Neerlandia. Jaargang 4

Jaarverslag van den Algemeenen Secretaris.

De statuten van het A.N.V. schrijven den Algemeenen Secretaris in Mei een jaarverslag voor. Geen opsomming zal het zijn, de eerste maal, maar een overzicht van het arbeidsveld. Dit is vooral om hen die thans reeds ongeduldig vragen naar tastbare bewijzen van het Verbondswerk, alsof de vrucht onmiddellijk rijp ware op zoo verwaarloosden akker. Het middel tot versterking van ons stamleven, wekking van stambewustzijn, is tevens doel. Als een gepast gevoel van nationale eigenwaarde bij alle Nederlanders is gewekt, dan zullen daarvan de geestelijke en stoffelijke voordeelen voor den Nederlandschen stam duidelijk merkbaar zijn geworden; dan heeft het A.N.V. zijn grootste taak volbracht. Maar zoover zijn wij nog niet. De overgroote massa, ook van hen die beter moesten weten, beseft nog niet eens de macht en de waarde onzer taal, en mist daarvoor dus hart en zorg. En toch is zij ons plechtanker. Niet taal van spraakkunst en meesterigheid, maar zooals zij leeft, in mond en schrift, bij alle leden van onzen stam. Daartoe behooren Groningers, Friezen, Hollanders en Zeeuwen zoo goed als Vlamingen en Afrikaanders. Als zij dat maar voelen en erkennen, wat geeft dan plaatselijk verschil in uitspraak, woordenkeus en zinsbouw; volgende geslachten zullen een algemeene Nederlandsche spreek- en schrijftaal scheppen, verstaanbaar voor onzen geheelen stam en mooi door van zelf sprekende verscheidenheid. Wie éénvormigheid als einddoel wil, maakt jacht op een leelijke schim.

Onze taal is onze kracht en altijd ons behoud. Al lukt het Engeland nog eens de republikeinsche Afrikaanders te knechten, het houdt ze niet onder, nooit, als zij zich vastklemmen aan eigen taal. Daarin alleen ligt hun vaste waarborg voor eindelijke onafhankelijkheid. Het groote gevaar ligt in het Engelsch, niet in Engeland. Wij zullen steunen uit al onze macht, als het zoover komt dat men met lokaas en gevlei het Nederlandsch uit het Afrikaansche hart wil dringen. Dan vangt het werk van het A.N.V. in Zuid-Afrika eerst recht aan. En het zal zich niet onthouden van eenig wettig, eerlijk en geoorloofd middel.

Door den oorlog is de arbeid van het Verbond aldaar plotseling gestuit. Het had reeds, en niet zonder geluk, strijd gevoerd tegen het wantrouwen waaraan onze landgenooten blootstonden, en de sporen van toenadering tusschen de republikeinsche en koloniale Afrikaanders waren door zijn invloed zichtbaar geworden. Vooral de tak Johannesburg had zich dapper geweerd. Daar had men belangrijke bijeenkomsten, die als schermutselingen waren om de terreinen te verkennen, voorbereidingen tot omvangrijken arbeid; daar werd een vrouwenafdeeling in het leven geroepen, op voorbeeld der Gentsche. Maar dat alles ligt achter ons als een stuk afgeperkt verleden; als de Mauser is weggeborgen, tijdelijk of voor goed, dan is het werk weer op te vatten, van nieuw af, en het zal blijken dat de beginselen van ons Verbond onuitroeibaar hebben wortel geschoten, ook bij hen die in den sleur der dingen vervreemd waren van de echt Afrikaansche belangen.

