Nederlandse Letterkunde. Jaargang 7

[p. 95]

Periodiek

De Achttiende Eeuw 33 (2001) 1 is weer zeer gevarieerd. In de bijdrage van Danny Beckers staat de natuurfilosoof, wiskundige en dichter Pieter Nieuwland (1764-1794) centraal. Beckers zoomt in op Nieuwlands opvattingen over het belang van grondige kennis van de wiskunde voor de achttiende-eeuwse Homo Universalis. Jan Schillings schrijft over de Bibliothèque Germanique (1720-1741), later voortgezet als Journal Littéraire d'Allemagne (1741-1743). In dit Franstalige geleerdentijdschrift dat in de Republiek werden uitgegeven stond berichtgeving over de resultaten van Duitse wetenschappers centraal, die elders in Europa onbekend waren gebleven. Thomas van der Dunk vertelt over enkele reizen naar de Duitse steden Bentheim en Burgsteinfurt en waarom dit zulke populaire reisbestemmingen waren voor Nederlanders. Matthijs van Otegem bericht over de receptie van Descartes in Italië, waar Descartes op een uitzonderlijke manier definitief zijn intrede deed: via de vertaling door de Italiaanse Giuseppa Barbapiccola die zich richtte op een vrouwelijk lezerspubliek. Tot slot een congresverslag van Harald Deceulaer over ‘Mapping the Nation’ van de North East American Society for Eighteenth Century Studies.

Bzzlletin 30 (2001) 278 is een themanummer over Fernando Pessoa, die was als onderwerp van het thema blijkbaar nog niet aan de orde geweest. Het smakelijkste deel zijn de reacties op Pessoa's gedichten van Frank Koenegraht, Arjen Duinker, Rein Bloem, Maria van Daalen en Rutger Kopland. Nu ja, het thema mag afgezaagd zijn, Pessoa is natuurlijk een interessant onderwerp en er staat in Bzzlletin een aantal interessante essays. Leuk zijn de (natuurlijk slechts schijnbaar) tegenstrijdige titels ‘Een leven in Meervoud’ (Hester Eymers) en ‘Een geboren eenling’ (Cyrille Offermans). Actueler is het themanummer over Peter Verhelst, (30 (2001) 279). Ook naar aanleiding van zijn werk speelt het begrip postmodernisme weer een vaak dubbelzinnige rol. Lucas Hüsgen (men komt de naam steeds vaker tegen: over tien jaar is hij vast ook een themanummer waard)

[p. 96]

schrijft over de poëzie van Verhelst, Arie Storm en Yves van Kempen concentreren zich op het proza.

Dutch Crossing 25 (2001) 1 besteedt veel aandacht aan de grensgebieden van de Nederlandse literatuur: over de reisverhalen uit de De Bry-verzameling, het werk van Cola Debrot, en het Engels-Nederlandse conflict over Borneo aan het einde van de negentiende eeuw. June Effemey schrijft over het onderwijzen van Fries en Iers.

In De Gids 164 (2001) 10 is de uitwerking te zien van een voortreffelijk idee: ze vroegen Nelleke Noordervliet, Dirk van Weelden, Arjen Mulder, M. Februari en Tijs Goldschmidt om essays te herschrijven van respectievelijk Hella Haasse, W.F. Hermans, Rudy Kousbroek, Kees Fens en Karel van 't Reve. Het zijn interessante pogingen geworden (wat essays natuurlijk altijd zijn). Vooral M. Februari laat weer zien dat ze een van de origineelste schrijvers van het ogenblik is. De Gids 164 (2001) 11 valt dan weer een beetje tegen. Met veel tamtam wordt een Nieuw Verhaal van Adriaan van Dis aangekocht, dat later wel weer een romanfragment zal blijken te zijn. Overigens wel interessante essays van onder andere Frank Ligtvoet en Wim Pijbes (‘Brief van de Kunstahldirecteur’).

In Literatuur 18 (2001) 5 aandacht voor de tulp en de vreemdelingenproblematiek. In de zeventiende eeuw, welteverstaan - Literatuur slaagt er opvallend goed in de letterkundige onderwerpen keurig te verdelen over de geschiedenis. In dit nummer staat tevens een artikel van Frans Ruiter over de onderschatting van de jaren vijftig en de grote rol van de avant-garde in die tijd. In Literatuur 18 (2001) 6 artikelen over de poëzie van de jaren zestig, de beeldgedichten van Pierre Kemp en de rol van Maurice Roelants in de Vlaamse literatuur. De rubrieken nemen als altijd een belangrijke plaats in: tentoonstellingen, internet en natuurlijk de vele recensies.

In Madoc 15 (2001) 2 schrijft Maaike van der Lugt onder de titel ‘In bed met de duivel’ over de veranderingen in de opvattingen van scholastici over de voortplanting door demonen. Deze maken veel duidelijk over het mensbeeld van de scholastici, die zich onder meer bogen over intrigerende vragen als: ‘Zijn demonenkinderen mensen?’. Fleur van Tongeren laat in ‘Het speelveld der Liefde’ zien hoe het schaakspel een metafoor is voor de liefde in middeleeuwse literatuur en kunsten. Er werden zelfs schaakborden met een dames- en een herenzijde gemaakt. Verder een interview met Huberts Slings over Middelnederlandse literatuur op school en een artikel over een raadselachtig runenkistje, waarvan de inscriptie ook na nieuw onderzoek nog steeds niet overtuigend geïnterpreteerd kan worden.

