Nederlandse Letterkunde. Jaargang 1

[p. 216]

Periodiek
Nelleke Moser
Thomas Vaessems

De achttiende eeuw 27 (1995) 1 bevat vier artikelen over Belle van Zuylen (C.P. Courtney, ‘Reassessing Belle de Zuylen, a historical perspective’; Pierre H. Dubois, ‘Belle van Zuylen en de Verlichting’; Yvette Went Daoust, ‘L'oeuvre épistolaire de Mme de Charrière’ en Joke J. Hermsen, ‘Over de vrijheid. Belle van Zuylen en haar kritiek op de verlichte rede’). In ‘Tragiek der onmatige gloriezucht. De “wijsgerige” achtergrond van Bilderdijks Oedipus-vertaling (1779)’ beschrijft Joris van Eijnatten hoe Bilderdijk, geïnspireerd door de denkbeelden van Cicero en Christian Wolff, met Edipus een rationele, verlichte versie van het drama heeft gepresenteerd. Karl de Leeuw levert een bijdrage aan het onderzoek naar de ontwikkeling van de cryptografie in de vroegmoderne tijd in ‘Een lexicaal geheimschrift van Wilhelmina van Pruisen op Hampton Court’.

Joris van Eijnatten doet in Het Bilderdijk-museum (12, 1995) verslag van zijn onderzoek naar de ideeënwereld van Bilderdijk. In ‘Aan Cats' (1806): Bilderdijks verborgen boodschap’ bespreekt hij een door Bilderdijk aan ‘de leidsman van zijn jeugd’ opgedragen gedicht.

In Bzzlletin (228, 1995) schrijft August Hans den Boef over Nederlandse fictie en de Indonesische dekolonisatie (‘De hele jobsiade’). Kort stelt hij teksten aan de orde van o.a. A. Alberts, Marion Bloem, Koos van Zomeren en Ger Verrips.

In het volgende nummer (229, 1995), een themanummer gewijd aan Kurt Schwitters, is o.m. een bijdrage opgenomen van August Hans den Boef en Sjoerd van Faassen over de vriendschap tussen Schwitters en Van Doesburg.

Het derde nummer van deze jaargang (230, 1995) stelt Gerrit Krol centraal. Het bevat een verslag van het gesprek dat J. Heymans met de auteur had en Ad Zuiderent draagt bij met een essay over Krols beleving van religie en zijn godsbeeld.

Dutch Crossing 19 (1995) 1 bevat de tekst van een lezing van Marijke Spies over het beeld van vrouwen in de zeventiende-eeuwse Nederlandse letterkunde en de gevolgen daarvan voor de deelname van vrouwen aan het literaire veld. De rol van de vrouw in de zeventiende eeuw komt ook aan bod in het artikel van Pieta van Beek over de correspondentie in het Grieks tussen twee geleerde vrouwen, Anna Maria van Schurman en de Engelse Bathsua Makin. David Fausset schrijft over de waardering van imaginaire reisverhalen in ‘Tall ships, tall stories: travel liars and the case of Krinke Kesmes’.

Filter 2 (1995) 2 bevat in de rubriek ‘Waaier’ een aantal vertalingen van Nijhoffs ‘Lied der dwaze bijen’ en een beschouwing hierover door Theo Hermans. Matthijs Bakker wijdt een bij-

[p. 217]

drage aan de rol van het vertalen in Ohi, hoho, bang, bang, of het lied van de vrijheid van Remco Campert. Verder recensies van o.a. Diederik C. Grit, Driewerf zalig Noorden. Over literaire betrekkingen tussen de Nederlanden en Scandinavië (Maastricht 1994) en Tina Krontiris, Oppositional Voices. Women as Writers and Translators in the English Renaissance (London & New York 1992).

Een nieuwe bijdrage aan de discussie over poëtica-onderzoek leveren in Forum der letteren (1995, 1) Annelies Schulte Nordholt en Jos van Winkel. De auteurs tonen zich bevreesd voor enkele consequenties van de door Dorleijn en Van Rees voorgestelde benadering. Hun belangrijkste bezwaar is dat de literatuur zèlf in deze benadering naar de achtergrond verdwijnt. Maaike Meijer schrijft in hetzelfde nummer over Rubber van Madeion Székely-Lulofs in het licht van Playing in the dark van Toni Morrison (‘Witheid in de literaire verbeelding’). Haar deconstructie leidt Meijer tot de conclusie dat Székely-Lulofs gevangen was in dezelfde ideologische mechanismen die zij wellicht hoopte te bestrijden.

