Neerlandia. Jaargang 4

De Afrikaanders.

Wij willen iets zeggen over de houding der Afrikaanders in dezen oorlog. Eerst vastgesteld wat wij in dit verband onder Afrikaanders verstaan. Het woord wordt in verschillenden zin gebruikt.

Ons Land, het bekende orgaan van den Afrikaander Bond, wil er mede aanduiden allen die Zuid-Afrika als hun vaste woonplaats hebben gekozen en het als hun vaderland liefhebben, onverschillig van welken stam men is. Zoo beschouwen het ook on-Hollandsch Kapenaars als Olive Sehreiner en Cronwright, haar man.

En dan omvat de naam natuurlijk ook Vrijstaters en Transvalers en wie er in de Britsche koloniën aan de eischen, die Ons Land stelt, voldoen.

Dan is er een engere beteekenis van Afrikaanders, nl. die van de bewoners van Zuid-Afrika, daar gewonnen en getogen, en sprekende het Afrikaansche Hollandsch. Daaronder zijn dan ook de Boeren uit Transvaal en Vrijstaat en de stamgenooten in Natal en andere Engelsche gewesten begrepen. De Afrikaander Bond, nu een uitsluitend Kaapsche vereeniging, heeft er vroeger ook naar gestreefd, takken in de twee republieken op te richten. Daartoe is het zelfs al gekomen.

Vervolgens beperkt men den naam Afrikaanders tot de Kapenaars of, zooals men ginds zegt, Kaapkolonisten of, korter nog, Kolonisten, - uit het gansche gebied der kolonie, waartoe tegenwoordig ook Britsch-Betsjoeanaland behoort. En dan weer kan men in den ruimen zin alle Kapenaars die Zuid-Afrika als hun vaderland beschouwen tot de Afrikaanders rekenen, dus ook mannen als Schreiner, de oud minister, de zoon van een Duitschen vader en een Engelsche moeder; Solomon, eveneens lid van het Bondsministerie, en zelfs een man als Sir James Sivewright, die, schoon Engelschman en lid van het vorige kabinet Gordon Sprigg, lid van den Afrikaander Bond was of misschien nog is.

Maar door de bank ziet men in de Afrikaanders in nog strikter zin de Kapenaars van Hollandschen stam en van Hollandsche sprake, waaronder men ook de Afrikaanders rangschikt van Fransche of Duitsche afkomst, maar sedert lang verhollandscht. Spreekt men van de Afrikaanders dan denkt men aan de leden van den Afrikaander Bond en hun geestverwanten, en dat zijn, al wil men zijne grenzen nu over alle nationaliteiten uitbreiden en zijn ook mannen als Sivewright er lid van, de Hollandsche Afrikaanders. En in deze beteekenis gebruiken wij het woord hier.

* _* *

De houding van de Afrikaanders, om 't maar dadelijk te zeggen, is ons tegengevallen. Wij hadden gedacht, dat zij met de republikeinen gemeene zaak zouden hebben gemaakt, niet slechts met woorden, maar metterdaad. Het was toch ook hunne zaak, waarom het ging. Het Afrikaander volksbestaan, waaraan, dat is genoegzaam bekend, het hun gelegen lag, had zijn bolwerk in de republieken staan. Werden Transvaal en Vrijstaat Engelsch dan zou de tijd niet verre meer zijn, dat ook de Afrikaanders in de Engelschen opgingen. Hun taal, hun zeden en instellingen worden in de republieken, in Transvaal vooral, nog het zuiverst bewaard. Kon Engeland ook daar ongestoord zijn invloed laten gelden, gelijk het al in de Kolonie gedaan had, dan zou het zijn taal en zijn zeden en instellingen gemakkelijker in heel Zuid-Afrika kunnen invoeren. Het onrecht, dat Engeland Transvaal aandeed, de ondergang, waarmede het de zusterrepublieken bedreigde, was tegen de geheele Afrikaander natie, in den ruimeren zin van alle Hollandsche Afrikaanders van Zuid-Afrika, gericht en dus ook tegen de Afrikaanders der Kaapkolonie.

De Afrikaanders zagen dat ook in. Zij hebben geprotesteerd en georeerd en gepetitioneerd vóór den oorlog en tijdens den oorlog; zij doen het dezer dagen sterker dan ooit. En aan den ernst en de kracht van de gevoelens, die zich aldus uiten, valt niet te twijfelen. De Afrikaanders zijn werkelijk ten diepste verontwaardigd over de behandeling, hun stamgenooten in de republieken aangedaan, en ook ten deele hun zelf beschoren, en gegriefd tevens, dat Engeland zich om hen, trouwe onderdanen van koningin Victoria, en om hun regeering, vertegenwoordigende de meerderheid der Kaapsche bevolking, in deze zaak, die hen zoozeer raakt, zoo weinig bekommerd heeft.

