Neerlandia. Jaargang 4

Over het gebruik van vreemde woorden.

De taal is gansch het volk’, zoo luidt een overoude spreekwijze, die altijd en overal opgaat.

Niet alleen het karakter kenschetst zich in de taal, ook het verleden, de geschiedenis van het volk. Degene, die een taal bestudeert met wat meer ijver, dan voor gewone schoolgeleerdheid noodig is, voelt, dat niet alleen de letterkunde, maar ook de taal zelf een groote bijdrage is tot de kennis van de geschiedenis der volken. En dat is wel 't meest merkbaar in de taal der natiën, die hebben geleefd onder overheersching van of in verbinding met andere volken. Een volk, dat alleen blijft staan, behoudt zijn taal als 't ware ongeschonden, zonder verbasteringen.

Het is onnoodig te zeggen hoe een en ander merkbaar is in ons Nederlandsch. Een klein land ontwikkelt zelden de kracht en de macht van eene groote natie. Een klein land met goeden grond, goed gelegen, met een nijvere bevolking, is een begeerig bezit voor naburen, en zoo er niet in dat land een volk leeft, dat zijn goed recht met hand en tand verdedigt, blijft er van dat eigenlijke volk, de kern, niet veel meer over; onder de gestadige overheersching van verschillende landen, wordt het cosmopoliet - een vreemd woord - dat ik niet beter vertalen kan, dan door te zeggen, dat allerlei vreemdelingen er zich vestigen - anderen komen er hun dagelijksch brood eten, zij brengen hunne vreemde taal, hun vreemde zeden en gewoonten mee, die dikwijls navolging vinden.

Zoo doet het vreemde zijn intrede.

Indien we even de verschillende landen van Europa nagaan merken we dadelijk op, dat België en Zwitserland geen afzonderlijke taal hebben. In België spreken de Vlamingen Zuid-Nederlandsch, de Walen Fransch en de Luxemburgers heel veel Duitsch, ofschoon er vele Fransch sprekenden onder hen zijn. In Zwitserland is 't land verdeeld in Duitsch- en Fransch Zwitserland; aan de Italiaansche zijde wordt Fransch en Italiaansch gesproken. De talen van Noorwegen, Zweden Denemarken hebben heel veel van elkaar, ook het Spaansch en Portugeesch zijn naverwant.

Nederlandsch wordt niet zelden Nederduitsch genoemd, vanwege zijn sterke verwantschap met het Hoogduitsch. Onze taal is dan ook vol ‘germanismen’, uitdrukkingen en vooral spreekwijzen uit 't Duitsch overgenomen en door ons verhollandscht.

Bijv.: ‘Wij vangen aan met’: van ‘wir fangen an mit,’ inplaats van: ‘Wij beginnen met.’ Het is opvallend (Es ist auffallend) inplaats van: ‘het is in 't oog loopend,’ ook het woord wondervol, ofschoon gewoon Hollandsch, is bij ons een weinig gebruikt woord, dat ingang vond door het welgebruikte: ‘wunderfoll.’ Iets wat kranig is, noemt men dikwijls snijdig, het verhollandschte schneidig en men spreekt van Smink, het verbasterde Schminke.

Ofschoon deze taal het meest aan de onze is verwant, zijn het toch niet de duitsche woorden en uitdrukkingen, die zich bij ons het grootste burgerrecht hebben verschaft.

De druk der fransche overheersching blijft zich zelfs na een eeuw nog doen gevoelen in de taal. Het is nog geen kwart-eeuw geleden, dat, om eens iets te noemen, in het militaire leven de fransche uitdrukkingen verreweg de overhand hadden. Hoe versch ligt ons het woord chambrée voor soldatenkamer nog in 't geheugen. We hooren nog dagelijks de woorden corvée, excerceeren, defileeren, tirailleeren, waarvoor men toch even goed zou kunnen zeggen, kazernearbeid, oefenen, voorbijtrekken enz. Het is misschien wat langer, doch is dit een reden om geen Hollandsche termen in te voeren? De Nederlandsche taal is nu eenmaal niet kort; toch verdient zij zuiver te worden gesproken

In de sportwereld zijn we Engelsch-gezind. Een wielrenner maakt een mooie ‘spurt’ wat zoo ongeveer wil zeggen snelle afzet. Bij het tennisspel telt men steeds in 't Engelsch, zelfs met 't bepalen wie samen spelen, wordt er met de ‘racket’ geworpen: rough, smooth, om aan te toonen de gladde en de ruwe kant van 't speeltuig.

We hebben in Holland de gewoonte overgenomen om afternoon-tea te drinken, maar nog steeds missen we daarvoor een goed Hollandsch woord. Met 't grootste genoegen vraagt de eene dame aan de andere: ‘Zeg, kom je vanmiddag bij me tea-en?’ Wat dunkt u van zulk verengelscht Hollandsch?

En 't vreemde element (dit woord is ook niet zuiver Nederlandsch) heeft zich zóó vast gewrongen in onze taal, dat het door ieder gebruikt wordt, rijk en arm, oud en jong, beschaafd en onbeschaafd.

[p. 91]

Een tuinman praat van oculeeren ofschoon hij even goed enten kon zeggen.

