Nederlandse Letterkunde. Jaargang 3

[p. 384]

Grensverkeer
Ruusbroec in China

Het Departement Onderwijs van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap steunt internationale samenwerkingsprojecten, waarbij China een van de bevoorrechte partners is. Op uitnodiging van de afdeling sinologie van de Katholieke Universiteit Leuven heeft het Ruusbroecgenootschap (onderzoekcentrum van de UFSIA - Universiteit Antwerpen) zich geëngageerd in een uitwisselingsprogramma met Peking University betreffende filosofie en religie.

De uitwisseling werd zorgvuldig voorbereid. In mei 1997 kwam een groep van vijf Chinese professoren een bezoek brengen aan het Ruusbroecgenootschap. Zij beluisterden uiteenzettingen over de geschiedenis, de activiteiten, de publicaties, de bibliotheek en het tijdschrift (Ons Geestelijk Erf) van het team en bewonderden enkele schatten (handschriften en incunabelen) uit zijn patrimonium. Tot hun verbijstering moesten de Chinese wijzen vaststellen dat de Japanners hen ook op het gebied van de westerse mystiek te snel waren af geweest: in drie verschillende banden van uiteenlopende uitgevers zijn werken van Ruusbroec in het Japans voorhanden. Blijkbaar wilden ze die achterstand snel inlopen want in de daarop volgende maanden september-oktober werd een jonge prof van Peking University, Xianglong Zhang, naar het Ruusbroecgenootschap gezonden. Onder begeleiding van de leden van het genootschap heeft hij zich verdiept in de christelijke mystiek en in de geschriften van Ruusbroec in het bijzonder. Op uitnodiging van de sectie wijsbegeerte heeft hij bovendien een lezing gegeven over Tai Chi (een bewegingsleer en -praktijk geïnspireerd door het taoïsme), waarvan hij zelf een overtuigd beoefenaar is. De tekst van deze lezing is intussen in Nederlandse vertaling in het tijdschrift Streven gepubliceerd. Op het einde van zijn verblijf heeft hij een artikel over Ruusbroecs mystiek geschreven dat weldra in het tijdschrift van het genootschap, Ons Geestelijk Erf, zal verschijnen. Terug in China is hij aangezocht om hoofdredacteur te worden van een reeks over mystiek. In dit kader wil hij graag enkele werken van leden van het Ruusbroecgenootschap in het Chinees vertalen.¹

Van 29 maart tot 7 april jl. zijn dan drie leden van het Ruusbroecgenootschap, Thom Mertens, Rob Faesen en ondergetekende naar Peking gereisd om de studenten filosofie gedurende drie dagen te informeren over christelijke mystiek. De belangstelling was overweldigend: meer dan honderdvijftig inschrijvingen. 's Morgens werden er gedurende drie uur (van 8(!) tot 11) hoorcolleges gegeven. De namiddagsessies - weer drie uur - werden gewijd aan close-reading van Ruusbroecteksten die de morgensessie illustreerden. Rob Faesen verzorgde het inleidende college: wat verstaan we onder mystiek? wat is christelijke mystiek? welke methodologische problemen stelt de interpretatie van mystieke teksten? welke zijn de literaire hoogtepunten van de mystieke literatuur? Guido de Baere stelde Ruusbroec voor als mysticus van de liefde aan de hand van Die geestelike brulocht in vogelvlucht. Thom Mertens behandelde de verhouding christelijke versus natuurlijke mystiek. Als teksten voor de close-reading werden gebruikt: voor de inleiding: grote delen uit het Boecsken der verclaringhe, voor de liefdesmystiek: de bekende passage uit Vanden

1 Het eerstvermelde artikel van Xianglong Zhang is gepubliceerd onder de titel ‘Tai Chi. Boksen als een weg tot inzicht’, in: Streven, 64 (1997), 974-983; het tweede zal verschijnen als ‘The “Meeting” in Ruusbroec's Spiritual Espousals', in: Ons Geestelijk Erf, 72 (1998). De werken die hij in het Chinees zal vertalen zijn: P. Verdeyen, Ruusbroec and his mysticism. Translated by A. Lefevere, Collegeville, 1994 en P. Mommaers & J. van Bragt, ‘Mysticism Buddhist and Christian. Encounters with Jan van Ruusbroec, New York, 1995.

