Nederlandse Letterkunde. Jaargang 6

[p. 96]

Periodiek

Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 115 (2000) 2 bevat een recensie-artikel door Willem Frijhoff onder de titel ‘Vaderland en vrijheid: bewondering en twijfel, naar aanleiding van N.C.F. van Sas e.a.., Vaderland. Een geschiedenis van de vijftiende eeuw tot 1940 en E.O.G. Haitsma Mulier en W.R.E. Velema (ed.), Vrijheid. Een geschiedenis van de vijftiende tot de twintigste eeuw.’

Bzzlletin 29 (2000) 273 is een themanummer over J.M Coetzee. Vanuit verschillende invalshoeken wordt zijn werk geïnterpreteerd. Voor de hand liggend, zoals vanuit het perspectief van de geschiedenis, en minder voor de hand liggend, in het geval van de bijdrage van Aleid Fokkema die Coetzee's werk als plaasroman (dat wil zeggen, streekroman) leest en landschapsbeschrijvingen analyseert. Daar zit natuurlijk meer achter dan achter de streekroman - het belang van Coetzee's werk wordt in dit nummer op meestal enthousiasmerende wijze duidelijk gemaakt.

In Indische letteren 15 (2000) 3 is aandacht voor de Indische toneelstukken van Jan Fabricius. Interessant want suggestief is de Bibliografie Indische poëzie 1900-2000, samengesteld door Ingeborg Huizinga. Daar komt hopelijk nog wel eens een bloemlezing van.

Lust en gratie 17 (2000) 65 is zeer de moeite waard. Het is een conceptaflevering onder de aan Marianne Faithfull ontleende titel ‘Sister Morphine’. Het thema: kunst, ziekte, pijn, verlagen naar verdoving en genot. De vormgeving springt in het oog, die is meer dan prachtig. Ook inhoudelijk is het nummer de moeite waard.

In de Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 23 (2000) 2 een artikel van Ellen Grabowsky ‘Katharina Lescailje (1649-1711) en de “vrouwenzucht”. Schijn of werkelijkheid?’ waarin de auteur ingaat tegen opvattingen van hedendaagse literatuurhistorici dat de poëzie van Lescailje voor onder andere Sara de Canjoncle een erotische lading heeft. Zij laat zien dat, anders dan werd aangenomen, niet alle gedichten voor dezelfde Sara zijn geschreven, maar dat er twee Sara's de Canjoncle hebben bestaan, waardoor de betreffende gedichten in een heel ander daglicht komen te staan. Rietje van Vliet laat in

[p. 97]

