Nederlandse Letterkunde. Jaargang 1

[p. 309]

Periodiek
Nelleke Moser
Thomas Vaessens

De achttiende eeuw (1995, 2) is voor het grootste gedeelte gewijd aan vrouwen. Lia van Gemert beschrijft aan de hand van poeticale gedichten hoe het vrouwelijk schrijverschap in de achttiende eeuw zich bewoog tussen de polen zelfbewustzijn en (opgelegde) bescheidenheid. Ondanks de ‘onwederstanenlyken drang’ tot dichten hadden de schrijfsters een zogenaamd natuurlijke schroom te overwinnen om hun werk zelfstandig te kunnen publiceren. Dini Helmers en Els Kloek wijden een artikel aan Suzanna Ignatia von Wolzogen Kühr, die aan het begin van de twintigste eeuw een standaardwerk over de geschiedenis van de vrouw in de achttiende eeuw schreef. Verder in dit nummer: Willeke Los, ‘De travestie van de moraal: deugd en ondeugd als uitingen van mannelijkheid en vrouwelijkheid in het achttiende-eeuwse burgerlijke pedagogische discours?’; Wil Borger, ‘Ongehuwde vrouwen in Alkmaar in de jaren 1725-1750’; Hans de Canck, ‘Drukken in revolutietijden: de Leuvense drukkers Michel (ca. 1770-ca. 1820)’.

Het Biografie Bulletin (1996, 1) besteedt aandacht aan het thema ‘wetenschap en biografie’. In het themanummer zijn essays opgenomen van o.m. Jan Fontijn (algemene inleiding), Heleen M. Dupuis en Marjet Berendsen. Berendsen gaat in ‘Wie is de verteller’ op zoek naar de poëtica van de literaire biografie.

De Brakke Hond (49, 1995) bevat een artikel van Frank Hellemans over de ‘dynamische esthetica’ van Paul van Ostaijen en de ‘dynamo-elektrische esthetica’ van Theo van Doesburg. Hellemans ziet overeenkomsten en verschillen tussen de opvattingen van beide kunstenaars enerzijds en het futurisme anderzijds. Aan hetzelfde nummer draagt Sara Block bij met een kort essay over Geerten Meijsings ‘mysterieroman’ De ongeschreven leer.

In het themanummer van Bzzlletin (231/232, 1996) over het literaire debuut is van Pieter de Nijs een bijdrage over de generatie Nix opgenomen (‘Egodocumenten en rauwrealistisch proza’). Het volgende nummer, Bzzlletin (233, 1996), stelt ‘Schaken in de literatuur’ centraal en bevat o.m. twee bijdragen over Roman van Walewein (van Ron Elshout en van Karina van Dalen-Oskam).

M.A. Schenkeveld-van der Dussen schrijft in Dietsche Warande & Belfort (1996, 1) een inleiding op enkele teksten van vrouwelijke auteurs uit de periode 1500-1850 (‘Door eenen vrouwelijken blik’). Zij neemt daarmee een voorschot op een gezamenlijk Utrecht-Leuvens project dat in 1997 moet leiden tot een gemotiveerde bloemlezing van Nederlandstalige vrouwelijke auteurs uit de genoemde periode.

Het jaarboek De Franse Nederlanden (1996) publiceert een uitgebreid essay

[p. 310]

van Rudolf van de Perre over het beeld van Frans-Vlaanderen in de Nederlandstalige poëzie vanaf de zeventiende eeuw. Aan de orde komt werk van o.m. Michiel de Swaen, Prudens van Duyse, René Despicht, Guido Gezelle, Anton van Duinkerken en Anton van Wilderode.

