Nederlandse Letterkunde. Jaargang 2

[p. 194]

Periodiek
Nelleke Moser
Thomas Vaessens

De Achttiende Eeuw (1996, 1-2) is een themanummer gewijd aan de Franse revolutie en bevat de bijdragen van het in 1995 gehouden symposium ‘Het vuur van de revolutie. De Nederlanden rond 1795’. Voor letterkundigen is vooral de bijdrage van A. Hanou van belang, ‘Literaire en politieke vrijheidsstrijd 170-1800: raakvlakken?’. Hanou gaat na of de vernieuwingen op politiek gebied ook vernieuwingen in de literatuur teweeg brachten.

In de vierde aflevering van de Cahiers voor Nederlandse letterkunde (1997, 1) zijn twee artikelen over moderne poëzie opgenomen. Odile Heynders vergelijkt gedichten van Jan Hanlo en Paul Rodenko: ‘De man die alleen op weg ging’. J.M.J. Sicking plaatst kanttekeningen bij Favereys gedicht ‘Gorter aan zee’ in ‘Faverey, Gorter en het tennisspel’.

In Dietsche Warande & Belfort (1996, 5) zet Bart Vervaeck zijn zoektocht naar ‘Postmoderne aspecten’ voort. Na Krol, Ferron en Brakman (in nr. 2 en 4) is in dit nummer Gijs IJlander aan de beurt: zijn roman Een fabelachtig uitzicht wordt in ‘Een handleiding en een vraagbaak’ doorgelicht. Voorts schrijft Dirk de Schutter in dit nummer over poëzie van Erik Spinoy, die hij confronteert met werk en opvattingen van Gezelle en Van Ostaijen (‘Waarop, verheven, niets gebeurt’).

In het zesde nummer van deze jaargang (1996, 6) voegt Vervaeck nog Atte Jongstra en diens roman Groente toe aan zijn reeks over ‘Postmoderne aspecten’: ‘Wat er had kunnen staan’. Wiel Kusters draagt bij met een bespreking van poëzie van Kouwenaar (‘Leef verborgen! Wees binnen!’).

Emblematica (1994, 1) bevat een artikel van Kenneth Borris en M. Morgan Holmes over de embleembundel die Geoffrey Whitney in 1586 bij F. Raphelengius te Leiden liet verschijnen. Deze bundel, aanvankelijk beschouwd als weinig origineel en van een willekeurige opbouw, werd na een ‘rehabilitatie’ gepresenteerd als propaganda voor een Anglo-Nederlands gereformeerd verbond. De auteurs van het artikel achten een uitgesproken propagandistische strekking echter in tegenspraak met wat zij beschouwen als ‘basiskenmerken’ van de emblematiek: generalisatie, verhulling en ambiguïteit. Zij pleiten voor een algemenere morele en religieuze uitleg: in de emblemen wordt het leven voorgesteld als pelgrimage naar het ‘hemelse vaderland’.

Filter (1996, 2) bevat een recensie van A.M. Zwaneveld, A Bookseller's Hobby-Horse, and the Rhetoric of Translation: Anthony Ernst Munnikhuisen and Bernardus Brunius, and the First Dutch Edition of ‘Tristram Shandy’ (1776-1779) (door P. de Voogd), van J. Enklaar en H. Ester (red.), Wechseltausch. Übersetzen als Kulturvermittlung: Deutschland und die Niederlande (door J. Gielkens) en van René van Stipriaan, Leugens

[p. 195]

en vermaak. Boccaccio's novellen in de kluchtcultuur van de Nederlandse renaissance (door Harald Hendrix).

