Nederlandse Letterkunde. Jaargang 3

Periodiek
Nelleke Moser
Thomas Vaessens

Bzzlletin (249, 1997) is een themanummer over Huub Beurskens. Er staan o.m. bijdragen in over diens gedicht Charme (van Wiel Kusters); over Beurskens en het groteske (van Yves van Kempen); over het thema van de dood in Beurskens' werk (van Colette Krijn) en over Beurskens' roman Leila (door Ron Elshout).

Dutch Crossing (1996, 2) bevat twee artikelen over de ‘sinnekens’ in het rederijkerstoneel: W. Hiisken, ‘Between evil and temptation: “Sinnekens” in Rhetoricians' drama from 's-Gravenpolder’ en P. Happé, ‘Two Susannas: Dutch and English plays compared’. Verder bevat dit nummer een recensie van N.F. Streekstra, Afbeeldingsrelaties; een taalen letterkundig essay over Huygens' Donne-vertalingen (door Th. Hermans).

[p. 207]

Filter (1997, 3) is een themanummer over Spanje. Twee vertalers van historische Spaanse letterkunde bespreken hun werkwijze (Barber van de Pol over Don Quijote en Erik Coenen over de sonnetten van Góngora). Ook historisch van onderwerp is het artikel van A. Schippers, ‘Wetenschap vertaald - de vertaalschool van Toledo’.

Het Historisch Tijdschrift Holland (1997, 4/5) is een themanummer gewijd aan publiek vermaak in Holland. Vooral verband met de letterkunde houden de bijdragen over rederijkers (N. Moser, ‘Succes in de marge. Rederijkers in Kethel aan het begin van de zeventiende eeuw’), over het theater (B. Pratasik, ‘De moeizame weg van het theaterleven in de provincie in de achttiende eeuw’) en over film (M. Westhoff, ‘Alex Benno, exponent van de vooroorlogse Nederlandse film’). Ook bij de recensies is sprake van letterkunde. In het kader van een uitgebreide bespreking van oudere en nieuwere studies over graaf Floris V noemt J.W.J. Burgers onder meer Maerlants wereld van F. van Oostrom. M. van Deursen bespreekt een bundel met 23 artikelen over de boekhandelaar, uitgever, antiquaar, veilinghouder, bibliograaf, historicus, verzamelaar en bibliothecaris Frederik Muller: Marja Keyser e.a. (red.), Frederik Muller (1817-1881). Leven en werken.

Het Jaarboek van de Koninklijke Soevereine Hoofdkamer van Retorica ‘De Fontein’ te Gent (1993-1994) bevat een tekstuitgave met inleiding en aantekeningen van Abrahams Offerande uit de collectie van de Haarlemse kamer ‘Trou moet blijcken’ door G.R.W. Dibbets en W.M.H. Hummelen. In het commentaar concentreert Hummelen zich vooral op de verwerking van het bijbelse thema en op de tekst als toneeltekst, terwijl Dibbets ingaat op ‘teksteigenaardigheden’ zoals het rijm- en taalgebruik. W.L. Braekman schrijft over ‘Suspecte boeken, liederen en refreinen te Gent omstreeks 1573’. Wat is de relatie tussen valsemunters, geuzenboeken en rederijkers?

In het daaropvolgende Jaarboek (1995-1996) bestudeert J.P. Westgeest ‘Zeven verborgen Marialoven van Anthonis de Roovere’, waarbij hij uitvoerig ingaat op de manier waarop de zogenaamde ‘schaakbordgedichten’ gelezen zouden moeten worden. J.B. Oosterman levert een uitgebreide en zeer welkome bijdrage over de overlevering, toeschrijving en plaatsbepaling van het werk van Anthonis de Roovere, met een overzicht van de gedichten die aan De Roovere toegeschreven worden. Niet alleen maakt Oosterman de lezer wegwijs in alle vroegen en late handschriften en drukken waarin werk van De Roovere (en navolgingen daarvan) verscheen, maar hij geeft ook een compilatie van verspreid gepubliceerde gegevens over De Rooveres leven en betrekt deze bij de plaatsbepaling van diens werk. Tenslotte bestudeert W. Waterschoot de rol van de rederijkerskamers bij de doorbraak van de reformatie in de Zuidelijke Nederlanden. Rederijkers, die door hun geletterdheid, bijbellectuur en zin voor religieuze problematiek veel belangstelling hadden voor het gedachtengoed van de reformatie, werden tot aan het eind van de zestiende eeuw in hun activiteiten beknot.