Ik heb eens een baker, die graag deftig wilde schijnen in haar manier van spreken, tot haar eigen verrukking telkens de uitdrukking hooren gebruiken: een tout-même, waarmee ze wou zeggen: dat is 't zelfde. Ook sprak ze van ‘melisseeren’ waarmee ze verminderen wilde aanduiden. Waarvan 't goede mensch dat woord had afgeleid, ben ik nooit te weten gekomen, doch ik nam deze voorbeelden ook maar om aan te toonen, hoe iedereen, te pas of te onpas, vreemde uitdrukkingen, zelfs gaarne, in zijn taal inlascht, en dat is een zeer bedroevend verschijnsel.

Ons volk stelt er prijs op zijne rechten, zijne vrijheid, zijne onafhankelijkheid te handhaven, waarom dan niet zijne taal? Moet die taal verbasteren tot een mengelmoes van allerhande maaksel, of moet zij zich weten hoog te houden, vrij van vreemde smet; moet zij zich laten omlaag halen, tot zij wordt een soort volapük, dat een ander met wat moeite wel zal kunnen verstaan, omdat er zooveel Engelsche, Fransche en Duitsche woorden in voorkomen; of moet die taal zijn, de uiting van 't volkskarakter, van den volksgeest, van het volksstreven, de uiting van Nederlands nationaliteitsgevoel, de openbaring van wat dat kleine, maar ferme volk in zich heeft?

Waarlijk, zoo wij voortgaan met teverslappen, zoo wij onze geestdrift laten verkoelen, zoo wij aflaten van onze broeders te helpen, maar onzen weg gaan, lachende tegen en huilende met de groote heeren, wier taal wij willen spreken, wier manieren wij overnemen, wier kleeding wij trachten na te maken, omdat dit alles zoo mooi en voornaam lijkt; ja, dan vrees ik dat het Algemeen Nederlandsch Verbond, ter bevordering en verbreiding der Nederlandsche taal, weinig nut zal stichten, want 't is vruchteloos een groot doel na te jagen voor enkele personen, ieder afzonderlijk; de massa, het volk moet medewerken, steunen, medestreven; eerst dan is vervulling mogelijk, eerst dan kan het ideaal werkelijkheid worden, dat de Nederlandsche taal zij een zuivere taal, die niet leeft van, nòch staat onder vreemde invloeden.

Doch wat wij allen beoogen, is nog zoo makkelijk niet. Het is lichter om een nieuwe gewoonte in te voeren, dan om een oude uit te roeien en nog wel een, zoo vastgeroest en zoo vastgegroeid met 's menschen doen en laten.

We weten hoe moeielijk 't is, om eene hervorming in Nederland tot stand te brengen, op welk gebied dan ook. Ons sekuur volkje, wat traag van aanleg, blijft zoo graag in den ouden sleur, 't lacht spottend om elke aangebrachte verandering, dat 't lang niet altijd verbetering noemt. En dan we zijn wat lui; we doen niet graag veel moeite. We vinden veel dingen goed indien... de gebraden duifjes ons in den mond vliegen, anders: ‘och, 't was immers zoo goed, 't voornaamste is toch, dat je je verstaanbaar kunt maken, wat doet de rest er toe?’

En die rest juist doet 't 'm, en 't is noodig, dat ieder zich zelf aanpakt, zich zelf opvoedt, ten opzichte van zijn moedertaal. Indien ieder eens zorgvuldig naging wat en hoe hij sprak en zijne woorden wikte vóór hij ze uitte, zouden we heel wat verder zijn.

En dan de school! Ziehier een uitgebreid veld voor den taal-arbeider!

Indien het jonge kind wordt geleerd om zuiver te spreken, zal het den volwassen mensch niet moeielijk vallen om dat te blijven doen.

Waarom bijv. vraagt men elkaar: Goed geamuseerd, inplaats van: veel genoegen gehad? en aan tafel: ‘Passeer me de boter even, wanneer die door verschillende handen moet gaan, inplaats van: Geef de boter even aan mij door?’

Men zou iemand uitlachen, die, wanneer hij U op de teenen trapte, hoorde zeggen: ‘O, neem mij niet kwalijk’, in plaats van kort en bondig: ‘pardon’ waarmee allesgezegd schijnt.

Kuischheidshalve betitelen we ons ondergoed vaak met Fransche namen, en men is minder beschaamd als men spreekt van een chemise, dan van een hemd.

Is 't niet belachelijk? En moet aan dit misplaatst veroordeel geen eind komen?

Welnu, laten allen, die voelen voor de zuiver Nederlandsche taal en als zoodanig steunen het Algemeen Nederlandsch Verbond, zich zelf de zedelijke verplichting opleggen, om de Nederlandsche taal hoog te houden in alle opzichten, om vreemde woorden en uitdrukkingen te bannen uit spreek- en schrijfwijze, om de kinderen, die wij te onderwijzen of op te voeden hebben, in te prenten, dat Hollandsche woorden in de Hollandsche taal steeds mooier zijn, dan vreemde, dat de taal de uiting is van het karakter en dat wij dus zoowel 't een als 't andere te verzorgen hebben.

Amersfoort, 2 Juli 1900.

Egbertha C. van der Mandele.