Kreatief (1996, 3/4) is een jubileumnummer. In de dertigste verjaardag van het tijdschrift heeft de redactie aanleiding gezien voor een aantal terugblikken. Stefan van den Bossche laat zijn licht schijnen over dertig jaar Vlaamse poëzie en Jooris van Hulle doet hetzelfde met het Vlaamse proza. Naast deze twee schetsen is in dit nummer o.m. een beschouwing opgenomen van Bert Vanheste over de verbanning van Hubert Lampo uit de Vlaamse canon, die volgens Vanheste uitliep in het verdwijnen van de Vlamingen uit de Nederlandse canon (‘Van uitstoot komt afstoot’).

W. Bergsma publiceert in Lias (1995, 1) een brief van Lolle Epes Adama aan Douwe van Burmania uit 1582, waarin Adama zich negatief uitlaat over Coornhert. Marijke Spies schrijft over ‘Amsterdam school-orations from the second half of the 17th century’. In de zeventiende eeuw bestond het examen op de Latijnse school onder meer uit het voordragen van een zelfgeschreven tekst op een thema. Handleidingen voor het schrijven van dergelijke teksten waren er gelukkig ook, zoals Dormi secure (...) van Timpius (ed. 1655). Marijke Spies vergelijkt twee examenteksten (uit 1674 en uit 1676), beide op het thema ‘avaritia’, met de adviezen die Timpius geeft voor de behandeling van dit thema.

In Lias (1995, 2) beschrijft G.R.W. Dibbets het boekenbezit van de predikant en dichter Arnold Moonen op grond van een veilingcatalogus uit 1713. Van R.M. Dekker verscheen in dit nummer ‘Dutch travel journals from the sixteenth to the early nineteenth centuries’. Dekker bespreekt in dit artikel de verschillende persoonlijke reisverslagen die als onderdeel van het project ‘Nederlandse egodocumenten van de 16e-19e eeuw’ verzameld worden.

B. Dongelmans vraagt zich in Literatuur (1996, 6) af, wat vrouwen in de negentiende eeuw mochten lezen. Zoals te verwachten werden (Franse) romans schadelijk geacht, en werken die instructie boden voor echtgenotes en moeders juist nuttig. Verder waren er tijdschriften en almanakken die zich richtten op een vrouwelijk publiek. Tenslotte waren boeken door vrouwen ook geschikt voor vrouwen; in kritieken wordt het werk van Francijntje de Boer, Petronella Moens en Fenna Mastenbroek (en later dat van Bosboom Toussaint en Elise van Calcar) aanbevolen voor vrouwen. K. Beekman vergelijkt Het hof van barmhartigheid (1996, A.F.Th. van der Heijden) met De zaak Annie E. (1979, T. Boumans en W. Kayzer) en stelt vast dat hier geen sprake is van plagiaat maar van een literaire bewerking. Rietje van Vliet beschrijft de reactie van drie Nederlandse auteurs (Hendrik Doedijns, J.C. Weyerman en Hermanus van den Burg) op het bezoek van tsaar Peter de Grote aan Nederland in 1697. A.H. den Boef bespreekt een oer-versie van De Aanslag van Mulisch uit 1953. Tenslotte illustreert E.K. Grootes het arbeidsethos van Constantijn Huygens aan de hand van meer en minder autobiografische fragmenten uit Huygens' werk.

In Madoc (1996, 3) schrijft C.G. van Leeuwen over ‘De identiteitscrisis van de Zwitsers’, waarbij onder meer de rol van Wilhelm Tell in de ‘bevrijdingssage’ aan de orde komt. Frank Brandsma biedt in dit nummer een bondige oriëntatie op de mogelijkheden van Internet

[p. 196]

en World Wide Web voor mediëvisten.

B. van der Zijde schrijft in Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman (1996, 3) over de broodschrijver Gysbert Tysens, tijdgenoot en bekende van Weyerman, die naast opdracht- en gelegenheidswerk zes treurspelen en zevenentwintig blijspelen schreef. J. Bruggeman buigt zich over de datering van Weyermans portret. Tenslotte schrijft Bianca Nesselaar in ‘Een Leidse student op vrijersvoeten’ over een voor Nederland unieke liefdesalmanak uit 1721. De almanak is geënt op Franse voorbeelden. Dankzij drie contemporaine reacties op de anonieme ‘Eeuwig duurende liefdes almanak’ kon vastgesteld worden dat de auteur een zekere Albertus van Twist moet zijn geweest, die als rechtenstudent in Leiden zijn liefdesavontuur met Susanna Alensoon op creatieve wijze in de almanak verwerkte.