In het Kafka-katern (1997, 4), het clubblad van de Nederlandse Franz Kafka-kring, zijn enkele bijdragen over de relatie tussen Kafka en Nederlandse auteurs opgenomen. René Marres schrijft over Vestdijks lezing van Der

[p. 208]

Prozeß; Jaap Timmers en Niels Bokhove schrijven over Achterbergs gedicht ‘Kafka’; Koen Hilberdink schrijft over Paul Rodenko en Kafka en Hans Anten over Bordewijk en Kafka.

Kreatief (1997, 5) bevat een bijdrage van Jos Muyres over een mogelijke breuk in het oeuvre van Tom Lanoye (‘Drie-hoog-achter op een zolderkamer óf als dekhengst in een bordeel?’). Romain John van de Maele schrijft in hetzelfde nummer over ‘beweging en stilstand’ in Tantes van Cyriel Buysse.

In Literatuur (1997, 6) beschrijft P. Hofman in ‘De geboorte van Lucebert’ hoe Lucebert aan zijn pseudoniem kwam. A. Harteloh leest in ‘Reddende engelen’ de roman Komedianten van Bram van Dort (1903) als een sleutelroman van Amsterdamse theaterperikelen, waarin de school voor vocale en dramatische kunst die in 1895 door Cateau Esser werd opgericht, centraal staat. F. van Oostrom beschrijft in ‘De biografie van een boek: Een parabel over twee eeuwen (medio) neerlandistiek’ de geschiedenis van een boek uit de KB dat in de achttiende eeuw ontmaskerd werd als een Nederlandse vertaling van de Lancelot. R. Dekker schrijft over de zeventiende-eeuwse ‘moppentapper’ en jurist Aernout van Overbeke in ‘Hard gelach in de Gouden Eeuw’. Verder een artikel van R. Jonkers over een middeleeuwse Latijnse vertaling van de Reynaert (‘De Reynaert in het Latijn: De Reynardus Vulpes van Balduinus’. De vertaler heeft verwijzingen naar Ovidius en Vergilius ingevoegd, de voorschriften van de klassieke rhetorica gevolgd en de tekst een moralistische lading gegeven. Deze aflevering bevat de volgende recensies: P. Peeters en Erik Spinoy (red.), Het vouwbeen van de lezer (door J. Henderson); L. Kuitert, Het uiterlijk behang. Reeksen in de Nederlandse literatuur 1945-1996 (door F.A. Jansen); F.J. Lodder, Lachen om list en lust. Studies over de Middelnederlandse komische versvertellingen (door Saskia Raue); P. Berendrecht, Proeven van bekwaamheid. Jacob van Maerlant en de omgang met zijn Latijnse bronnen (door P. Franssen); M. Evers, De vormingsjaren van A.C.W. Staring. Brieven en documenten betreffende zijn studietijd in Harderwijk en Göttingen 1784-1789 (door W. van den Berg); H. Nijkeuter, Ben van Eysselsteijn (1898-1973). Drent uit heimwee en verlangen. Een schrijversportret, de receptie van zijn werken en zijn verbondenheid met Drenthe (door L. Kuitert).

In Maatstaf (1997, 6) laat Georges Wildemeersch zien dat het verhaal ‘De vrouw van Bernard’ van Hugo Claus (ook in dit nummer afgedrukt) een belangrijke plaats innam in het ontstaansproces van Claus' De hondsdagen: ‘Hugo Claus en de vrouw van Marc, Bernard, Isenborn en anderen’.