Maar als dat zoo is, waarom dan de gruwel, aan de twee kleine broedervolken gepleegd, lijdelijk aangezien? Waarom niet te wapen geloopen? Niet belet, dat de Kaapkolonie tot de groote operatiebasis van het Engelsche leger werd, dat de soldaten, het schiettuig en de leeftocht voor die soldaten rustig langs hare spoorwegen naar het noorden werden gezonden? In 1881 gaf de regeering van Gladstone aan Transvaal zijn onafhankelijkheid terug, misschien in de eerste en voornaamste plaats, maar zeker óok, omdat zij voor een opstand van de Kaapkolonie vreesde als zij het niet deed. Hoe geheel anders zou nu de oorlog geloopen zijn, indien Engeland zich eerst door de Kaapkolonie heen had moeten vechten en dan zijn verbindingslijnen tot aan zee onveilig had gevoeld! Ja, had het wel ooit een oorlog begonnen, als het de zekerheid had gehad ook de Afrikaanders in het geweer te zullen zien?

* _* *

Een ding moet men echter bedenken. De Afrikaanders zijn Britsche onderdanen en zij hebben als zoodanig geen groote grieven. Zij hadden die wel in het verleden. Zij zijn ook achteruitgezet, met geringschatting behandeld, bespot en belasterd. Zij hebben hun aandeel aan de eeuw van onrecht gehad. Maar die tijden zijn voor de Afrikaanders grootendeels voorbij. Er zijn nog wel grieven, en geen kleine ook, maar velen voelden die niet meer. De gelijkstelling van de talen, nog maar enkele tientallen jaren geleden verworven, is veelal slechts een gelijkstelling in naam, maar een groot aantal Afrikaanders was al aardig op weg zijn taal zoo zoetjes aan te laten glippen. Ook werden de belangen van den landbouw en de veeteelt, waarin de meerderheid der bevolking haar bestaan vindt en met name de Afrikaanders, dikwijls achtergesteld bij die der steden, maar de invloed, waaraan de Afrikaander Bond in de laatste jaren gewonnen heeft, had daarin al verbetering gebracht. En er is inderdaad in de Engelsche instellingen, in het Engelsche maatschappelijke leven veel aantrekkelijks. Het onderwijs was er ook op ingericht om de Afrikaander jeugd te vervullen van liefde en eerbied voor Engelands grootheid, Engelands roem, Engelands bescha-

[p. 85]

ving. De Afrikaanders voelden zich inderdaad trouwe onderdanen van koningin Victoria. Alleen hadden de betuigingen van aanhankelijkheid, naar onzen smaak, wel wat minder hevig kunnen zijn. Men had er te veel den mond van vol, en het deed pijnlijk aan, daarvan telkens te hooren in tijden, dat er in naam van die Most Gracious Queen zooveel gemeens bedreven werd. Men werd geneigd te vragen, wat de Afrikaanders er toch tegen konden hebben, dat die Vrijstaters en Transvalers gebracht werden onder die Britsche onderdanen, waartoe zij het zich zoo uitnemende eer schenen te rekenen te behooren.

Maar hoe dit zij, men dient er rekening mede te houden, dat de Afrikaanders hun Britsche nationaliteit lief hadden; zij waren er trotsch op te behooren tot het Britsche rijk, in welks geestelijke en zedelijke grootheid zij inderdaad geloofden. Ja zij geloofden er in, ondanks alles wat Engeland al in Zuid-Afrika slechts gedaan heeft. Het waren dan

Generaal Louis Botha te Paard.

altijd booze staatslieden of gewetenlooze kapitalisten, die de koningin en het Engelsche volk misleidden, maar het echte Engeland heette er altijd vreemd aan. Nu nog zijn er Afrikaanders die zoo spreken, maar demeesten zijn eindelijk toch wel tot de ondekking gekomen, dat, de uitzonderingen niet te na gesproken, het heele Engelsche volk aansprakelijk is voor de ellende over Zuid-Afrika uitgestort. Maar het heeft moeite en de ernstige Afrikaanders bitter verdriet gekost voor het zoover kwam.