Een dubbelnummer van Gezelliana (1995, 1/2) bevat bijdragen die aspecten belichten van de houding van Gezelle en enkele auteurs uit zijn omgeving tegenover de klassieke letteren en de antieke beschaving in het algemeen. Jan Opsomer analyseert Gezelles romantische visie op de Griekse oudheid, waarbij hij vooral aandacht besteedt aan het aandeel van het Platonisme in Gezelles wereldbeeld (‘Gezelle, Plato en “platonisme”). In “Go away Horace”? Gezelle en Horatius’ karakteriseert Patrick Lateur Gezelles houding tegenover Horatius. Hij stelt dat de Horatiaanse echo's in Gezelles werk wijzen op een selectieve lectuur in functie van een christelijk perspectief. D. Sacré, tenslotte, verkent het terrein van de Neolatijnse poëzie in België gedurende de negentiende eeuw.

Het tijdschrift Gierik/NVT (49/50, 1996) deelt in de feestvreugde rondom Van Ostaijens honderdste geboortedag met een uitgebreid themanummer onder de titel ‘Paul van Ostaijen en het postmodernisme’. Het resultaat van de goede bedoelingen stelt nogal teleur. In geen van de bijdragen wordt duidelijk waarom voor die uitdagende titel gekozen is en slechts weinig artikelen vermogen iets toe te voegen aan wat reeds bekend verondersteld kan worden. Het accent ligt op biografische schetsen (van E. Willekens, W. Meewis en H.-F. Jespers) en journalistieke contextbeschrijvingen (van D. Martin, I. de Roey en R. Binnemans). Nieuw is de bijdrage over ‘De dionysische aspecten in de poëzie van Paul van Ostaijen’, waarin Paul Hadermann schrijft over het dionysisch samenspel van roes en muziek in vnl. Het Sienjaal en De feesten van angst en pijn. Hij besluit zijn verhandeling met enkele opmerkingen over de relatie Nietzsche-Van Ostaijen. Voorts bespreken August Hans den Boef en Sjoerd van Faassen de posities van Van Ostaijen en Van Doesburg in de Vlaamse avant-garde.

In Literatuur (1996, 1) laat E.K. Grootes zien hoe de identiteit van een anonieme auteur achterhaald kan worden. Hij demonstreert dit aan de hand van de bundel Studentenhaver (1658), die o.a. op grond van verwijzingen in andere werken toegeschreven kan worden aan de arts Laurens Jordaans. August Hans den Boef vergelijkt de twee versies van het verhaal dat W.F. Hermans in het kader van de boekenweek 1993 schreef: In de mist van het schimmenrijk en Madelon in de mist van het schimmenrijk. Verder de volgende artikelen: W Otterspeer, ‘De zoon van de vader. A.E.K. Bolland als Nieuwe Gids-auteur’ en D. van Paassen, ‘De gemiste kansen van de neerlandistiek. Traditie en vernieuwing in de Nederlandse toneelschrijfkunst’.

W. van den Berg schrijft in Literatuur (1996, 2) over de briefroman Marie ou les peines d'amour (1812), die Lodewijk Napoleon schreef toen hij koning van Nederland was. In de roman schetst Lodewijk Napoleon een sterk geïdealiseerd beeld van Nederland. Mathijs Smit beschrijft de verwantschap en wederzijdse beïnvloeding tussen Henriëtte Roland Holst en H.P Berlage in ‘De gouden droom van groei tot de ware gemeenschap. De gemeenschapskunst van H.P. Berlage en Henriëtte Roland Holst’. Wiel Kusters vergelijkt gedichten over berglandschappen van T. van Deel,

[p. 311]

Gerrit Kouwenaar, A. den Doolaard en H. Marsman in ‘Over het beklimmmen van de Parnassus’. Jeanette E. Koch besteedt aandacht aan de beschrijving van het Zuiden in Couperus' Van oude mensen, de dingen die voorbij gaan, en relateert deze aan andere romans over Italië in de negentiende en twintigste eeuw.

In Maatstaf (1996, 1) vraagt Gert Jan de Vries zich af hoe de populariteit van Jean Pierre Rawies poëzie te verklaren is (‘Lazarus in de canon’). Hans Olink draagt aan Maatstaf (1996, 2) bij met een biografisch essay over Theun de Vries en zijn Oost-Duitse vrienden.