Op het gebied van de letterkunde bevat Madoc (1997, 3) een interview met H.-J. Martin en D. Ganz naar aanleiding van het symposium over middeleeuwse schriftcultuur dat in juni 1977 in Utrecht georganiseerd werd onder de titel ‘Organizing the written word: scripts, manuscripts and texts’. Het interview werd afgenomen door A. Adamska en M. Garrison. J. Deploige gaat in de op mogelijkheden van de databank van middeleeuwse verhalende bronnen uit de Zuidelijke Nederlanden die op Internet is verschenen als resultaat van een Gents-Leuvens repertoriëringsproject (‘Het einde van het klassieke bronnenrepertorium? Narrative sources: de middeleeuwse verhalende

[p. 209]

bronnen uit de Zuidelijke Nederlanden op Internet’).

Het Mededelingenblad van de Stichting Jacob Campo Weyerman (1997, 3) is een themanummer ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van de Stichting. Centraal staan Weyermans ‘Maandelyksche 't Zamenspraaken’, die vanaf 1726 als apart genre in zijn tijdschriften verschenen. Na een introducerend artikel van F. van Lamoen, waarin duidelijk wordt dat Weyermans dodengesprekken in een klassieke traditie passen (‘In de geest van Lucianus’), volgen zeven bijdragen waarin telkens één samenspraak nader bestudeerd wordt. Er is vooral aandacht voor de relatie met de realiteit en de identificatie van de door Weyerman opgevoerde personages, de bronnen die hij gebruikte en zijn stijl. De bijdragen zijn van M. de Niet (‘De Pynbank van een vruchtelooze Verwachting. Weyerman en de kwellingen van Jacobus III’), A. Nieuwenboer (‘Weyerman tussen macchiavellisme en vrijdenkerij?’), R. Dekker (‘Weyerman tussen Van Overbeke en Derrida. De samenspraak tussen Kidi en Saaki’), R. van Vliet, (‘Glazige weiden. De samenspraak tussen Balsamina en de steenbok’), B. Sierman (‘Weyerman en Wolsey’), M. Geesink (‘Verscheyde Byzonderheden, tot nog toe by geen schryvers aangeraakt. Weyerman en Isaac Bullart’) en T.J. Broos (‘Schilderachtige portretten’).

De volgende boeken worden besproken in Millennium (1997, 2): H. Kienhorst en G. Sonnemans, Het Tübingse Sint-Geertruihandschrift (deel 3 in de reeks Middeleeuwse verzamelhandschriften uit de Nederlanden) (door G. Claassens); F.J. Lodder, Lachen om list en lust. Studies over de Middelnederlandse komische versvertellingen (door J. Koopmans); Th. Mertens, Boeken voor de eeuwigheid. Middelnederlands geestelijk proza (door P. van Geest); F.P. van Oostrom en W. van Anrooij (red.), Grote lijnen. Syntheses over Middelnederlandse letterkunde (door A. Dabrówka). Ook wordt een tijdschrift besproken: Die Suider-Afrikaanse Tydskrif vir Middeleeuse en Renaissancestudies/ The Southern African Journal for Medieval and Renaissance Studies (door I. Bejczy).

In Neerlandica extra muros (1997, 3) een bijdrage van Jan Konst over het spelkarakter van Daniel Heinsius' Pastorael: ‘Ben ick niet een rustich knecht?’. Konst concludeert o.m. dat zelfs in deze ogenschijnlijk zo ongecompliceerde tekst veel klassieke thema's zijn verwerkt.

Verder in dit nummer enkele boekbesprekingen: Anneke Prins bespreekt Een theatergeschiedenis der Nederlanden onder redactie van R. Erenstein; H. Boukema bespreekt E.M. Beekman, Troubled Pleasures. Dutch kolonial literature from the East Indies en A. Agnes Sneller bespreekt Op poëtische wijze, een handleiding voor het lezen van poëzie onder redactie van E. van Alphen e.a.