Millennium (1996, 2) bevat (bewerkte) lezingen die zijn gehouden tijdens het congres ‘Van missie tot millennium. Het bisdom Utrecht van Willibrord tot Adelbold’, dat in november 1995 werd georganiseerd door de Onderzoekschool Mediëvistiek. Verder bevat het nummer een bespreking van Marco Mostert (red.), Communicatie in de middeleeuwen. Studies over de verschriftelijking van de middeleeuwse cultuur (door Erwin Mantingh), F. van Oostrom, Maerlants wereld (door István Bejczy), en J. Verbij-Schillings, Beeldvorming in Holland. Heraut Beyeren en de historiografie omstreeks 1400 (door J.W.J. Burgers). Bovendien biedt deze aflevering een index op de eerste tien jaargangen (1987-1996).

In Neophilologus (1996, 4) schrijft M. Rietra over de rol van Nederlandse uitgevers bij het uitgeven van het werk van joodse vluchtelingen uit Hitler-Duitsland aan de hand van de correspondentie die de naar Frankrijk geëmigreerde Joseph Roth met zijn uitgevers Allert de Lange en Querido tussen 1933 en 1939 voerde (‘“Geschäft ist Geschäft”. Joseph Roth und die Amsterdamer Exilverlage Allert de Lange und Querido’).

Erik Spinoy schrijft in Ons erfdeel (1996, 5) over Van Ostaijens opvattingen over ‘het volk’ en ‘de bourgeoisie’. Zijn artikel beoogt een kader te geven voor de (re)constructie van de ontwikkeling van de Vlaamse dichter. An de Vos draagt bij met een essay over de oude Vlaamse taal als medium en muze in de poëzie van Gezelle (‘Gezelles “oudeboekendulheid”’). Verder bevat dit nummer o.m. de volgende korte bijdragen: een beschouwing van A.L. Sötemann over de verhalen van Richard Minne; een bespreking van de nieuwe editie van Lodeizens Verzamelde gedichten (door Anneke Reitsma) en een overzicht van enkele publicaties n.a.v. het Van Ostaijen-jaar 1996 (Erik Spinoy). Wam de Moor, tenslotte, schrijft uitgebreid over het derde deel van Van der Heijdens roman fleuve (‘Een zoektocht in de onderwereld van de zelfkant’).

In de Gentse Poëziekrant (1996, 5) zijn korte beschouwingen opgenomen over o.m. Hanny Michaelis (door Elke Brems), Elma van Haren (Patrick Peeters) en Toon Tellegen (Patrick Peeters).

De Parelduiker (1996, 4) is gewijd aan literaire eenmanstijdschriften en bevat onder meer artikelen van Lisa Kuitert,

[p. 197]

Ronald Spoor, Marco Entrop en Maurits Verhoeff, Willem Maas.

Frank Tazelaar haakt in Parmentier (1996, 3) in op een discussie over het ‘postmodernisme in de literatuur’ in Maatstaf. Hij reageert op de stellingname van Gert Jan de Vries (zie een vorige aflevering van deze rubriek). ‘Jachtvelden’ heet de mooie bijdrage aan dit nummer van Jos Joosten, waarin de dichter/criticus/literair talentenjager Rein Bloem centraal staat.