‘Uitgevers en schrijvers als kemphanen tegenover elkaar. Elie Luzac, uitgever van de academie van wetenschappen te Göttingen’ zien welke problemen de Leidse boekverkoper Luzac kreeg met zijn opdrachtgevers annex schrijvers van de Georg-August Universitat in Göttingen waardoor hij uiteindelijk zijn activiteiten in Göttingen moest stopzetten. Het artikel van Rudolf Dekker over ‘De rafelrand van het zeventiende-eeuwse hofleven in het dagboek van Constantijn Huygens de zoon. Magie en toverij’ begint met een schets van Huygens' leven en de inhoud van zijn dagboek. De tweede helft van het artikel is gewijd aan de rol van magie en toverij daarin. In het artikel worden leuke anekdotes en grappige opmerkingen uit het dagboek aangehaald. Verder in dit nummer de volgende boekbesprekingen: M. Beermann, Zeitung zwischen, Profit und Politik. Der Courier du Bas-Rhin (1767-1810). Eine Fallstudie zur politischen Tagespublizistik im Europa des späten 18. Jahrhunderts (door M. van Vliet), Maarten Prak, Republikeinse veelheid, democratische enkelvoud. Sociale verandering in het Revolutietijdvak. 's Hertogenbosch 1770-1820 (door Rudolf Dekker), Justus van Effen, De Hollandsche Spectator. 26 mei 1732-27 oktober 1732: aflevering 61-105. Opnieuw uitgegeven met inleiding en samenvatting door W.R.D. van Oostrum en Justus van Effen, De Hollandsche Spectator (april 1733-7 september 1733: aflevering 151-195). Opnieuw uitgegeven met inleiding en samenvatting door Marco de Niet (door Marja Geesink), Elizabeth Wolff-Bekker, De onveranderlyke Santhorstsche geloofsbelydenis. In rym gebragt door eene zuster der Santhorstsche gemeente (1772). Uitgegeven, met inleiding en commentaar door A.J. Hanou (door Jelle Bosma), F.F. Blok, Isaac Vossius en zijn kring. Zijn leven tot zijn afscheid van Koningin Christina van Zweden 1618-1655 (door Cis van Heertum), Cd-rom De Navorscher (door M. van Vliet), Titia Ram, Magnitude in Marginality. Edward Cave ande The Gentleman's Magazine, 1731-1754 (door Cis van Heertum), Hieronijmus van Alphen, Kleine Gedigten voor Kinderen. Bezorgd door P.J. Buijnsters (door Peter Altena), Willem Frijhoff en Marijke Spies, met medewerking van Wiep van Bunge en Natascha Veldhorst, 1650 Bevochten eendracht (door W.R.D. van Oostrum), A. Johns, The nature of the book. Print and knowledge in the making (door M. van Vliet), Leo S. Olschki (editore 2000), Giordano Bruno 1584-1600. Mostra storica documentaria. Roma, Biblioteca casanatense 7 giugno-3 settembre 2000 (door Frank van Lamoen), S. Gentile en C. Gilly, Marsilio Ficino e il ritorno di Ermete Trismegisto. Marsilio Ficino and the return of Hermes Trismegistus (door Frank van Lamoen), Huiselijke poëzie. Samenstelling: Ellen Krol (door André Hanou), D. Desjardijn, Grafiek in Nederland in de achttiende eeuw (door M. van Vliet).

Ons erfdeel 43 (2000) 4 is degelijk deze keer, om niet te zeggen een beetje saai. Net als in De parelduiker schrijft Annette Portegies over Maurice Gilliams, en ook staan er enige gedichten van hem in dit nummer. Verder aandacht voor de taalunie, theatergroep Hollandia, Geschiedenis op de middelbare school, het Rijksmuseum, de poëzie van Frank Koenegracht.

[p. 98]

De parelduiker 5 (2000) 3/4 is een themanummer over Maurice Gilliams (1900-1982) en opent met een vijftig pagina's tellende bijdrage van Annette Portegies als opmaat voor een biografie. Deze wordt gevolgd door een artikel van Anne Marie Musschoot, waarin zij onder andere betoogt dat Gilliams' werk een unieke plaats heeft in de Vlaams-Nederlandse letterkunde en dat hij zijn tijd ver vooruit was, wat onder meer blijkt uit het feit dat zijn roman Elias, of het gevecht met de nachtegalen gecomponeerd is als een sonate. Ook een kort artikel van Leen van Dijck over de brieven, manuscripten en iconografie uit het omvangrijke archief-Gilliams in het AMVC (Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven). De categorie ‘iconografie’ bevat onder meer enkele fotoalbums waarin een interessante relatie tussen feit en fictie tot stand komt: bij de familiekiekjes staan de namen die de betreffende tantes, neven en nichten hebben als personages in de romans van Gilliams. Verder herinneringen van Gilliams' uitgever Laurens van Krevelen, enkele persoonlijke observaties van Wim Hazeu, Yves van der Fraenen over Maurice Gilliams als recensent, Martien J.G. de Jong over de eerste uitgave van Elias en Ben van Melick over ‘de lezer tussen Elias en Gregoria’.

De Poëziekrant 24 (2000) 4 besteedt een behoorlijk potsierlijke 21 pagina's aan een poëzie-enquête zonder enige statistische waarde (vanwege een wat gebrekkige respons). Mooie foto's, dat wel. Interessanter is de ruime aandacht voor jonge en debuterende dichters.

In Queeste 7 (2000) 1 vier artikelen: Frank Brandsma schrijft over de functie van de hofscènes in narratieve techniek van de Lancelot-compilatie, A.M. Duinhoven over toverij in ‘Die hexe’, Erwin Mantingh over het Spel van Strasengijs en B.A.M. Ramakers over thematiek en dramatiek van ‘Lanseloet van Denemerken’.