In Ons erfdeel (1997, 5) stelt Jeroen Overstijns zich de vraag of Felix Timmermans het volgende millennium haalt (‘Met wat letterkunde in groot genoegen omsierd’. Hij vindt dat Pallieter een historisch belangrijk curiosum blijft en Boerenpsalm een groots boek. Over de poëzie en de essays van Huub Beurskens schrijft Anneke Reitsma: ‘Het oor te luisteren leggen’. Wim Rutgers gaat in ‘Demonen van het verleden’ in op het werk van Hugo Pos en Bart Vervaeck bespreekt het werk van

[p. 210]

Peter Verhelst (‘Belachelijk niet te snappen en toch ernstig’).

P. Mommaers besluit in Ons Geestelijk Erf (1997, 1) zijn artikelenreeks over de begrippen opgaen en nedergaen in het werk van Jan van Ruusbroec met een vierde aflevering. Terwijl in vorige drie beschouwingen vooral het contrast tussen beide (mystieke) bewegingen centraal stond, is volgens Mommaers nu het moment gekomen om ‘te laten zien hoe volgens Ruusbroec het opgaen en het nedergaen, die ongelijk van aard zijn, toch als gelijc in edelheiden bestempeld moeten worden’. In een ander artikel zet K. Schepers uiteen waarom de Gheestelike leere en het Ridderboec volgens hem niet aan de kannunnik Pomerius toegeschreven moeten worden (‘Correcties op het aan Pomerius toegedachte oeuvre’, waarop G. Warnar in een reactie betoogt dat daarvoor zijns inziens wél aanwijzingen zijn (‘Een pleidooi voor Pomerius’). Het nummer bevat een recensie van J. Berlioz e.a., Identifier sources et citations, waarin ‘het gereedschap van de gespecialiseerde mediëvist aan een breder publiek beschikbaar gesteld wordt’ (door Th. Mertens).

In De Parelduiker (1997,4) beschrijft Marcel van den Boogert hoe Van Deyssel via Arij Prins het werk van Villiers de l'Isle Adam leerde kennen. Van Deyssel vertaalde zelfs een verhaal van de Franse schrijver, maar zijn vertaling kreeg veel kritiek vanwege de vrijheden die Van Deyssel zich permitteerde en de onmiskenbare fouten die erin stonden. Van den Boogert plaatst Van Deyssels omgang met Villiers de l'Isle Adam in de context van de verschuiving van het naturalisme naar het symbolisme in de Nederlandse letterkunde aan het einde van de eeuw. Het tijdschrift De Kroniek speelde een grote rol bij de introductie van Franse symbolistische auteurs in Nederland (‘Over buffels en de eisen van correctheid. Lodewijk van Deyssel en Villiers de l'Isle Adam’). Sj. van Faassen gaat in op de korte briefwisseling tussen Ter Braak en de Duitse nationalistische schrijver R.G. Binding, die in gang gezet werd met een kwade brief van Binding aan de Forumredactie, nadat Ter Braak het werk van Binding negatief besproken had. Beide auteurs hielden vast aan hun negatieve oordeel over de ander. N. Maas en H.G.M. Prick tonen en bespreken karikaturen van Van Deyssel (‘Een ongezond portret’) en R. Delvigne schrijft in ‘Stroef gesprek tussen de schrijfmachines’ over de moeizame betrekkingen tussen W.F. Hermans en S. Vestdijk.