In het electronisch tijdschrift voor de neerlandistiek, Neder-L (1996, 3), kondigt Mare van Oostendorp aan in de volgende nummers actuele overzichten te publiceren van electronische publikaties op het gebied van de neerlandistiek. Voorts in dit nummer een essay van Willem Kuiper over intertextualiteit in de Walewein, geschreven n.a.v. Bart Besamusca, Walewein, Moriaen en de ridder metter mouwen. Men abonneert zich (gratis) op Neder-L door mail te sturen naar [e-mail] met als boodschap SUB NEDER-L. Er is een www-toegang tot het archief van Neder-L: http://www.nic.surfnet.nl/nlmenu/tijdschriften/tijdschriften.html

Neerlandica extra muros (1996, 1) bevat o.m. een artikel van Frida Balk (‘De column en de columnist van Nederlandse bodem’) en een recensie van Musschoots opstellenbundel Op voet van gelijkheid (door Johan Snapper).

In De Negentiende Eeuw (1996, 1) staat het thema ‘de wereld van het boek in de negentiende eeuw’ centraal. Ludo Simons schrijft in ‘Sire, les Flamands se contentent de peu’ over uitgeven in Vlaanderen in de negentiende eeuw en in ‘Grote boeken voor de kleine man’ gaat Lisa Kuitert in op colportage in negentiende-eeuws Nederland.

In Ons Erfdeel (1996, 1) brengt Johan de Roey de romans van Paul Verhuyck in verband met de essays en wetenschappelijke publikaties van deze romanschrijver en mediëvist. Gillis Dorleijn schrijft in dit nummer over ‘het kleurloos classicisme’ van Jean Pierre Rawie. Afgezien van een evaluatieve conclusie bevat het artikel een antwoord op de vraag ‘hoe klassiek is Rawies poëzie’. A.L. Sötemann breekt in het tweede nummer van deze jaargang (1996, 2) een lans voor Jan van Nijlens poëzie (‘Dichters die nog maar namen lijken: Jan van Nijlen’) en Jane Fenoulhet bespreekt de nieuwe interesse voor de historische roman in het Nederlandse taalgebied (‘Het verleden in het heden’).

In Over Multatuli (35, 1995) gaat Dik van Meulen in enkele handschriften van Multatuli onder meer op zoek naar de werkwijze van de auteur. W. van den Berg vervolgt zijn documentaire bijdrage over ‘Multatuli en het rederijkersmilieu’ uit het vorige nummer. Daarnaast nam de redactie een weergave op van het vraaggesprek dat Olf Praamsma in maart 1995 naar aanleiding van de voltooiing van Multatuli's Volledige werken had met W.F. Hermans.

Hidde van der Veen interpreteert in Over Multatuli (36, 1996) het conflict tussen Douwes Dekker en Van Lennep rondom de uitgave van Max Havelaar

[p. 312]

niet op grond van juridische en bedrijfseconomische criteria. In ‘Het esthetisch leven van de hoogste en laagste standen’ schrijft Gary Lee Baker over Woutertje Pieterse en Vorstenschool. J.J. Oversteegen bespreekt Philip Vermoortels dissertatie De parabel bij Multatuli en K. ter Laan's Multatuli Encyclopedie wordt gerecenseerd door Kees Thomassen. W. van den Berg besluit in dit nummer zijn reeks documentaire bijdragen over ‘Multatuli in het rederijkersmilieu’.

In Parmentier (1996, 1) stelt Ineke Bulte dat poëticale interpretaties van poëtische teksten vaak onbevredigend zijn. Zij gaat in op het gedicht ‘De dichter’ van Bloem en op commentaren daarop van Sötemann en Raat.

Queeste 2 (1995) 2 opent met een artikel van Lauran Toorians over de taal- en naamkundige context van de naam Walewein, in verband met de vraag of er rond 1100 al sprake was van een Nederlandse Arturtraditie (‘Nogmaals “Walewein van Melle” en de Vlaams-Keltische contacten’).

