geheel en al in mijn lijn en op mijn weg om aan die uitnoodiging gevolg te geven.

Mijn persoonlijke, ofschoon korte kennismaking met de bestuurders en met enkele leden der Associatie heeft den hierboven beschreven indruk bevestigd.

U meent, dat een passus uit de rede van den ondervoorzitter, in de vergadering van 10 Maart gesproken, o.a. zijn woord betreffende het min-wenschelijke eener volledige vervlaamsching der Universiteit van Gent, mij had moeten doen begrijpen dat ik, als Nederlander, in dien kring niet thuis behoorde.

Ik zou U kunnen vragen of het van iemand, gezeten tegenover een hem onbekend publiek, waarvoor hij, een kwartier later, het woord zal hebben te voeren, te vergen is, dat hij nauwkeurig acht zal geven op elk der woorden die naast hem gesproken worden. Maar liever erken ik dat de vraag of in de Gentsche Universiteit, het Vlaamsch als ‘voertaal’ het Fransch geheel behoort te vervangen, mij voorkomt te zijn een vraag van praktisch beleid, waarover twee verstandige en vaderlandslievende menschen het zeer goed met elkander oneens kunnen zijn. Wanneer de leden der Associatie oordeelen, dat zulk een maatregel groote schade zou kunnen doen aan den bloei der Universiteit doordien alle vreemdelingen, benevens de Waalsche studenten en de Fransch sprekende Vlamingen haar zouden moeten verlaten, - dan heb ik niet aanstonds het recht - ook al erken ik de ideëele beteekenis van het doordringen der volkstaal in de Universiteit, - te denken dat hun belangstelling in het welvaren der stad Gent en van hare Hoogeschool slechts een masker is waarachter zich ik weet niet welke onedele drijfveeren verbergen.

Zoo schijnt mij dan mijn optreden in dien kring, gelijk ik hem toen kende, en nader heb leeren kennen, volkomen gerechtvaardigd. Aan de bedoeling der uitnoodiging zou ik alleen dan niet hebben beantwoord wanneer ik iet anders gedaan had dan mijne toehoorders een overzicht geven van den toestand der Eransche taal in Nederland en het denkbeeld ontwikkelen dat, - welk ook het verband tusschen taal en volkskarakter moge wezen¹⁾, ‘de beoefening en het gebruik van een vreemde taal, naast de volkstaal, de nationaliteit en het nationaal gevoel der individuen onaangetast kan laten. In een Belgische stad, zoo kwam mij voor, moest dit betoog des te eenvoudiger schijnen omdat het Fransch toch ook één der beide volkstalen van België is en de beoefening van het Fransch er dus niet eens met de studie eener absoluut vreemde taal kan worden gelijk gesteld.

Welnu, ik ben mij niet bewust, in mijn rede, van het hierboven omschreven programma te zijn afgeweken. Ik had geen reden om polemisch op te treden en heb dit ook voor zoover ik zien kan, niet gedaan.

Natuurlijk dient men, om de juistheid van dit laatste beweren te kunnen beoordeelen, goed te weten wat ik gezegd heb. Daarom meende ik U dan ook te mogen aanraden met Uwe beoordeeling van mijn optreden te wachten tot het eerstvolgend Bulletin der Association zou verschenen zijn. U vreest dat mijn rede daarin niet zal zijn opgenomen zooals ik ze heb uitgesproken. Daar U wel zoo goed is mij niet van ‘opzettelijke vervalsching’ te verdenken, kan ik volstaan met te zeggen dat, zoo hier en daar iets in de redactie mijner woorden gewijzigd is, die wijziging alleen ten doel heeft gehad misverstand omtrent hunne strekking te voorkomen. Wel vrees ik dat mij dit niet gelukt zal zijn, wanneer ik zie dat mannen wier wetenschappelijke positie hen meer dan anderen van voorbarig oordeelen moest weerhouden, - zonder dat zij zelve onder mijn gehoor geweest zijn - aan mijn spreken een polemisch karakter toedichten dat ik er niet aangegeven heb en ook, op grond mijner sympathie voor wat er nobels is in de door hen geleide beweging, niet aan heb kunnen geven.