Parmentier, een Nijmeegs literair tijdschrift met overtuiging en lef, timmert aan de weg met (onder meer) originele en intelligente essays over literatuur. In het eerste nummer van de achtste jaargang (1997, 1) staat een vergelijking van vier lezingen van Luceberts ‘het vlees is woord geworden’ door Jan Oegema (‘Wie dit leest is gek’). Hij legt vier bestaande interpretaties van Fens, Cornets de Groot, De Feijter en van zichzelf (in De nieuwe taalgids van 1991) naast elkaar en voegt er, in een verrassende ontknoping, een vijfde aan toe. Vestdijk en Nijhoff figureren in het mooie essay ‘Het verlangen naar leesbaarheid’ (over Joyce) dat J.H. de Roder bijdraagt aan dit nummer. Verder begint Dirk van Bastelaere met een serie over ‘De making van een Faverey’. In het kritische eerste deel staat Rein Bloems Faverey-inlijving centraal.

In het tweede nummer van deze jaargang (1997, 2) zet Van Bastelaere zijn serie voort. Hij schrijft in dit deel twee

[p. 211]

over Stefan Hertmans. Voorts in dit nummer een literatuursociologische reactie van Bert Vanheste op Oegema's bijdrage aan het eerste nummer (‘Van kerststal tot kristal’).

In Queeste (1997, 2) staat een bijdrage van R. Harper, ‘De koster en de kerkvader. Jacob van Maerlant en de Stad Gods van Augustinus van Hippo’, waarin hij betoogt dat Maerlant het werk van Augustinus wel degelijk kende, al verwijst hij er nooit direct naar. M.M. Kors beschrijft in ‘Gesprekken met afwezigen’ hoe Middelnederlandse privébrieven in kaart gebracht en onderzocht kunnen worden en geeft een eerste inventaris van dergelijke brieven. Verder komen de ideeën van een Middelnederlandse alchemist aan de orde in de bijdrage van V. Fraeters (‘“Bouc der heimelicheden van mire vrouwen alkemenen”’) en traceert R. Resoort de bronnen van het anonieme ‘Gedicht tot lof van vroeg trouwen’, dat bij nader inzien ‘Klacht van laat getrouwd te zijn’ zou moeten heten (‘Nieuwe gegevens rond het “Gedicht tot lof van vroeg trouwen”’). Het nummer bevat onder meer recensies van H. Brinkman, Dichten uit liefde. Literatuur in Leiden aan het einde van de middeleeuwen (door H. Kienhorst); F.J. Lodder, Lachen om List en Lust. Studies over de Middelnederlandsche komische versvertellingen (door Th. Meder); J. Koopmans e.a., Rhetoric-Rhétoriqueurs-Rederijkers (door J. Oosterman) en van H. Pleij, Dromen van Cocagne. Middeleeuwse fantasieën over het volmaakte leven (door C. Santing).

In Septentrion (1997, 4) vergelijkt Kathleen Gyssels de ideeën van Frank Martinus Arion en de Franstalige dichter Aimé Césaire - twee dichters die opgroeiden op de Antillen. Ad Zuiderent schrijft kort over de poëzie van Robert Anker en Benoît Verstraete schetst het werk van Tip Marugg tegen de exotische achtergrond van de Antillen.

In Spiegel der Letteren (1997, 3/4) gaat D.W. Fokkema nog eens in op het hoe en waarom van de literatuurgeschiedenis: ‘Apologie van de literatuurgeschiedenis’. Irene Visser draagt bij met een overzicht van de receptie van het werk van William Faulkner in de Nederlandse pers (1930-1970). Voor nog meer Faulkner zorgt in het volgende artikel (‘Louis Paul Boon en William Faulkner’) Marcel Janssens. Hij richt zich vooral op Boons Menuet (1955). Van J. Konst is de bijdrage ‘Geen kinderhaet verruckt u toot dees daet’, die handelt over de schuldconceptie in Vondels Jeptha, Koning David herstelt en Faëton. Hij spreekt van een ‘trilogie van schuldig vaderschap’. En W. Jonckheere besteedt aandacht aan ‘Apartheid in het Vlaams proza’. Verder in dit nummer kortere bijdragen over Lippijn (door Janny Schenkel); over de afkomst van Sanderijn uit Lanseloet van Denemerken (door Willem Kuiper); over Vlaamse en russische literatuur in 1934 (door Wim Coudenys). De volgende boeken worden in dit nummer besproken: J. Janssens en M. Meuwese, Jacob van Maerlant, Spiegel Historiael; P. Davidson en A. van der Weel, A selection of the poems of Sir Constantijn Huygens; R. van Stipriaan, Leugens en vermaak; P. Peeters en E. Spinoy (red.), Het vouwbeen van de lezer.