Annette C. Hemmes-Hoogstadt bestudeert custoden in verschillende handschriften om de opmaak van een handschrift uit de Universiteitsbibliotheek van Lund (Zweden) te verklaren (‘Het uiterlijk van de custode. Over twee losse regels onder de Lundse gedichten’). De ‘geboren verteller’ Dirc Potter staat centraal in een artikel van A.M.J. van Buuren over het verhaal ‘Sabina en Floridamas’, dat zowel in Der minnen loep als in Blome der doechden voorkomt. Van Buuren belicht en verklaart de verschillen tussen beide versies (‘De metamorfose van twee vrienden’). Verder bevat dit nummer de tekst van een lezing van Hartmut Beckers (‘Die volkssprachige Literatur des Mittelalters am Niederrhein’) en recensies van onder meer Medieval Dutch literature in its European context, ed. Erik Kooper (Cambridge 1994); J. Reynaert e.a., Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde (Amsterdam 1994) en Beatrijs, een middeleeuws Mariamirakel, vert. Willem Wilmink, inl. en ed. Theo Meder (Amsterdam 1995).

In Septentrion (1995, 3) schrijft Anneke Reitsma over de rol van religie en filosofie in het oeuvre van Helene Nolthenius (‘Écho de l'éternité’). Aan hetzelfde nummer draagt Georges Lory bij met een klein essay over Breyten Breytenbach, waarin hij Franse vertalingen van enkele gedichten introduceert.

Dirk de Geest vraagt in het vierde nummer van deze jaargang (1995, 4) om aandacht voor het werk van de visionaire dichter Roger M.J. de Neef.

In Septentrion (1996, 1) gaat Frank Willaert op zoek naar de raakpunten tussen de Middelnederlandse letterkunde en de omringende literaire tradities (‘La littérature moyen- néerlandaise replacée dans son contexte européen’). Anne Marie Musschoot geeft een overzicht van het Symbolisme in de belgische literatuur en schilderkunst. Ze wijst daarbij op Franse invloeden. Voorts bevat dit nummer korte bijdragen over de poëzie van Enquist (door Hugo Brems), over de poëzie van Van Bastelaere (door Bernard Dewulf) en over het dubbeltalent van Charlotte Mutsaers (door Ad Zuiderent).

In Spektator (1995, 2) bespreekt Sonja Kobus de betekenis van Merlyn voor de beoefening van de Nederlandse litera-

[p. 313]

tuurwetenschap. Zij verdedigt o.m. de stelling dat de Merlinistische benadering nogal eens te beperkt wordt weergegeven (‘Voorbij Merlyn en formalisme, een niet ingeslagen weg?’). Léon Hanssen recenseert Nel van Dijks dissertatie over de reputatie-opbouw van Ter Braak; De Feijters Lucebert-dissertatie wordt besproken door Ralf Grüttemeier en Nel van Dijk beoordeelt Ik heb geen verstand van poëzie van Gert Jan de Vries.

Spiegel der letteren (1995, 4) is een themanummer over tekstgenese en teksteditie. P. Couttenier behandelt enkele varianten in ‘Het water is een wonder ding’ van Gezelle. M. de Smedt gaat in op het manuscript van Elsschots Lijmen, waarbij hij komt tot bevindingen over o.m. de cyclische verhaalstructuur. Voorts schreef E. Leijnse ‘Beschouwingen bij Marita Mathijsens handboek editiewetenschap’ en vertelt L. van Dijck over het ontstaan van de brieven-editie Het ontstaan van Van nu en straks. E. Bruinsma, tenslotte, bespreekt de publikatiegeschiedenis van L.P. Boons ‘nauwelijks te verzamelen werk’.

Los van het thema is in dit nummer nog een aantal recensies opgenomen: Andrzej Dabrowka bespreekt J. Beckers' dissertatie Een tekst voor alle tijden en J. Smeyers, de dissertatie van S.D. Post Pieter Boddaert en Rutger Schutte.