Portuguese studies (12, 1996) bevat lezingen van het colloquium ‘Camões: a Renaissance poet conquers the world’ dat in 1995 te Utrecht plaatsvond, waaronder een artikel over de receptie van Camões' werk in Nederland. Camões veroverde Nederland pas aan het eind van de achttiende eeuw, toen hij door Lulofs, Van Kampen, Siegenbeek en vele anderen werd omarmd vanwege de ‘vurige vaderlandsliefde’ die hij volgens hen uitstraalde (Nelleke Moser, ‘Camões as a romantic hero: Os Lusíadas as an example of patriotism in the Netherlands between 1766 and 1880’).

Queeste (1996, 2) is gewijd aan Jacob van Maerlant en bevat artikelen van M. Andringa (het schild van Darius in Alexanders geesten), J.D. Janssens (Maerlants kennis van de Historia regum Brittanica), B. Besamusca en F. Brandsma (de didactische functie van Maerlants ‘Graal-Merlijn’), G. de Ceukelaire (Maerlant en de val van Troje), O.H.S. Lie (Heimelijkheid der heimelijkheden in proza en op rijm), R. Jansen- Sieben (dieren die uitblinken in bepaalde zintuigen), A. Postma (de inhoudsopgave van de Rijmbijbel/Scholastica), J. Reynaert (Martijn), E.A. Overgaauw (nieuw fragment van de Eerste Martijn) en J.A.A.M. Biemans (Gronings-Zutphens Maerlant-handschrift). Verder schreef P. Wackers een recensie van F. van Oostrom, Maerlants wereld, en J.H. Winkelman een recensie van Gerard Sonnemans, Functionele aspecten van Middelnederlandse versprologen.

Het tijdschrift Septentrion (1996, 3) heeft de gewoonte bij de vertalingen van Nederlandstalige literatuur die het publiceert korte, inleidende essays op te nemen. In dit nummer schrijft Marc Reynebeau bij Van Ostaijen-vertalingen. Voorts is een korte bijdrage over K. Schippers opgenomen (van Hans Groenewegen).

Het vierde nummer (1996, 4) bevat korte essays over Nescio (Hans van Straten), Pol Hoste (door Paul van Aken) en Alfred Kossmann (door Karel Osstyn). Luc Dirikx schrijft in dit nummer over de verzamelde werken van Couperus (‘un monument gris clair pour la littérature).

TNTL (1996, 4) bevat o.a. een artikel van R. Zemel (‘Moriaen en Perceval in “Waste Land”’) waarin hij laat zien dat de Middelnederlandse Roman van Moriaen, waarin het ridderlijk ideaal hersteld wordt, bedoeld is als reactie en correctie op de Conte du Graal van Chrétien de Troyes. Tineke ter Meer besteedt aandacht aan de onderwijsmethode die Huygens sr. hanteerde bij de opvoeding van Constantijn Huygens aan de hand van de Latijnse gedichten en brieven die deze ter oefening schreef. De praktische bruikbaarheid stond bij deze oefeningen centraal. (‘Huygens’ eerste pennevruchten: schoolwerk of toch niet helemaal?’). Verder wordt Maerlants wereld van Frits van Oostrom uitvoerig besproken in een megarecensie door B. Besamusca, W.

[p. 198]

Kuiper, J.W.J. Burgers, A.P. Orbán en K. Busby, die ieder een aspect onder de loep nemen.

Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (1995, 2-3) is gewijd aan Jan Frans Willems en bevat de volgende artikelen: M. de Smedt, ‘J.F. Willems (1793-1846) als tekstuitgever’; A. Deprez, ‘Volk, natie, taal en staat bij Jan Frans Willems’; A. van Elslander, ‘De gedichten van Jan Frans Willems’; S. Top, ‘De “Oude Vlaemsche liederen” van Jan Frans Willems in hun cultuurhistorische context’; R. Willemyns, ‘De tweede generatie Westvlaamse particularisten’ en W. Vandenbussche, ‘“Eeuwig zagen voor de Vlaamsche taal”. De invloed van Eugeen van Steenkiste op de vernederlandsing van de Brugse stadsadministratie’.