De taal, het hoogste belang, zal moeten worden vastgehouden, thans niet alleen meer op het platteland, maar ook door de vrouwen in de steden en dorpen. Zonder hare hulp glipt het weg op den langen duur; bij haar alleen is het veilig. En de Nederlandsche vrouw, in ons land, in Vlaanderen en waar zij verder moge wonen, zal de Afrikaansche moeten helpen in dien strijd voor eigen taal in huisgezin, school en samenleving. Het Alg. Ned. Verbond zal mede den weg wijzen, eenheid brengen en door eenheid macht. Reeds bereidt het voor, onzeker echter van den uitslag, die thans niet kan worden voorzien en groote omzichtigheid eischt. Deze is ook reden waarom hier geen namen worden genoemd, daar eerst de tijd zal leeren wie in de benarring de ware vrienden zijn geweest der Republieken, zonder wier onafhankelijkheid het Afrikanerdom zijn grootsten steun zal missen.

Niet den ondergang van het Nederlandsche element zal zelfs een zegevierend Engeland bewerken, mits wij allen onzen plicht doen, ginder en hier. Dan echter zal het Hollandsch-Afrikanerdom als de palmboom gedijen onder druk.

Vervult Zuid-Afrika thans hoofd en hart der menschheid en onder haar het meest wat Nederlandsch zich voelt, voor het Verbond is in het afgesloten tijdperk het jongste verleden in Indië van uiterst groot belang. Een nieuw beginsel gaat in vervulling; men wil onder de bewoners van Ned. Indië het streven steunen naar Europeesche beschaving en ontwikkeling met Nederlandsch karakter; men wil de kennis van het Nederlandsch bevorderen onder de Indo-Europeërs en onder de daarvoor geschikte elementen der Inlandsche en daarmede gelijkgestelde bevolking; men wil belangstelling wekken voor Nederlandsche kunst en wetenschap, vooral van practisch wetenschappelijke Nederlandsche geschriften; men wil Indo-Europeesche of Europeesche jongelieden hulp en aanbeveling verschaffen, zoo zij buiten de koloniën, vooral in Nederland, hunne opvoeding wenschen; men wil Nederlandsche boekerijen in Indië stichten en begunstigen en nuttige geschriften uitgeven en verspreiden. Tot verwezenlijking van dat alles heeft zich de Groep Ned. Indië van het A.N.V. gevormd, met Mr. Th. de Meester, Vice-President van den Raad van N.I. als voorzitter en Mr. Abr. van Oven. advocaat te Batavia, als waarn. secretaris. In het verdere bestuur, op bl. 14 van den loopenden jaargang van Neer-

[p. 59]

landia genoemd, zal Mr. J.H. Abendanon, de plaats vervullen van Jhr. O. van der Wijck, die naar Nederland terugkeert.

De nieuwe groep zal geheele zelfstandigheid verkrijgen. De afstand, de eigenaardige werkkring, de wensch ook naar verbreking van financieele eenheid met het moederland, hebben die zelfstandigheid geëischt, zonder dat Indië zich losmaakt van het Hoofdbestuur; eigen huishouding dus en eigen beschikking, met behoud van gemeenschappelijken band. In dien geest zullen o.a. de statuten van het Verbond moeten worden gewijzigd, alvorens de Ned. Indische groep zich tot Z.E. den Gouverneur-Generaal zal kunnen wenden met het verzoek om erkenning als rechtspersoon.

Zonder eenige overdrijving mag de vestiging van het Alg. Ned. Verbond in Nederlandsch Indië, op zoo hechten grondslag, door mannen van zooveel ervaring en kennis, met zulke bedoelingen bovenal, een hoogst gewichtige gebeurtenis heeten in de ontwikkelingsgeschiedenis onzer koloniën en het begin van een nieuw tijdperk in de verhouding tusschen haar en het moederland. Indië wordt opengezet voor onze taal en onze beschaving en dat niet op de gewone wijze door regeeringsdwang, maar vrijwillig, door veranderd inzicht bij de Europeanen, door vragend tegemoettreden der beschaafde inlanders. Dit laatste is eenig over de geheele wereld: de onderworpenen verzoeken dringend om openlijke aanleering van de taal en de wetenschap der overheerschers. Zoo kan voor het Nederlandsch langzaam maar zeker op vreedzame wijze een nieuw taalgebied worden geopend, waardoor de geestelijke en ook de stoffelijke invloed van onzen stam aanzienlijk wordt verhoogd.