Het derde nummer van deze jaargang (1995, 3) bevat bijdragen aan een colloquium dat ter gelegenheid van het emeritaat van prof. dr. Francis Bulhof in Oldenburg heeft plaatsgevonden. Bulhof zelf draagt bij met een gedegen overzicht van het debat over het Modernisme in de Nederlandse literatuurwetenschap (‘Contrast en realiteit’). Elrud Ibsch bespreekt de reacties van enkele Modernisten (vnl. Ter Braak) op het nationalisme van de jaren dertig (‘Afzijdigheid en partijdigheid’) en Paul Hadermann gaat in op enkele gedichten van Van Ostaijen, die hij in verband brengt met Karl Tolnai's Die Zeichnungen Pieter Bruegels (‘Van Ostaijen en Bruegel als Alpenjagers’). Ton Anbeek stelt zichzelf de vraag wat in 1995 de betekenis is van Ter Braak als criticus en Frans de Rover bespreekt de relatie tussen twee Romantici: J.J. Slauerhoff en F.C. Terborgh. Kees Snoek, tenslotte, rekent in ‘De kennis van het menselijk hart’ Elisabeth de Roos, critica en vrouw van Du Perron, tot de kern van Forum.

Er lijkt een verandering te zijn opgetreden in het redactiebeleid van De gids. In de laatste aflevering (1995, 4-11/12) van deze jaargang zijn, behoudens enkele kleine essays, geen publikaties over Nederlandse literatuur opgenomen.

Literatuur 12 (1995) 5 bevat een artikel over de poëzie van de Maximalen door Koen Wauters (‘Pump up the volume! De Maximale beweging in de Nederlandse poëzie’). Mathijs Smit schreef een artikel over de verhouding tussen architectuur en literatuur rond de eeuwwisseling aan de hand van het werk van H.P. Berlage en Albert Verwey (‘In deze Bouwkunst kan onze Dichtkunst een zuster zien’). Tussen de dichter en de architect bestond een hechte vriendschap en geestverwantschap, die onder meer tot uiting kwam in de poëtische opschriften die Verwey voor de Beurs van Berlage verzorgde. J.A. Dautzenberg schenkt aandacht aan de doodsoorzaak van een personage uit Mulisch’ De ontdekking van de hemel in ‘De wraak van een jaloerse god. Het apocalyptische sterven van Max Delius’. Tenslotte schreef Rolf Wolfswinkel een artikel over de Zestigers van Gard Sivik, de Nul-beweging en Barbarber (‘Niet de fiktie, maar de realiteit’).

[p. 218]

In Literatuur 12 (1995) 6 stelt M.A. Schenkeveld- van der Dussen het probleem van het ontbreken van liefdeslyriek van vrouwen voor mannen in de zeventiende eeuw aan de orde. Het schijnt voor Nederlandse zeven tiende-eeuwse schrijfsters ‘not done’ om hun liefde voor een man in poëzie te verwoorden voordat ze getrouwd zijn, en dan nog wordt veeleer het huwelijk bezongen dan de passie. Hartstochtelijke lyriek van vrouwen is religieus van karakter, óf gericht aan andere vrouwen, óf onderdeel van een pastoraal literair spel. Verder in dit nummer: K. Beekman over Armando en Jan Cremer; H.H.J. de Leeuwe, ‘Het treurspel Scilla van Lukas Rotgans. Een stuk voor toneelspelers’ en Rob Delvigne, ‘Hermans oordeelt en veroordeeld. Een interview uit 1962’.

In Lust en gratie (47, 1995) is onder meer een biografisch georiënteerd essay van Joke Hermsen opgenomen over Betje Wolff en en Belle van Zuylen (‘De vrijplaats van de brief’).

Gert Jan de Vries levert in Maatstaf (1995, 5) een nieuwe documentaire bijdrage aan het onderzoek naar de literaire uitgeverijen. Hij bespreekt Van Oorschots exploitatie van Heijermans' toneelwerken (‘Voor de massa des volks’).

In nummer 7 van deze jaargang (1995, 7) gaan Ronald Spoor en Herman Verhaar tamelijk uitgebreid in op het epische gedicht De grijze dashond van Du Perron (1937). De titel van hun essay is: ‘Een keten van verbeelding’.

Hans Renders leverde aan het dubbelnummer (1995, 9/10) een biografische bijdrage over Hanlo (‘Jan Hanlo en de dood van Pieter Al’).