Aan aflevering 3 van deze jaargang van TNTL (1995, 3) wordt o.m. bijgedragen door W. Haug (over de Roman van Walewein als ‘nachklassisches’ experiment); door Evert van den Berg (over ridderepiek in 13e-en 14e-eeuws Vlaanderen) en door Toos Streng (over ‘oprechtheid’ in de Nederlandse kunsten literatuurbeschouwing rond het midden van de 19e eeuw). Streng wijst erop dat het criterium van oprechtheid vaak zwaarder woog dan de vraag of critici werkeliijk instemden met de uitgedrukte opvattingen. Enkele publikaties die in dit nummer worden besproken, zijn: J. Reynaert (e.a.), Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde (door G. Warnar) en B. Besamusca, Walewein, Moriaen en de Ridder metter mouwen: intertextualiteit in drie Middelnederlandse Arthurromans (door F. Willaert).

Het vierde nummer (1995, 4) opent met een bijdrage van Joris van Eijnatten over Bilderdijks politieke gedichten uit de periode 1789-1793 (‘Het stamhuis van Oranje en de komst van het vrederijk’). De auteur bespreekt de invloed van illuministische ideeën op de jonge Bilderdijk. Als tweede deel van een reeks artikelen over de Walewein, waarvan in nummer drie de bijdrage van Haug het eerste was, is in dit nummer ‘Convention and Innovation in the Middle Dutch Walewein’ van Norris J. Lacy opgenomen. D. Kinable analyseert Jan van Boendales dialoog Jans teesteye. Kinable legt vooral de nadruk op Boendales streven zijn materie op een gestructureerde wijze aan te bieden. Recensies in dit nummer zijn: Jan Konsts bespreking van de editie die P. Tuynman en G. van der Stroom maakten van Hoofts Lyrische poëzie en een bespreking van De reis van Sint Brandaan: een reisverhaal uit de twaalfde eeuw (vert. Willem Wilmink, inl. W.P. Gerritsen) door R. Stufkens.

TNTL (1996, 1) opent met een artikel van Rob Resoort over de onbekende middeleeuwse roman Jonathas ende Rosafiere. Resoort bestrijdt de gedachte dat deze roman op te vatten zou zijn als een antwoord op de Beatrijs en propaganda voor hoofse liefde zou bevatten. Hij stelt een nieuwe interpretatie voor van het werk als religieuze roman die

[p. 314]

wellicht een rol heeft gespeeld bij de viering van de Heilige Bloeddag in Brugge. De derde bijdrage in de serie ‘De Walewein in internationaal perspectief’ wordt geleverd door Felicity Riddy met ‘Giving and receiving. Exchange in the Roman van Walewein and Sir Gawain and the green Knight’. P.E.L. Verkuyl presenteert een ‘nieuw’ gedicht van Six van Chandelier: een pamfletdicht op de verschijning van een komeet in 1664, ondertekend door I.S.V.C..

Els Stronks bespreekt een aantal onbekend gebleven liefdesgedichten van de predikant Joannes Vollenhove, die zij in de KB te Den Haag in handschrift aantrof. De handschriften zijn schitterend uitgevoerd en waarschijnlijk bedoeld als geschenk voor Gesina Haeck, die door Vollenhove met succes het hof gemaakt werd. Els Stronks toont aan dat Vollenhove in deze gedichten P.C. Hooft imiteert. Er is ook een onbekend liefdesgedicht voor Vollenhovens tweede vrouw gevonden. De gedichten zijn waarschijnlijk deels om poeticale, deels om persoonlijke redenen niet opgenomen in de verzamelbundel Poëzy (Amsterdam 1686). Verder in dit nummer: René Marres, ‘Slauerhoffs “Larrios” en “Het eind van het lied”. Zoeken met en zonder einde’.