Maar ik heb dan toch het Fransch ‘de moedertaal der Vlamingen’ genoemd! Tegen dit verwijt ben ik reeds opgekomen. Ik heb de uitdrukking, zoo ik haar al gebruikt heb, alleen kunnen bezigen van mijne toehoorders (‘la langue maternelle de ses auditeurs’ luidt, dan ook, het door U aangehaalde verslag), die inderdaad, gelijk trouwens, veel andere Vlamingen, en daaronder zelfs, zegt men, leiders en drijvers van de Vlaamsche beweging, met het Fransch zijn opgevoed, het van kinds af aan geleerd hebben, er zich het gemakkelijkst in uitdrukken en zich, zoowel in hun gezin als in hun vriendenkring, het liefst van die taal bedienen.

Ik zou ook, volgens U, het hebben bejammerd ‘dat een man van talent, als Verharen, wiens moedertaal het Nederlandsch is, geen Fransch schijft’ en daarmee ‘een slag in het aangezicht’ hebben gegegeven aan ‘heel onze Nederlandsche literatuur.’

Dit verwijt heb ik heelemaal niet begrepen. Het berust, blijkbaar op eene onjuiste inlichting, U omtrent dien dichter gegeven. Emile Verhaeren (niet Verharen) schrijft enkel Fransche gedichten, hetgeen niemand kan bevreemden, omdat het Fransch zijne moedertaal is en hij hoofdzakelijk met die taal is opgevoed. Hij behoort, evenals andere Vlaamsche letterkundigen, van welke ik er eenige noemde, zooals Valère Gille (niet de Valère Gilles) tot de ‘Poètes belges d'expression française’, mannen die de taal waarin zij leefden, dachten, voelden, droomden, ook gebruikt hebben als het instrument hunner kunst. Al behoort hun werk nu tot de Fransche letterkunde, toch verhoogt het, door zijn oorspronkelijk karakter, de eer van Vlaanderen, gelijk niet alleen door mij, die eenige studies aan hen heb gewijd, beweerd is, maar ook, onder meer, door den bekenden Vlaming Pol de Mont, die een bloemlezing van hun werken heeft uitgegeven en aan mij heeft opgedragen.

Ook zou ik, op onvoegzame wijze, den persoon van President Kruger in het debat hebben gemengd, ‘Krugers naam tot tweemaal toe hebben gebruikt om te pleiten voor het Fransch en tegen de Vlaamsche beweging.’ Ik zeide reeds dat van ‘debat’ geen sprake kan zijn, omdat ik geen polemiek gevoerd heb tegen het Vlaamsch. Dat de naam van den President door mij te Gent in het publiek genoemd is, kan toch wel geen verwondering wekken. Ik was aan de vergadering voorgesteld, niet enkel als hoogleeraar eener Nederlandsche Universiteit, maar ook als de

1) Dat dit verband niet bestaan zou door U ‘eene linguitische ketterij genoemd, is natuurlijk niet door mij beweerd. Ik zou te zeer in tegenspraak zijn gekomen met wat ik zelf betoogd heb in mijne rectorale oratie over ‘Het zoeken der âme française in de letterkunde en de taal van Frankrijk.’

[p. 45]

Hollander die, op zijn reis door Frankrijk, den President als tolk heeft ter zijde gestaan. En wat is er nu voor onvoegzaams in om, ter aanbeveling der studie²⁾ van het Fransch, te zeggen: ‘Zulk een studie brengt wel eens een loon meê waarop men niet had durven rekenen; had ik niet van het Fransch de bijzondere studie van mijn leven gemaakt, het kostelijk voorrecht zou mij niet beschoren zijn geweest tot het volk van Frankrijk de woorden van den grijzen held te mogen overbrengen.’ Is dit iets anders dan wanneer door U tot Uwe leerlingen gezegd werd, met verwijzing naar de door U in Amerika gehouden voordrachten en Uw artikel over den Boeren-krijg in de Revue des deux mondes: ‘Verwaarloost de studie der vreemde talen niet. Ik ken uit ervaring het voorrecht dat aan het beheerschen van Engelsch en Fransch als spreek- en schrijftaal soms kan verbonden zijn?’

Maar nog bij een tweede gelegenheid, in een toast, heb ik, het incident van Erquelines ter sprake brengend, den President laten getuigen ten gunste van het Fransch.