De revisor 27 (2000) 4 besteedt ruime aandacht aan de verschijning van een bijzonder boek. Marjolijn Drenth heeft, samen met haar pseudoniem M. Februari Een pruik van paardenhaar & Over het lezen van een boek geschreven. Voor Februari is het haar tweede roman, voor Drenth een proefschrift dat ze met succes heeft verdedigd aan de KUB. De aandacht van De revisor maakt van de verschijning een gebeurtenis, en de tijd zal leren of dat terecht is, maar het zou best kunnen. De reacties zijn mooi meerstemmig. Anthony Mertens heeft genoten, zozeer dat hij zijn schrijven als reactie op het lezen kwalificeert als egoïstisch. Menno Lievers beweert dat ze niet op het boek had mogen promoveren: hij beschouwt de fictionele oplossing van reële problemen als een zwaktebod. In de bijdrage van Gerrit Krol, die het boek logisch te lijf gaat, is te zien dat het eigenlijk niet anders kan.

Spiegel der Letteren 42 (2000) 1 bevat de volgende artikelen: E. Simon, ‘De metriek van het Gruuthuse-liedboek’, K. Rymenants, ‘Elsschot en de Forumianen. Aspecten van de kritische receptie van zijn proza (1933-1939)’, J. Oosterman, ‘Jenneken Vereist en Anna

[p. 99]

Bijns. Nieuws over hs. Leiden, UB, BPL 1289 en zijn inhoud’, F. de Schutter, ‘Een kreupel rijm in een vermaard gedicht van Jonker Jan van der Noot’ en besprekingen van de Cd-rom Middelnederlands van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (door G. Claassens), W.R.D. van Oostrum, Juliana Comelia de Lannoy (door A. Gilleir), L. van Damme (samenst.), Reizen in den geest. De boekenwereld van Guido Gezelle (door M. de Smedt) en J.H. de Roder, Het schandaal van de poëzie. Over taal, ritueel en biologie (door F. Droste).

Het Tijdschrift voor Genderstudies 3 (2000) 3 bevat een opiniërend artikel van Marije Groos onder de titel ‘Wie schrijft die blijft? Schrijfsters in de literaire kritiek van nu’ waarin zij aantoont dat de sekse van de besproken auteur van grote invloed is op het literaire oordeel in de hedendaagse literaire kritiek. Zij concludeert dat de kans groot is dat de vele populaire schrijfsters van nu in toekomstige literatuurgeschiedenissen zullen worden afgedaan als ‘trend’ en daarmee, net als hun voorgangsters in het verleden, in de vergetelheid zullen raken. Ook bespreekt zij de recente discussie in dag- en weekbladen over dit onderwerp.

Tirade 44 (2000) 3 [385] vooral veel primair werk waarvan men kan verwachten het ooit ook wel in boekvorm tegen te komen. Ik hoop dat dat ook geldt voor het langzaam maar zeker aangroeiende Van Geel-alfabet door Guus Middag, die prachtig terloops over de dichter en over poëzie schrijft.

In TNTL 116 (2000), 3 betoogt Jeroen Jansen over ‘Onderwijs in de Tooneel-Poezije. Een ongepubliceerde poëtica van Ludolph Smids’ dat het handschrift met de genoemde titel bijzonder interessant is. Niet in de eerste plaats vanwege de vele poëticale uitspraken over toneel-theorie (die zijn door de auteur grotendeels overgenomen van anderen), maar voornamelijk omdat Smids de theorie heeft aangevuld met vele voorbeelden, waardoor het handschrift veel zegt over zijn interpretatie van het zeventiende-eeuwse toneel. In ‘Etymologica: Cynisch, Garnaal, Parlevinken’ stelt F. de Tollenaere de gangbare opvattingen over de etymologie van de genoemde woorden bij. W.L. Braekman presenteert vervolgens een ‘Fragment van een nieuw handschrift van Maerlants Istory van Troyen’, compleet met foto's van het handschrift en een transcriptie van de 99 verzen tellende tekst. L. Custers concludeert in ‘“De rampzalige artikels in de N.G.” Alphons Diepenbrock en de Nieuwe Gids’ dat de opvattingen die Diepenbrock in zijn opstellen van 1891-1893 in de Nieuwe Gids verwoordde, afweken van en soms zelfs ingingen tegen de opinies die meestal in dat blad werden tentoon gespreid. Verder in dit nummer de volgende boekbeoordelingen: M. Huning, Woordensmederij. De geschiedenis van het suffix -erij (door G. Booij), Cd-rom Middelnederlands. Woordenboek en teksten (door S. Oppenhuis de Jong), E. Vanhoutte & D. van Hulle, Editiewetenschap in de praktijk- (door S. van Stek), D. van der Heide, Groot schimpnamenboek van Nederland (door R. Tempelaars), L.P. Grijp (red.), Nationale hymnen. Het Wilhelmus en zijn buren (door A. Maljaars),