* _* *

Er is nog een overweging, die tot verklaring van de houding der Afrikaanders kan strekken. Zij keurden in het inwendige bestuur der Z.-A. Republiek veel af, hetzij te recht of ten onrechte. De lasterveldtocht der Rhodes-pers, moest ook in de Kaapkolonie invloed hebben. Dan waren er nog oeconomische grieven. De Kaapkolonie trok groote inkomsten van haar spoorwegen naar het noorden. Dat was een van de groote bronnen van inkomsten, - dat en de doorvoerrechten, geheven op de goederen die naar de republieken gingen. Toen de spoorweg naar de Delagoabaai was aangelegd, krompen die inkomsten bedenkelijk en steeds meer in. Het werd nu een wedijver tusschen de Republiek en de Kaapkolonie. De Republiek had er belang bij den invoer zooveel mogelijk over de Delagoabaai te leiden; dat was al dadelijk goedkooper, omdat de afstand van zee zooveel korter was, en bovendien drukten de Kaapsche doorvoerrechten zwaar op de goederen. In dezen strijd valt de geschiedenis van het sluiten der driften over de Vaal voor overzeesche goederen, door de Kolonie aangevoerd en met ossewagens naar Johannesburg gebracht om de hooge tarieven op het Transvaalsche gedeelte van den spoorweg te vermijden. In de laatste jaren heeft de Republiek door afschaffing of vermindering van invoerrechten op Kaapsche voortbrengselen, tabak, wijn, gedistilleerd, de Afrikaanders weer aan zich verplicht. Intusschen, die strijd van belangen heeft ook er toe bijgedragen om den band tusschen Transvalers en Afrikaanders, en, sedert de Vrijstaat zich, vooral met zijn spoorweg, van de Kaapkolonie losgemaakt en zich enger bij de zusterrepubliek aangesloten heeft, ook tusschen Vrijstaters en Afrikaanders losser te maken.

Wij hechten aan deze laatste overweging echter niet te veel waarde. Na den inval van Jameson en de onophoudelijke plagerijen en vernederingen, die de Z.-A. Republiek sinds dien van Engeland te verduren had, en toen dit verleden jaar zich tot den grooten slag bereidde, werden die veeten vergeten en voelden de Afrikaanders nog alleen het onrecht, dat aan de Transvalers geschiedde. Hoe is het dan dat de verwachting, die wij hier hadden, die men in de republieken zelf had, bedrogen uitkwam en zij het bij woorden van verzet lieten?

* _* *

Een eerste verklaring vinden wij in het feit, dat het de Afrikaanders aan de ware leiders ontbrak. Jan Hofmeijr, Onze Jan, is ontegenzeggelijk een man, die voor de Afrikaander zaak veel gedaan heeft, en hij oetent onder zijn partij nog een ongemeen grooten invloed Geen is er die daarin zijn evenknie is, maar voor den grooten tijd, dien de Afrikaanders doormaken, lijkt hij niet meer de kracht tot voorgaan te hebben. Wij weten dat er zijn die er anders over denken, die zijn politiek in deze verdedigen: hij was terecht van oordeel, zeggen zij, dat de Afrikaanders, als zij zich buiten den oorlog hielden, meer voor de republieken kunnen doen dan wanneer zij in den hopeloozen strijd mede de nederlaag lijden. Dit lijkt ook ons juist, als men begint met toe te geven, dat de strijd met de nederlaag eindigen moest ook als de Afrikaanders medegevochten hadden Maar dat geven wij niet toe. En wat ons dan in Hofmeijr tegenvalt,

[p. 86]

Nachtelijk vuur.

De Laatste Krijgsraad bij Bloemfontein.

[p. 87]

is dat hij geen geloof genoeg in de kracht van zijn zaak heeft gehad. Misschien dat zijn leeftijd en zijn zwakke gezondheid hem tot het nemen van een kloek besluit in den weg hebben gestaan.

In elk geval zijn wij van meening, dat hij als voorganger is tekort geschoten in de keuze van de mannen, aan wie hij de leiding van de partij toevertrouwde. Hij heeft eens het lot van den Afrikaander Bond vastgekoppeld aan Rhodes, hij heeft hare belangen daarna toevertrouwd aan een ministerie, waarin ook mannen zaten als Schreiner, Solomon, Herholdt. En beide malen heeft hij zich schromelijk vergist.

En nu hebben wij meteen een andere reden genoemd waarom de Afrikaanders in dezen oorlog niet de rol hebben gespeeld die men van hen verwachtte. Onder de voorname, invloedrijke leden der partij waren er al velen die meer dan het echte volk verengelscht waren, en het ministerie, waarin men vertrouwen had, hield de partij in bedwang en liet haar ten slotte in de steek. Het kabinet Schreiner en daarin vooral de drie genoemde leden hebben er voor een groot deel schuld aan, dat Engeland zich niet hoefde te bekommeren om een opstand van de Kolonie en rustig zich aan de onderwerping van de republieken kon wijden.

En nu nog iets. Men moet er vooral niet te gering over denken, wat het voor de Afrikaanders inhield, zich bij de republikeinen aan te sluiten. Misschien de doodstraf als landverraders, zeker gevangenisstraf, verbeurdverklaring van hun eigendom, vernieling van hun plaats, de armoede voor hun gezin. De republikeinen zouden oorlogvoerende partij zijn en, liep het verkeerd af, naar hun hoeve kunnen terugkeeren, de Kapenaars zouden rebellen zijn; gevangen genomen, niet als krijgsgevangenen worden behandeld, en terwijl zij op commando waren, hun gezin en erf aan de willekeur en wraakzucht van den Engelschman prijsgeven. En wat dit beteekent is gruwelijk gebleken.