De aandacht is meer dan vroeger gevestigd op den onhoudbaren toestand onzer taal in de West, voornamelijk voor zoover Curaçao en onderhoorigheden betreft. De juiste verhoudingen zijn den leden van het Verbond bekend uit het drietal stukken in Neerlandia van den heer J.H.J. Hamelberg te Willemstad. Alleen heftige schokken als in het begin van den Atjeh-oorlog en als op Lombok schudden het Nederlandsche volk voor een oogenblik wakker; de mogelijkheid van het verlies zijner koloniën doet het opschrikken. Thans draagt de Zuid-Afrikaansche oorlog, met al de gebeurlijkheden die hij als mogelijk voortoovert, er toe bij om ons volk zijne verplichtingen helderder te doen inzien. En die wijzen op geestelijken en stoffelijken steun, vooral om het eiland Curaçao op te heffen uit onmiskenbaar dreigend algeheel verval. De omstandigheden hebben gewild dat het Verbond den stoot heeft kunnen geven aan een onderzoek, inhoever dat mooie bezit, welks hoofdstad Willemstad altijd nog getuigt van de sierlijke netheid en degelijke orde onzer voorvaderen, parel steeds te midden der verspaanschte koloniën, in luister kan worden hersteld. Want vermeerderde welvaart zal de Hollandsch-sprekende jongelieden van staag verhuizen weerhouden en anderen uit het moederland tot vestiging opwekken, zoodat het vroeger Hollandsch karakter teruggegeven wordt in taal en levenswijs. Zelf zich onthoudende natuurlijk van elke deelneming aan handelsdaden, kan en moet het A.N.V., waar de gelegenheid wordt gegeven, anderen wijzen op leemten, wier aanvulling de uitbreiding en versterking van ons taalgebied kunnen bevorderen. Het voorloopig onderzoek naar 't loonende van den sisalbouw - een hennipplant - op Curaçao en aangrenzende bezittingen is thans geëindigd; daaraan kan niet meer worden getwijfeld na de uitgebrachte rapporten. De toekomst zal echter moeten leeren inhoever het kapitaal zich dienstbaar toont aan dat groote koloniale belang.

Prof. dr. A. Kuyper heeft eerst in zijn Standaardartikelen, toen in zijn Varia Americana, een boekje dat ieder Nederlander moet lezen, de weinig bekende Nederlandsch-Amerikaansche toestanden openbaar gemaakt en daardoor land en stam ten zeerste aan zich verplicht. Sedert zijn bezoek en de daaruit voortgevloeide stichting van de Groep Amerika van het A.N.V. is dat werelddeel dichter aan ons getrokken; wij kunnen over en weer elkaar zien en spreken over de belangen, niet rechtstreeks van onze taal, maar van den geestelijken invloed van onzen stam. Onze taal zelf zal daar verdwijnen, na kort of lang; alle talen zinken weg in dien maalstroom van Engelsch; ook Iersch en Duitsch. Maar de belangstelling in ons volk en onzen stam zal levendiger nog worden, door meerdere beoefening van onze geschiedenis, onze letterkunde en vooral van het Oud-Hollandsch recht

Door Leonard Charles van Noppen is een Engelsche vertaling uitgegeven van Vondels Lucifer; die van Adam in Ballingschap en Samson is voltooid; eveneens een bloemlezing uit onze geheele letterkunde, van Maerlant af tot de allerjongsten toe. Dezen winter heeft hij in de beroemde Columbia University en Lowell-Institute, te New-York en Boston, een twaalftal zeer gewaardeerde voordrachten over dat alles gehouden; andere steden hebben hem daartoe reeds voor een volgend seizoen uitgenoodigd.