In het Tijdschrift voor tijdschriftstudies (1997, 2) staan vier artikelen die als lezing gehouden werden op het congres ‘Tijdschrift in debat’ (Nijmegen 1997). M. Mathijsen geeft op heldere wijze

[p. 212]

inzicht in de wirwar van tijdschriftjes (zoals Argus, Apollo en De Muzen) die voorafgingen aan De Gids en laat zien hoe deze tijdschriften de literatuuropvattingen van Bilderdijk gebruikten als tegenwicht tegen de door hen verfoeide ‘huiselijke’ poëzie van Tollens (‘De aanval op de prulpoëten: de rol van tijdschriften in het Nederlandse poëziedebat tussen 1825-1840’). P. Rietbergen beschrijft de polemiek die in het tijdschrift De Kroniek onstond naar aanleiding van de esthetiserende rapportage over het tsaristische Rusland door de kunstenaar Bauer. Diepenbrock en Van Deyssel verdedigden de esthetische houding, terwijl Van Eeden en Pieter Tak, hoofdredacteur van het tijdschrift, een socialistische benadering voorstonden (‘Geschiedenis als argument: het “Bauerdebat” in De Kroniek, 1896’). Verder in dit nummer: H. Bots, ‘De Journaux de Hollande en hun functie als forum voor het wetenschappelijk debat tussen de leden van de Republiek der Letteren’ en J. Meurs, ‘Het testament van Richard Wagner: Nederlandse tijdschriften in het fin de siècle en de toekomst van de muziek’. Er zijn recensies van de volgende boeken: J. Hemels en R. Vegt, Het geïllustreerde tijdschrift in Nederland. Bron van kennis en vermaak, lust voor het oog (door N. Maas); R. Aerts, De letterheren. Liberale cultuur in de negentiende eeuw: het tijdschrift De Gids (door M. Sanders); M. Keilson-Lauritz, Die Geschichte der eigenen Geschichte. Literatur und Literaturkritik in den Anfangen der Schwulenbewegungam Beispiel des Jahrbuchs für sexuelle Zwischenstufen und der Zeitschrift Der Eigene (door N. Maas).

Vooys (1997, 4) opent met een bijdrage van G.F.H. Raat over Rumeiland van Vestdijk. Hij stelt zich de vraag in hoeverre deze roman past in de traditie van historische romans. In de bijdrage van Karin Smeets, ‘Verbeelding van vervolging’, over fictie en werkelijkheid in oorlogsromans, komen Minco's Het bittere kruid en Pressers anoniem gepubliceerde De nacht der Girondijnen. In ‘De werkelijkheid is het makkelijkste wat er is’ bespreken Annemarie van den Berg en Ronald Besemer Het dikke hart van Tonnus Oosterhof. In de rubriek Recensies o.m. een bespreking van Van Nieuwstadt, De verschtrikkingen van het denken. Over Menno ter Braak door J. van der Vleuten.

Noot van de rubrieksredactie

Een trouwe lezer van deze rubriek was zo vriendelijk ons erop te wijzen dat wij in vorige afleveringen van Uit de tijdschriften de volgende publicaties vergaten te vermelden: Uit Literatuur (1997, 2) de bijdrage ‘De beperkingen van de rede’ van Ralf Grüttemeier [een recensie van Hans Anten, Het bekoorlijke vernis van de rede. Amsterdam 1996] en uit Vooys (1997, 2) de bijdrage ‘Het bekoorlijk vernis van de rede’ van J.M.J. Sicking [een recensie van Hans Anten, Het bekoorlijke vernis van de rede. Amsterdam 1996].