[p. 385]

blinkenden steen over het onderscheid tussen de vrienden en de zonen; voor de verhouding christelijke tegenover natuurlijke mystiek: passages uit verschillende traktaten: Dat rijcke der ghelieven, Die geestelike brulocht en Van den geesteliken tabernakel. De lezingen werden gegeven in het Engels en door tolken per paragraaf in het Chinees samengevat. Voor de teksten werd de uitgave van Ruusbroecs Opera Omnia gebruikt, die naast de Middelnederlandse tekst een zeer getrouwe Engelse vertaling biedt.²

Meer dan de kwantiteit heeft de kwaliteit van de studenten ons getroffen. Zowel na de lezingen als na de close-reading kwam er een menigte vragen op ons af als: wat is de relatie tussen ervaring en taal? is er een ervaring mogelijk zonder taal? in hoeverre kan een mens van nu een veertiende-eeuwse mysticus begrijpen? Deze vragen zullen uitvoeriger worden besproken in het artikel van Rob Faesen, ‘Jan van Ruusbroec in Beijing’, te verschijnen in Ons Geestelijk Erf. Duidelijk bleek dat zij heel wat van het christendom afwisten. Sommigen gaven kritiek op Ruusbroec vanuit Kierkegaard, Scheler en Bultmann: pleegt hij met zijn nadruk op de mystieke eenheidsgenieting geen verraad aan de gekruisigde Christus? Vanuit hun religieuze achtergrond, het boeddhisme en ook het taoïsme, kregen ze de gelijkenissen en tegenstellingen met de christelijke mystiek direct in het oog.

Het meest fundamentele probleem in de dialoog is wellicht de christelijke voorstelling van God als Persoon. In de ogen van de oosterling legt men hiermee aan de uiteindelijke werkelijkheid een ondraaglijke beperking op. Die persoonlijke opvatting over een God die in vrijheid uitnodigt tot ontmoeting onderstelt van de zijde van de mens een houding van geloof, terwijl voor onze gesprekspartners de ultieme realiteit voor de menselijke ervaring bereikbaar is zonder dat van geloof sprake hoeft te zijn. Het fascinerende verschil tussen Oost en West ligt samengebald in de verwonderde uitroep van professor Zhang: ‘Wat speelt de liefde toch een grote rol in jullie mystiek!’

Dit persoonsbegrip werkt ook door op maatschappelijk en moreel niveau. Tegenover het westers personalisme staat het collectieve bewustzijn van de Chinezen: de staat is één grote familie, de familie is een netwerk van relaties en elke persoon bestaat slechts als lid van die familie. Evenzo staat tegenover het schuldbesef van het individu het schaamtegevoel van het groepswezen. ‘Zijn gezicht verliezen’ is een uitdrukking die uit het Chinees stamt. Wanneer de overheid bijvoorbeeld de burgers wil afhouden van het sluikstorten, zal zij niet zeggen dat dit schadelijk is voor het milieu maar wel dat je jezelf te schande zet, mocht je bij die illegale activiteit worden betrapt.

Gelukkig bleef er buiten de colleges nog wat tijd over om, begeleid door prima gidsen (studenten of professoren), Peking en omgeving te verkennen. De universitaire campus is op zich al een bezoek waard. Hij is bijna zo groot als de stad Leuven en omringd door een muur met vier poorten, die dag en nacht worden bewaakt. Vroeger behoorde dit gebied tot de keizerlijke tuinen en iets van die sfeer is er blijven hangen, vooral in het noordelijk deel, waar een meer (genoemd het ‘Naamloze’) ligt te glanzen tussen heuvels met gevarieerde begroeiing.

In Peking zelf hebben we natuurlijk het reusachtige Tienanmenplein bezocht dat onder Mao zijn huidige gedaante heeft gekregen en waar nog geen tien jaar geleden de studentenrevolte werd neergeslagen. Daarachter ligt de Verboden Stad, eeuwenlang de woon- en werkplaats van de Chinese keizers. De opeenvolgende paleizen worden telkens voorafgegaan door weidse pleinen. Beide zijn ontworpen volgens

2 Jan van Ruusbroec, Opera Omnia, Turnhout-Tielt, 1981-.... Van de tien geplande delen zijn reeds verschenen: 1: Boecsken der verclaringhe, 2: Vanden seven sloten; 3: Die geestelike brulocht; 10: Vanden blinkenden steen, Vanden vier becoringhen, Vanden kerstenen ghelove, Brieven. Voor de Engelse teksten uit Van den geesteliken tabernakel en Vanden XII beghinen werden de nog niet gepubliceerde vertalingen van H. Rolfson gebruikt.

[p. 386]

een strikte symmetrie rond een noordzuidas. Dit wekt een indruk van grootsheid maar ook wel van strengheid. Mij ontbreekt de ruimte om uit te weiden over de andere grote monumenten die we hebben bezocht: het Zomerpaleis, de Lamatempel, de graven van de Mingdynastie, de Grote Muur, de Hemeltempel...

Intussen wordt het wederzijdse contact voortgezet: een van de Chinese studenten, Cheng Jianlong, die voor de vertaling van de collegeteksten in het Chinees heeft gezorgd, zal in de loop van het volgend jaar naar Antwerpen komen om er de mystiek der Lage Landen te bestuderen met het oog op een Chinese vertaling van een van Ruusbroecs kleinste maar tevens rijkste traktaatjes: het Boecsken der verclaringhe.

Guido de Baere