Dat alles is een der middelen waarmede de jonge groep Amerika van het A.N.V. haar doel wil bereiken. Een ander is de vestiging van een leerstoel voor genoemde vakken, misschien in het Hollandsch, aan een of meer der beroemdste Amerikaansche hoogescholen, en de gelegenheid tot onderwijs daarin aan zulke inrichtingen, gymnasiën en hoogere burgerscholen, die gevestigd zijn in overwegend Hollandsche omgeving. Verder het stichten van Hollandsche boekerijen en het verbreiden van goede vertalingen van degelijke Hollandsche boeken en geschriften. En nog veel meer, dat menig koopman misschien wel aardig doch onpractisch zal voorkomen, overtuigd dat handel alleen een volk kan redden. Zonder stoffelijke welvaart kan zeker een volk niet bloeien; evenmin echter zonder uitbreiding van zijn geestelijke sfeer. Onjuist is het te meenen dat slechts handel en nijverheid behoeft voor te gaan om volk en taal te doen volgen over de geheele wereld; handel en nijverheid zijn uit den aard wereldburgerlijk en nemen dikwijls, als het verkleurmannetje, het uiterlijk aan der nieuwe omgeving. Leer en daad zijn onontwarbaar vervlochten; de gedachte is moeder der daad en deze op haar beurt baart nieuwe gedachte. Vereenigingen als Handelsbelangen en Houw en Trouw en het Alg. Ned. Verbond moeten niet steeds op grooten afstand evenwijdig gaan; zij moeten elkaar zoeken en steunen. En dat zullen zij, als over en weer de belangen goed worden begrepen. Niets is beter in staat om de oud Hollandsche ondernemingslust te verlevendigen en den handel zelf te versterken door grootere bereidwilligheid van Nederlandsch kapitaal, dan de verlevendiging van den Hollandschen geest. De klacht is onlangs geuit dat de koopmansstand niet genoeg wordt gewaardeerd in ons land; voor een deel zeer juist. Maar waardeert de koopmansstand voldoende wat niet koopman is? Is er geesteshoogheid enkel van één kant? Waarom smalen op elkander, als onze geschiedenis wijst op een tijdvak, waarin handel, kunst en wetenschap broederlijk samengingen tot roem van 't kleine volk? Wie zal in cijfers uitdrukken wat onze handel aan winsten heeft getrokken uit de glorie onzer kunst? Wie schat den invloed onzer mannen der praktijk op haar ontwikkeling?

Het A.N.V. schuwt staatkunde - onthouding van steun aan de stamverwante Republieken zou misdaad zijn geweest en zelfontwrichting; het A.N.V. onthoudt zich van ondernemingen - het voorbeeld van Curaçao, al of niet bekroond door goeden uitslag, wijst in beginsel reeds aan dat waar men de taal zoekt men op handel kan stuiten. En dan is de opmerkzaamheid op zulk verband een les voor ons heele volk: verzorg uw taal en gij verzorgt, niet al uwe, maar een deel uwer stoffelijke belangen. En velen, dat verband ziende. zullen geneigd zijn te helpen, die vroeger onverschillig waren. Maar na verloop van een half jaar reeds ongeduldig vragen naar een tastbaar bewijs van die verhoogde onderlinge waardeering en van dien ongekenden steun, is het werk van hen die geestelijk bij den dag leven.

In de geldelijke verhouding tusschen de groep Amerika evenals die van Zuid-Afrika, Indië en Vlaanderen, tot de algemeene kas zal door nieuwe Statutenbepalingen moeten worden voorzien. De thans geldende regel schept bezwaren; de ontwikkelingsgang van het Verbond was dan ook niet

[p. 60]

in bijzonderheden te voorzien; het is een groot omvangrijk stel geworden van afzonderlijke gevaarten, met eigen aard en eischen. De eenheid schuilt in de gedachte, uitgedrukt in de grondwet van het Verbond: handhaving en verbreiding van de Nederlandsche taal; behartiging van de belangen van den Nederlandschen stam.