Dan ook was men in de Kaapkolonie niet op den oorlog voorbereid. De boeren hadden er hun geweren, maar geen ammunitie. Er was geen organisatie als in de republieken, geen commandanten en veldkornetten, reeds in vredestijd aangewezen, die op het eerste bevel de burgers konden oproepen. En het ontbrak aan mannen, die van zelf tot zoo'n taak aangewezen waren. In vele districten wilde men wel, maar de aanvoerders ontbraken. Waren de republikeinen maar sneller de Kaapkolonie ingedrongen en hadden zij zich verder zuidwaarts begeven, dan was 't anders geloopen. Dat mag nu als vaststaande aangemerkt worden. Overal waar een republikeinsch commando zich vertoond heeft, de noodige wapenen en munitie voor de Afrikaanders medevoerde en vooral de organisatie bracht, schaarden zich de Afrikaanders in grooten getale aan zijne zijde. Hadden de Boeren om Mafeking en Kimberley maar een troep achtergelaten, groot genoeg om de bezetting in bedwang te houden, en waren zij stoutweg naar den Tafelberg getrokken, men had wat gezien! Maar zij deden dat niet, verspilden hun krachten aan het beleg, en de generaals, die de Kaapkolonie waren binnengedrongen, draalden en toefden en dorsten niet verder. Ja, wat de onbekwame en banghartige aanvoerders in dezen oorlog voor de Boeren al niet bedorven hebben!

* _* *

Maar, eindelijk, hebben de Afrikaanders, door het gebrek aan moed van hun leiders en hun eigen weifelen ook schuld, dat het niet anders geloopen is - misschien waren de replublikeinen wel stouter in de Kolonie doorgedrongen, als zij er krachtiger aanmoediging hadden ondervonden - die schuld is voor een aanmerkelijk deel gedelgd door de Afrikaanders die dan toch wel het geweer hebben opgevat. En zoo zijn er duizenden geweest, in de districten ten zuiden van de Oranjerivier, in Prieska, Kenhardt, Grikwaland, Betsjoeanaland, - van de Natalsche Boeren spreken wij nu niet. En die Afrikaanders behooren tot de dapperste burgers die de Engelschen tegenover zich gehad hebben. Eere dien mannen! Zij hebben, zelfs meer nog dan de republikeinen, lijf en goed voor de groote zaak over gehad. Voor het meerendeel waren dat welgestelde of zelfs rijke lieden; zij hebben hun plaats, erfstuk hunner vaderen, met al de werken tot vruchtbaarmaking van den grond, al hun levende have, hun huis, waarin vrouw en kinderen achterbleven, op het spel gezet.

En wat hebben zij er al om moeten lijden! Hoevelen hunner hebben niet de smadelijkste, hardste behandeling ondervonden, doen er kettinggangersdienst, zijn tot vele jaren gevangenisstraf veroordeeld. En hun hoeve is vernield, hun vrouw en kinderen zijn van hun plaats verdreven, lijden gebrek, zijn misschien van ellende bezweken, en zij weten het niet. Zij hebben zich nu op genade en ongenade - de genade van den Engelschman! - moeten overgeven of zijn nog in de wegslinkende commando's der republikeinen. Deze kunnen, wanneer zij van het vechten genoeg hebben, huis toe gaan, zij niet.

Enkelen, leiders meestal die vooral alles van de Engelschen te vreezen hebben, zijn, toen de zaak hopeloos scheen, naar Europa uitgeweken. Er zijn er in ons land. Wie er ontmoet heeft en ze heeft hooren vertellen, op hun kalme en sobere manier, van wat zij doorstaan en verloren hebben, moet diep medelijden hebben met deze mannen, en tegelijk hen met eerbied aanzien voor den moed, waarmede zij het al gewaagd hebben. Zelf stellen zij het anders voor: zij moesten mee, zeggen zij eenvoudig; zij konden niet anders. De zaak was zoo rechtvaardig. En droevig schudden zij het hoofd, als zij hooren, dat de republikeinen zelf het opgeven en huis toe gaan. Zij begrijpen het niet. Hebben zij daarvoor nu alles op het spel gezet?

Moed gehouden, mannen! De zaak is nog niet verloren. En ziet eens hoe nu dan toch de geest onder al de Afrikaanders vaardig wordt, en zij Engeland een onophoudelijken, onverpoosden strijd in heel Zuid-Afrika voorhouden, als er geen recht geschiedt aan de republieken, En moet ook deze oorlog eindigen met den ondergang van de twee vrije staten, de Afrikaander natie is wakker geschud en zich zelf bewust geworden. Engeland zal haar niet overwinnen.