In Madoc 9 (1995) 2 beschrijft Eric Jas de carrière van de Vlaamse componist Guillaume Dufay. Eelco van Welie interviewt de Duitse mediëvist Arnold Angenendt. In ‘Over de hekel’ geeft Peter Raedts kritiek op de egocentrische trekken van Bernard van Clairvaux. Verder recensies van: Beatrijs, een middeleeuws Mariamirakel, vert. Willem Wilmink, inl. en ed. Theo Meder (Amsterdam 1995); Manuel Stoffers (red.), De middeleeuwse ideeënwereld, 1000-1300 (Hilversum 1995) en Esther Koch, Erwin Mantingh, Jos Stöver en Kaj van Vliet (red.), Over kaken, broodbanken en etstoelen. Sporen van middeleeuws Nederland(Utrecht 1995).

Nummer 3 van deze jaargang is grotendeels gewijd aan Nederland vóór Willibrord. Norbert Voorwinden schreef een artikel over orale dichtkunst in de Nederlanden voor en tijdens Willibrord (‘Dat hoorde ik zeggen...’). In ‘Over de hekel’ wordt Bonifatius aan de kaak gesteld als geschiedvervalser door Marco Mostert.

In het vierde nummer van Madoc (1995) 4 doen Carine van Rhijn en Mayke de Jong verslag van vier dagen Berlijn in het gezelschap van de Engelse mediëvist Ian Wood. Mariëlle Beukers wijdt n.a.v. de tweehonderdste geboortedag van de grondlegger van de Bibliotheca Rosenthaliana, Leeser Rosenthal, een artikel aan Hebreeuwse handschriften uit de middeleeuwen. Wybren Scheepsma schrijft over ‘Het kapittel van Windesheim en de zielzorg voor vrouwen’. Tenslotte doet Clara Strijbosch verslag van de werkzaamheden met het oog op het samenstellen van een bronnenrepertorium van het Middelnederlandse lied.

[p. 219]

In de Mededelingen van het Frederik van Eedengenootschap (29, 1995) schrijft Arie van Loon over Van Eedens veranderende opvattingen over natuur en maatschappij tussen 1885 en 1905 (‘Blijde natuur of blijde wereld?’). Hij concludeert dat Van Eeden de illusie van de maatschappijhervormende kracht der natuur, na de mislukking van zijn Walden-utopie, opgeeft. Marijke Stapert-Eggen levert aan hetzelfde nummer een biografische bijdrage over ‘De verloving van Martha van Vloten en Frederik van Eeden’.

Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 18 (1995) 2 bevat een biografisch artikel over Jan van Hoogstraten, wiens liefdesleven ‘een bron van inspiratie voor satirici vormde’, niet in de laatste plaats voor Jacob Campo Weyerman (Elly Groenenboom-Draai, ‘De schele droes op drift’). Joris van Eijnatten schrijft over Bilderdijks belangstelling voor horoscopen en astrologie (‘In horoscopo spectandae’) naar aanleiding van twee door Bilderdijk zelf geschreven horoscopen. Van Eijnatten ontcijfert deze mysterieuze handschriften, waarin Bilderdijk onder andere het tijdstip van zijn eigen dood probeerde vast te stellen.

In nummer 3 (1995, 3) wordt de levensbeschrijving van Van Hoogstraten voortgezet. Marleen de Vries portretteert Weyerman als typische Don Juan in ‘Over bindingsangst bij Weyerman’. André Hanou schrijft over Jan Pieter van der Steen, die zich als lid van een Leids literair-burlesk genootschap van de naam Weyerman bediende (‘Jan Pieter van der Steen (1772-?). Een andere Weyerman’).

Medieval sermon studies 36 (1995) bevat een internationale bibliografische lijst van studies over middeleeuwse preken (Thomas N. Hall, A basic bibliography of medieval sermon studies'). Aangekondigd wordt het project ‘Jordani de Quedlinburg Opera Omnia’ onder leiding van E.L. Saak (Rijksuniversiteit Groningen), waarbij het werk van Jordan van Quedlinburg zal worden uitgegeven en secundaire studies over hem zullen verschijnen. Verder bevat dit nummer een bijdrage van Anne T. Thayer (‘Sermon collections in print, 1450-1520’) en een bericht waarin gewezen wordt op de mogelijkheid via Internet en electronic mail met andere (religieus geïnteresseerde) mediëvisten te discussiëren.