Ook de verhouding tot Neerlandia moet nader worden geregeld. Het plan was oorspronkelijk elk der groepen een eigen ruimte af te staan, waarbinnen de verantwoordelijkheid berust bij een zelfstandige redactie. Of dat zal kunnen worden volgehouden moet de tijd leeren; in het algemeen dient niet te worden vergeten dat tal van onderdeelen in het bestuur voor noodzakelijke wijziging vatbaar kunnen blijken. Zoo schijnt uit Neerlandia de Maandkroniek te moeten verdwijnen of strikt te worden beperkt tot die verschijnselen, die rechtstreeks samenhangen met het streven van het Verbond. Raakt men daarbuiten, tot enkele vermeldingen ook maar, van feiten uit Kamerleven of maatschappelijken ontwikkelingsstrijd, dan heeft dat wellicht voor een heel enkele buiten ons land aantrekkelijkheid, maar het gevaar van onwillend en onwetend zijn eigen overtuiging te openbaren, en daardoor noodeloos een ander te ontstemmen, weegt tegen dat voordeel niet op. Voor Vlaanderen is dat iets anders; daar dient men zelf te weten hoe te handelen; maar voor Nederland moet zelfs de schijn worden vermeden, alsof het Verbond de uiting was van een partij, wat het dan ook in de verste verte niet is; integendeel het is het vereenigingspunt van allen die iets voelen voor hun Nederlanderschap en wien het Nederlandsche stamleven ter harte gaat. Daardoor zet het juist de schuiven open tusschen de hokken en hokjes, waarin tot schade van gemeenschappelijke belangen ook in ons land de menschengroepen zich vaak zoo grimmig opsluiten. Aanmerkingen of wenken zullen dan ook altijd met dankbaarheid door de redactie worden aanvaard en overwogen, want met de beste bedoelingen koerst men soms verkeerd.

Art. 3 der Statuten geeft de middelen aan, waardoor het Verbond zijn doel tracht te bereiken; geen daarvan of het is in ernstig beraad geweest bij het Hoofdbestuur en min of meer toegepast. De zes geschriften vanwege het Verbond voor de leden beschikbaar gesteld, zijn bij duizenden verspreid; in België, waar de jonge wielrijdende Vlamingen al te geleidelijk verfranschten, is de oprichting van een Vlaamsch vakblad mogelijk gemaakt, als tegenhanger van het eenig bestaande Fransche. Dit op aanbeveling van het Hoofdbestuur voor Groep B.

Steun is gegeven aan het schamel levende Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad, Curaçao, welks jaarverslagen, bij de Bussy uitgegeven, zeer belangrijke bijdragen bevatten, o.a. over het Papiamentu en den sisal. Zulke boeken moesten op elke uitgebreide Nederlandsche leestafel liggen, evenals dag- en weekbladen uit onze koloniën, uit Zuid-Afrika en Amerika, Het is een leerzaam genot, dat de meeste Nederlanders niet kennen, een courant te lezen uit verre landen, in eigen taal; niets opent zoo wijd den inkijk in het dagelijksche leven onzer stamgenooten in den vreemde en dringt zoo krachtig door tot het bewustzijn van verwantschap.

Herhaaldelijk is ter sprake gekomen de vestiging van een goed in het Hollandsch geschreven dagblad in België, evenals moeite is gedaan den verkoop der Nederlandsche bladen aldaar stelselmatig te bevorderen; tot nog toe echter zonder gevolg. Evenzoo is plotseling gestaakt de voorgenomen uitzending van boekprijzen naar de Z.A.R., in overleg met den Superintendent van Onderwijs aldaar en met den heer H.J. Emous te Amsterdam. Wel hebben verspreidingen kunnen plaats vinden, vooral naar Amerika, van Postma's boek over Humpáta en Reitz' gedichten, beiden uitgegeven bij Höveker en Wormser; daarentegen moest tot zijn spijt door onvoorziene omstandigheden het Hoofdbestuur voorloopig afzien van verdere pogingen tot steun aan ons Tijdschrift, uitgaaf van de firma Dusseau.