Ik weet niet, Hooggeleerde Heer, of bij het houden eener onvoorbereide rede - want eerst aan tafel vernam ik dat nog een tweede toespraak van mij verwacht werd - altijd voor Uwe lippen de bekende ‘wacht’ staat opgesteld waarvoor de Psalmist ons te recht leert bidden. Wat mij betreft, zoo mijn toast gestenografiëerd was geworden en ik dien tekst had moeten herzien, ik zou er dit gedeelte uit hebben weggelaten. Ik betreur, inderdaad, dat voorval in dien kring, aan tafel, te hebben vermeld. Ik ben daardoor ontrouw geworden aan het vreedzaam karakter van mijn bezoek en heb aanleiding gegeven tot misverstand en verbittering. Ter verklaring slechts dit. Daar de Voorzitter, in zijn toast, een toespeling had gemaakt op mijn taak als tolk, was het niet onnatuurlijk dat ik sprak over de geweldige geestdrift waarmee de President, op zijn korte reis door België, door de bevolking was begroet geworden. Ik voegde er bij, dat het zoo jammer was dat, in die oogenblikken van hooge geestdrift, de Belgische taalstrijd de stemming was komen bederven. De Vlaamsche spreker toch, had een lang adres voorgelezen, dat door niemand uit de Belgische omgeving was verstaan geworden en waardoor zelfs de Belgische autoriteiten, die hunne redevoeringen hadden aangekondigd, verhinderd waren geworden den President te begroeten. Zoo de herinnering aan dit incident mij zoo levendig is bijgebleven, dan is het omdat ik daarin een herhaling zag van hetgeen ons in Frankrijk zoo had gehinderd: een deel van het volk, een bepaalde groep, die Kruger naar zich toe wilde halen, almeê ten bate van eigen belangen, terwijl de President algemeene hulde wenschte, enkel ingegeven door sympathie voor ‘die zaak van rechtvaardigheid.’

U verwacht, aan het slot van Uw artikel dat ik ‘in een beter oogenblik, ridderlijk amende honorable’ zal doen voor hetgeen ik, in Vlaanderen, aan Nederland misdeed.

Tot zulk een daad, ik zeg het zonder eenige aarzeling, ben ik en blijf ik ten allen tijde bereid.

Indien mij blijken mocht dat ik mij in het karakter der ‘Association flamande’ werkelijk heb vergist, dat de mannen die haar besturen slechte patriotten, verkapte vreemdelingen zijn, dat zij, hun Vlaamsche afkomst verloochenend, het Belgische vaderland niet rekenend, onbekommerd over het wezenlijk heil van hun volk, hun gewest en hun land eenvoudig willen laten ondergaan in Franschen invloed, - dan zal ik mij terugtrekken uit een kring waarin ik, Nederlander en tevens vriend der Fransche taal, dan blijken zal verdwaald te zijn geraakt. Natuurlijk zal ik dan ook mijn eerste optreden te Gent hartelijk betreuren.

Maar voorloopig vind ik hiertoe nog geen reden. Uwe beschuldiging kan er mij niet toe nopen, omdat ik U voor onvoldoende ingelicht houd. Eene aanklacht van andere zijde, met grooten ophef, tegen mij geslingerd, kan er mij evenmin toe brengen. Wanneer ik daarin dit lees: ‘Met die vijanden van onzen stam en van onze taal heeft prof. A.G.v.H. gejuicht over de uitbreiding van den Franschgezinden invloed, dat is, over den dood van het Nederlandsch leven in België!’ - dan noem ik dat eenvoudig laster of rhetorica. Zulk een hartstochtelijke toon waarborgt mij niet genoeg de helderziendheid der manifesteerenden.

Intusschen hoop ik mijne oogen goed open te houden, mijn geest vrij, en mijn hart, mijn Nederlandsch hart, warm, o, zeker! maar ook gezond.

Hoogachtend heb ik de eer te zijn, Hooggeleerde Heer,

Uw dienstw. dienaar,

A.G. VAN HAMEL.

Groningen, 2 April 1901.

2) In den door U aangehaalden tekst staat: ‘Entendez et vulgarisez le français’. Het eerste woord is natuurlijk incorrect en blijkbaar een drukfout voor ‘Etudiez’; het tweede geloof ik niet in dit verband te hebben gebezigd; het zou er ook misplaatst geweest zijn.