Mededelingen van de stichting Jacob Campo Weijerman 24 (2001) 2 besteedt met drie artikelen uitvoerige aandacht aan achttiende-eeuwse ‘broodschrijvers’. Arianne Baggerman laat onder meer zien dat deze zich niet

[p. 97]

zo makkelijk laten onderscheiden van zogenaamde ‘liefhebberauteurs’ als misschien lijkt. In de bijdragen van Peet Theeuwen en Ton Jongenelen staan respectievelijk een fictieve en een ‘volmaakte Hollandse’ broodschrijver (Jan Willem Claus van Laar) centraal. Daarnaast een artikel van Myriam Everard over ‘Het aandeel van vrouwen in een revolutionaire politieke cultuur’ en de leuke vondst van W.R.D. van Oostrum van zes nummers van een tot nu toe onbekend periodiek: De Oprechte Onvervalschte Laplandze Courant.

Ons erfdeel 44 (2001) 4 staat weer overvol onder andere met essays van Offermans (over H.C. ten Berge), René Appel (Nederlands als tweede taal), Ed Leeflang (de gedichten van L. Th. Lehmann), Marc Hooghe (de Belgische politiek in het televisietijdperk). Artikelen over ‘Taal- en cultuurpolitiek’ maken de titel van het blad nog steeds waar en de culturele kroniek is ook al buitengewoon breed: van theater tijdens het Holland Festival tot de waardering van Mulisch’ Siegfried en de Noord-Nederlandse schilderkunst.

Optima neemt in aflevering 19 (2001) 8 afscheid van de subsidie van het Literair Produktie- en Vertalingenfonds. Niet minder strijdbaar maar wel wat realistischer dan Hollands Maandblad dat onlangs hetzelfde lot onderging, neemt men zich voor op eigen kracht met ‘nieuwe ideeën en nieuwe nummers’ te komen, en namens de redactie voorspelt Arjan Peters een verrassend resultaat. Nu ja, we gaan het zien. ‘Het Fonds zal nog spijt krijgen van zijn beslissing’. Als Optima er verrassend van opknapt misschien niet eens.

De Parelduiker 6 (2001) 3 opent met een uitvoerig artikel van Frédéric Bastet over zijn contact en met Ida Gerhardt, met de publicatie van elf brieven van Gerhardt en informatie die nieuw licht werpt op de interpretatie van enkele van Gerhardts gedichten. Vermakelijk is een artikel over een ongepubliceerde roman van (toen nog Van het) Reve, De brand, geschreven in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, maar nooit uitgegeven, onder andere vanwege ‘de veristische vrijheid van uitbeelding ten aanzien van de physiologische kant van bepaalde puberteitsverschijnselen’. Verder een uitvoerig artikel over de ontdekking van het oktobernummer uit 1941 van het katholieke literaire tijdschrift De Gemeenschap, het laatste nummer dat gemaakt werd, maar dat niet verspreid is vanwege een verbod door de Duitse bezetters. En een verslag van Willem Frederik Hermans' verblijf in Libanon, waar hij pas drie jaar later over schreef, ziek als hij was van het land en de armoede daar.

De Revisor 28 (2001) 4 probeert de traditie van de polemiek weer wat tot leven te brengen in de rubriek ‘De laatste stelling’. Zonder veel succes: vaak zijn de bijdragen nogal voorspelbaar, en in het ergste geval ook nogal naïef. Menno Lievers rekent in dit nummer af met Arnon Grunberg bijvoorbeeld, op een vooral erg vermoeiende manier. Als je geen gevoel hebt voor de

[p. 98]

humor van Grunberg, dan hoef je hem toch niet te lezen? En je hoeft daar ook zeker niet over te schrijven. Maar gelukkig staat in dit nummer van De revisor ook weer werk van Kees 't Hart, Lucas Hüsgen en anderen dat de moeite waard is.

In Tijdschrift voor Genderstudies 4 (2001) 3 een polemiek over schrijfsters in recensies tussen Agnes Andeweg en Marije Groos naar aanleiding van het opiniestuk van de laatste in het vorige nummer van het blad. Andeweg verdedigt de recensenten, Groos laat zich niet overtuigen. Ook in dit nummer een recensie van 't Spoor der dichteressen (Hilversum 2000), het proefschrift van Annelies de Jeu.

Tirade 45 (2001) 4 bevat een themadeel over Poëzie en Portugal. Dat is geen bijster origineel onderwerp, maar het levert natuurlijk wel al snel mooie poëzie op - prettig weerbarstig vertaald door August Willemsen. Mag uit de bijdrage van Komrij worden afgeleid dat er een De Portugese Poëzie in Duizend en Enige gedichten onderweg is?

TNTL 117 (2001) 3 biedt de twee afsluitende artikelen in de reeks over literatuur (geschiedenis) in genderperspectief. Ineke Bulte gaat op zoek naar een vrouwelijke poëtica van ‘dichteressen in de tijd van Vijftig’, maar vindt die niet. Volgens haar is de consequentie van de ‘vrouwelijke’ werkwijze van deze dichteressen: ‘géén plaats in de canon, en geen eigen canon’. Dat heeft op zich niets met literaire competentie te maken, maar meer met de werking van het literair polysysteem, dat mannen in het centrum plaatst. Orlanda S.H. Lie biedt een mooi overzicht van vrouwelijke auteurs uit de middeleeuwen, met aandacht voor de genderaspecten van hun werk, hun mogelijkheden en hun succes of het ontbreken daarvan. Verder in deze TNTL een beschouwing van Jaap Goedegebuure over een gedicht van Kees Ouwens. Tot slot een artikel van Netty J.M. van Megen over conditionele bijzinnen in niet-literaire zeventiende-eeuwse brieven, waarin taalkundige theorie getoetst wordt aan een uniek corpus van brieven van en aan zeevarenden uit de zeventiende eeuw.

Bertram Mourits

Simone Veld