In Millennium 9 (1995) 2 bestrijdt Bert Roest het negatieve imago van laatmiddeleeuwse latijnse geschiedschrijving aan de hand van een bespreking van de Satyrica historia van de franciscaan Paulinus van Venetië. Mariken Teeuwen wijdt een artikel aan een glos over de ‘harmonie der sferen’ dat de Ierse geleerde Johannes Scotus Eriugena schreef bij De nuptiis Philologiae et Mercurii van Martianus Capella. Ze voegde het origineel en haar vertaling van ‘Caelestium motum siderumque sonis’ als bijlage bij het artikel. Ed van der Vlist beschrijft en editeert twee nieuwe fragmenten van Die Dietsche Doctrinale, aangetroffen in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en in het gemeentearchief van Leiden.

Le moyen français 34 (1994) bevat de verslagen van een colloquium gewijd aan ‘La grande rhétorique’, dat in 1992 in Montréal gehouden werd. Enkele artikelen: G. Susong, ‘Les impressions arthuriennes françaises (1488-1591) et la grande rhétorique; R. van Deyck,

[p. 220]

‘François Villon ou la virtuosité verbale’ en R. Caron, ‘Grande rhétorique et productions satiriques populaires: correspondances?’.

De Internationale Vereniging voor Neerlandistiek bestaat vijfentwintig jaar. De redactie van Neerlandica extra muros (1995, 3) vroeg daarom verschillende auteurs (o.a. F. Bulhof, J. Stouten, Th. Hermans) een bijdrage te leveren over de neerlandistiek in anderstalige landen.

De negentiende eeuw (1995,3) bevat o.m. een artikel van Toos Streng (‘Opvattingen over individualiteit en algemeenheid in de Nederlandse kunsten literatuurbeschouwing rond het midden van de negentiende eeuw’). De besproken problematiek blijkt in verband te staan met de Duits-idealistische filosofie uit de eerste helft van de negentiende eeuw.

In het volgende nummer (1995, 4) staat een bijdrage van Tineke Jacobi en Joke Relleke over het literaire programma van De gids (‘De leus van vooruitgang!’). De auteurs stellen zich de vraag in hoeverre Potgieter en Bakhuizen uniek waren met hun pleidooi voor de vooruitgang van de Nederlandse literatuur.

Ruth Beijert bespreekt in De nieuwe taalgids (1995,5) de wijze waarop Willem Kloos in zijn kritieken Gezelle besprak (‘Gezelle, de eerste Tachtiger’). In ‘Over “spierinkjes”, een “kabeljauw” en het alchemistische tractaat van Gratheus filius philosophi’ reageert J.H. Winkelman op Helmut Birkhans studie Die alchemistische Lehrdichtung des Gratheus filius philosophi (1992). Verder in dit nummer recensies van o.m. Reinold Vugs' F. Bordewijk; een biografie (door Hans Anten) en van R. van Daele, Ruimte en naamgeving in Van den vos Reynaerde (door A.M.J van Buuren).

In het volgende nummer (1995, 6) stelt G.J. Dorleijn dat de literatuurgeschiedschrijving zich, ondanks de toegenomen aandacht voor de context, meer moet toeleggen op systematische bestudering van tekstkenmerken. In ‘De periodiserende computer of stilistiek als instrument voor periodisering’ geeft hij de aanzet tot een discussie over ‘periodiseringstilistiek’; een stilistische theorie en methodiek op linguïstische basis. In haar bijdrage aan dit nummer wijst M.A. Schenkeveld-van der Dussen in de artistieke context van Jacobus van Looys gedicht ‘De ar’ niet alleen Van Alphen en Staring, maar ook Jan Six van Chandelier aan. In ‘Als Flora ient sat sy daer op de bloemen’ concludeert F. de Schutter dat Jan van der Noot in zijn vers het streven van de late rederijkers en vroege renaissance voltooide door het naar het Franse voorbeeld van de Pléiade te vernieuwen. Voorts bevat dit nummer recensies van o.m. de volgende publikaties: Toos Streng, ‘Realisme’ in de kunst- en literatuurbeschouwing in Nederland tot 1875 (door J.M.J. Sicking); A.C.G. Fleurkens, Stichtelijke lust. De toneelspelen van D.V. Coornhert [...] (door Jan Konst); S.D. Post, Pieter Boddaert en Rutger Schutte, piëtistische dichters in de achttiende eeuw (door Els Stronks).

Dit laatste nummer van De nieuwe taalgids wordt ingeleid door redacteur M.C. van den Toorn, die iets uit de geschiedenis van het tijdschrift vertelt. Ook L. van Driel draagt bij aan de geschiedschrijving van de neerlandistiek in ‘Inhoud en betekenis van het tijdschrift De taalgids’.