De Vestdijkkroniek (87, 1995) is geheel gewijd aan de correspondentie tussen Vestdijk, G.K. Kramer en de Rudolf M. Rohrer Verlag over Duitse vertalingen van Vestdijks werk en de door S.A.J. van Faassen geschreven inleiding daarop.

Het laatste nummer van de Vestdijkkroniek (88/89, 1995) bevat een bijdrage over ‘Vestdijk, Verwey, Mahler en de Idee’ waarin W. Bronzwaer tot de conclusie komt dat Vestdijk veel in Mahler moet hebben herkend omdat zij beiden ‘systolische typen’ waren, die in het verbindend-synthetische hun geestesklimaat vonden. Vestdijks teksten over Mahler komen ook aan de orde in een artikel van Emanuel Overbeeke in dit nummer (‘De plaats van Vestdijk binnen de Mahlerreceptie’). Voorts bevat dit nummer bijdragen van o.a. René Marres (over liefde en machtsuitoefening in Zo de ouden zongen...), van J.H. de Roder (over Vestdijk en Ter Braak), van Th. Ph. Verstraten (over Vestdijk en Kleist) en van Tini Booij (een interpretatie van De leeuw en zijn huid).

De Vestdijkkroniek is hetzelfde lot beschoren als de Achterbergkroniek: er is besloten over te gaan op een Vestdijk Jaarboek. Leden van de Vestdijkkring blijven wel een mededelingenblad ontvangen. In deze Vestdijkmededelingen (februari 1996) is een biografische bijdrage van Hans Visser opgenomen over de vriendschap tussen Vestdijk en F.R.A. Henkels.

De Vlaamse Gids (1996, 1) is een special over (auto)biografie in de literatuur. Marc Reynebeau publiceert en annoteert (opnieuw) brieven van Paul van Ostaijen aan Paul Kenis. Paul de Wispelaere leidt het thema in met een essay.

In Vooys (1995, 4) schrijft Mathijs Sanders over Marsman en de katholieke jongeren van De gemeenschap (‘Het elan van een verzuilde cultuur’). Anthony Mertens reageert in een essay over ‘De lezer en het literaire prijzencircus’ op de standpunten die Wilbert Smulders inneemt in diens ‘Het einde van de modernistische poëtica’ (in: Maatstaf 1994).

In Vooys (1996, 2) schrijft Helleke van

[p. 315]

den Braber over poëzie en poëtica van Gerrit Komrij (‘Nobele zwendel’). Zij concludeert dat de dichter zeer uiteenlopende poëtische en poëticale elementen bij elkaar brengt. W.R.D. van Oostrum draagt bij met een artikel over vrouwen in achttiende-eeuwse dichtgenootschappen en Carine Grootenboer schrijft over de ‘vrouwonvriendelijke satire’ Die evangelien vanden spinrocke.

In De zeventiende eeuw 11 (1995) 2 beschrijft Benjamin Schmidt het begin van de opstand tegen Spanje, waarbij de situatie in de Nederlanden vergeleken werd met die in de Nieuwe Wereld, waar de Spanjaarden de oorspronkelijke bewoners eveneens onderdrukten (‘Tyranny abroad: the Dutch Revolt and the invention of America’). Rudolf Dekker schreef een artikel over ‘Autobiografische humor in de “Anecdota” van Aernout van Overbeke’. Van Overbeke komt ook ter sprake in de bijdrage van K. Porteman over het satirisch-komische van emblemen: ‘Het embleem als “genus iocosum”’. Porteman gaat na hoe Cats, Roemer Visscher en anderen het ‘dulce’ verwezenlijken in tekst en beeld van hun emblemen. De relatie tussen emblematiek en muziek staat centraal in het artikel van Paul P. Raasveld, ‘Kijken, lezen en zingen: embleem en lied als betekenis eenheid in Jan Luykens Voncken der liefde Jesu (1687) en De zedelyke en stichtelyke gezangen (1709)’. Verder: Mieke B. Smits-Veldt, ‘Vertoningen in opvoeringen van Vondels tragedies, 1638-1720: van emblema tot “sieraad”’.