[p. 100]

T. van Strien en E. Stronks (ed.), Het hart naar boven. Religieuze poëzie uit de zeventiende eeuw (door S. Post), J. de Kruif, Liefhebbers en gewoontelezers. Leescultuur in Den Haag in de achttiende eeuw (door G.J. Johannes), L.H. Maas, Pro patria. Werken, leven en streven van Gerrit Kalff 1856-1923 (door F. Ruiter) en W. Jonckheere, Van Mafeking tot Robbeneiland. Zuid-Afrika in de Nederlandse literatuur 1896-1996 (door E. Francken).

De tweede ronde 21 (2000) 3 is een speciaal nummer over Dante, liefdevol samengesteld uit proza, persoonlijk gekleurde verslagen, gedichten, natuurlijk vertaling van en over Dante, en zelfs light verse. Drs. P vat samen: ‘ook hier is dra de aardigheid eraf / conclusie: als je doodgaat krijg je straf’. Dat het voorwoord ook op rijm is gesteld, is misschien een beetje over the top, maar de suggestie dat Dante leeft in de literatuur, wordt overtuigend overgebracht.

In Verslagen & mededelingen van de koninklijke academie voor Nederlandse taal- en letterkunde 110 (2000) 1 een zeer uitvoerig (80 pagina's) artikel van G. Geerts, ‘Het gevecht met de taal. Over schrijvers, taal en schrijven. Een verkenning’. Aan de orde komen het gebruik van taalvariatie op macro- en microniveau (respectievelijk fragmenten in teksten en afzonderlijke woorden) en de problemen van de schrijver die niet in haar of zijn moedertaal schrijft of die schrijft in de periferie van een taalgebied. Uiteenlopende onderwerpen als het gebruik van dialect, archaïsmen en de loyaliteitsconflicten die tweetalige auteurs veelal ervaren, worden in een sociolinguïstisch kader besproken. Het boeiende betoog is met vele voorbeelden uit literaire werken en soms ook uitspraken van auteurs gelardeerd. Verder twee artikelen van de hand van K. Porteman, respectievelijk ‘“Met nieuwe Nederduytsche dichten, synde van anderen sin vertoont”. Jacob van Zevecote en de Emblemata van Florentius Schoonhoven’ en ‘Vondels vermakelijke Leeuwendalers (1648-1998)’, de tekst van een lezing naar aanleiding van de herdenking van de Vrede van Münster in 1998. Tot slot een artikel van L. Daems onder de titel ‘“Les Mille Nouvelles Nouvelles”. Vlaamse en Nederlandse novellen in vroege Franse vertaling van Pieter Van der Meer de Walcheren inzonderheid Streuvels’ ‘Doodendans’ of ‘La Ronde de la Mort’.

In Vooys 18 (2000) 2 laat Patrick Rooijakkers zien dat - hevige onderlinge polemiek ten spijt - de poëzie van Gard sivik vaak sterk op die van de Vijftigers lijkt. Daarmee besteedt hij aandacht aan een vrijwel vergeten dichtersgroep, terwijl zijn artikel het belang van die aandacht meteen weer enigszins relativeert. Verder onder andere een interessant artikel over Shakespeare-receptie in het Derde Rijk, onder de goede titel: ‘The Taming of the Bard’.

Bertram Mourits

Simone Veld