Wat betreft punt c, van art. 3 der Statuten, bevordering van het bezoeken van Ned. hoogescholen door buiten Nederland wonenden, inzonderheid door Zuid-Afrikaansche jongelieden, de verzekeringen daaromtrent persoonlijk aan onzen voorzitter gegeven, maakten verder aandringen op een desbetreffend wetsvoorstel voor Zuid-Afrika overbodig; regeering noch volk vragen iets anders. In hoever de Nederlandsche hoogescholen ook voor Amerikanen kunnen worden geopend en op die wijze een deel hunner wereldvermaardheid hernieuwen, zonder schade voor haar wetenschappelijken naam, ten bate echter van den roem van land en stam, dat is een vraagstuk waarvan de oplossing van Amerika uit aan het Hoofdbestuur is aanbevolen en dat hier te lande ernstig betracht moge worden. Wie uit een ander land in onze taal om onze hoogste wetenschappelijke beschaving vraagt, die biedt ons eer en winst, niet te versmaden.

Mogen dergelijke wijzigingen in ons wetsleven moeilijk zijn, ook door de taaie kracht der sleur, een muur van onverschilligheid verspert den weg van den hartstochtelijken ijveraar voor ons lied, den heer F. Coers Fzn., te Utrecht. Hij wil en hij zal de uitgaaf voltooien van zijn Liederboek voor Groot-Nederland, maar de taak is hem zwaar. Herhaalde malen heeft het Hoofdbestuur ernstig overwogen op welke wijze het den heer Coers zou kunnen steunen in zijn stormend opstuwen van het Nederlandsche lied, zooals het gezongen wordt in ons land, in Zuid-Afrika, maar het was tot nu toe helaas, onmachtig. Niet uit onverschilligheid of onderschatting van hetgeen de heer Coers beoogt, een der machtigste middelen ter bevestiging en verbreiding onzer taal. Want in Zuid-Afrika kan het een bolwerk blijken, in ons land zelf een machtig beschavingsmiddel, dat gebruikt wordt maar bij lange niet uitgeput. Het is ook alweer de oorlog die in het wiel een spaak heeft gestoken: de onderhandelingen over een liederboek opzettelijk voor Z.A. waren in gang. Zulk een boek mocht niet zijn, in zijn geheel, b.v. het bekende boek van het Nut; het moet zijn samengesteld uit voor Z.A. geschikte Nederlandsche liederen, uit bestaande Zuid-Afrikaansche en uit door onze toonzetters op muziek te brengen geliefkoosde Afrikaansche verzen. De gegevens werden uit Z.A. verwacht, hier was voor de ontvangst alles klaar; nu rust het vraagstuk voor een wijl, maar niet voor altijd.

Hier te lande werkt de Amsterdamsche Vereeniging tot Verbetering van den Volkszang aan een voor de verbreiding van ons lied belangrijke taak. Zij wil n.l. trachten eenheid te brengen in keus, zoodat op denzelfden tijd dezelfde liederen over ons geheele land zullen worden gezongen. Met dankbaarheid getuigt het hoofdbestuur van het A.N.V. van den goeden wil tot samenwerking door het bestuur dier Vereeniging, voorzitter de Heer Stamperius, in dezen betoond.

Den voorloopigen uitslag dezer en dergelijke pogingen vermeldt een volgend jaarverslag.

Pogingen tot verbetering van het Nederlandsche consulaatwezen worden vanwege het Verbond gesteund; onderzoek is ingesteld naar de mogelijkheid van verlaagde posttarieven tusschen alle landen, waar de Nederlandsche taal bij de wet is erkend; die mogelijkheid is echter voorshands niet groot gebleken.

En buiten de geldmiddelen om van het A.N.V., is het Perskantoor nog altijd in vollen gang.