Nederlandse historische bronnen 8

[1925]

Berlijn, 5 januari 1925

Lunch met den heer Rossi, vertegenwoordiger van Harriman²². Uitvoerig gesprek over de moeilijkheden, die op het oogenblik aan credietverleening aan Duitschland verbonden zijn. De Harrimans hebben al veel gedaan. Zij hebben het bekende contract met de Hamburg-Amerika Lijn en zijn op het oogenblik in nauwe relatie zoowel met de Diskonto Gesellschaft²³ als met de Haniel-groep²⁴ (Gute Hoffnungshütte, Nürnberg-Augsburg, etc.). Zijn ook in zeer nauwe relatie met Kröller, in wien, zooals Rossi zeide, de jonge Harriman een absoluut vertrouwen heeft, omdat hij meermalen had kunnen constateeren, dat in gevallen, waar het er op aankomt, Kröller steeds de waarheid spreekt.

Rossi vertelt ook uitvoerig de historie van de een tijdlang geloopen hebbende onderhandelingen met de Rotterdamsche Bank. De eerste besprekingen hadden plaats in Den Haag, waar Harriman eenigen tijd bij Kröller vertoefde (bij deze gelegenheid zagen wij hem in een van de vergaderingen van het tenslotte niet tot stand gekomen comité-Rengers²⁵). Kröller had bij die gelegenheid een voorstel, dat Harriman een belangrijk bedrag aan aandeelen in de Rotterdamsche Bank zou nemen²⁶. Als maximum som, waar toenmaals over gesproken is, noemde Rossi mij 20 millioen dollar. De besprekingen waren toen nog betrekkelijk vaag, maar Harriman achtte zich toch, tot schrik van Rossi en anderen, gebonden. Harriman ging hierbij geheel af op Kröller. Kort daarna ging Harriman naar Amerika terug

22 Amerikaans conglomeraat van bank-, scheepvaart- en mijnbouwondernemingen met belangrijke belangen in Polen en de Sovjet-Unie, dat werd geleid door W.A. Harriman, de latere diplomaat. Zie Link, Amerikanische Stabilisierungspolitik, 370-371.

23 Zie noot 4.

24 Duits staal- en mijnbouwconcern.

25 Baron E. van Welderen Rengers. Zie inleiding, 22.

26 Zie noten 13 en 18. Kröller was niet alleen grootaandeelhouder van de Robaver, maar ook haar voornaamste debiteur.

[p. 45]

en werden de besprekingen schriftelijk voortgezet, waarna Van Deventer met Westerman naar Amerika kwamen²⁷. Harriman moest echter juist naar Europa, zoodat Harriman en Rossi hen op de boot voorbijvoeren. Later hebben zij met Westerman en de anderen in Europa langdurig gesproken en het resultaat was, dat het aanbod gehandhaafd werd op voorwaarde: 1. dat de Harriman-groep een eerste-klas Nederlander als vertegenwoordiger van zijn belangen in de Rotterdamsche Bank kreeg, 2. dat deze vertegenwoordiger een volstrekte medezeggenschap kreeg in alle zaken. Dit impliceerde een niet onbelangrijke verandering in het wezen der zaak in de positie van Westerman. De onderhandelingen hebben daarna eenige tijd getraineerd. Westerman is nog eens in Amerika geweest. Ten slotte zijn de onderhandelingen toch afgesprongen. Zooals Rossi zeide was het niet mogelijk een Hollander te vinden, die als vertegenwoordiger kon optreden - met behulp van Kröller is hiernaar gezocht - en in de tweede plaats was het de heer Westerman - or perhaps mrs. Westerman, zooals Rossi zeide - die zich tegen de vermindering zijner positie verzette. Ik vroeg hem, of men niet eens verder in Nederland had rondgekeken en de zaak nog eens met iemand anders, b.v. den heer Vissering had besproken, doch dit was niet geschied.

Tusschen de verdere geschiedenis van de Rotterdamsche Bank en die van de Guaranty Trust werd vervolgens een parallel getrokken. Rossi vertelde in details hoe het met de Guaranty Trust indertijd gegaan was. Toen in insiderskringen zekere uneasiness ontstond werd binnen een week het publiek verrast met een tusschentijdsche balans, onderteekend door een nieuwen man, Parker²⁸, terwijl in het bestuur niet onbelangrijke veranderingen waren gebracht. In enkele maanden is de Guaranty Trust de moeilijkheden geheel te boven gekomen.

27 Zie De Vries, Herinneringen en dagboek, 559 vlg., 624.

28 Niet getraceerd.

Berlijn, 7 januari 1925

Langdurig bezoek bij Excellenz von Glasenapp op zijn kamer. Ik dank hem zeer voor de gedichten, die hij mijn vrouw gestuurd heeft en wij spreken nog een oogenblik hierover. Dan komen wij op de inflatieperiode en hij beklaagt zich opnieuw zeer over de aanvallen, waaraan ook nu nog Havenstein en hij bloot staan. Het kon indertijd niet anders. In den oorlog was het niet-verleenen van verdere credieten aan de regeering uitgesloten en na den oorlog zou van een dergelijke maatregel een uiteenvallen van het rijk het gevolg zijn geweest en den staat over te laten eigen papier te drukken zou nog verkeerder zijn geweest. In den oorlog hadden ongetwijfeld hooger belastingen geheven kunnen worden en zijn vriend Helfferich was hier persoonlijk ook voor. Het waren echter de politieke partijen en vnl. het Zentrum²⁹, die zich hiertegen hebben verzet. In 1922 heeft de bank aan

29 De grote katholieke middenpartij.

[p. 46]

de regeering laten weten, dat zij met eind 1923 geen verdere credieten zou verstrekken - - -³⁰.

30 Passage over de invoering van de rentenmark en een bezoek van hertog Adolf Friedrich von Mecklenburg aan Flores niet opgenomen.

Berlijn, 8 januari 1925

- - -³¹ Des middags bezoek van dr. Mannheimer uit Amsterdam in begeleiding van Excellenz von Glasenapp. Dr. Mannheimer heeft een goede reis gehad naar Amerika en is volkomen onder de indruk van het ontzaglijk dure leven en het ontzaglijk hooge loonniveau. Hij vertelt van de wijze van ontvangen bij Morgan en Otto Kahn van Kuhn, Loeb en Co.³². De laatste woont in een huis in de 5th Avenue, waarvan steen voor steen en ook de inrichting vrijwel geheel gecopieerd zijn naar het Palazzo Pitti in Florence. Een eind verder staat nog precies zoo 'n copie en daarin zit het bestuur van de Federal Reserve Bank of New York. Benjamin Strong zit in de kamer, waarin in Florence de laatste Pitti de zaak heeft laten verloopen en ten slotte zich zelf, nadat hij alle gobelins en kunstschatten verkocht had, heeft opgehangen. Mannheimer is zeer tevreden over de resultaten van zijn reis.

Den verderen tijd gesproken over de Barmat en Kutisker zaak. Mannheimer oordeelt over de Barmats heelemaal niet slecht. De fout zit veeleer bij de Seehandlung³³. Laat die haar vrije geld liever geven aan banken als Mendelssohn, de Deutsche Bank, die zullen niet 50 millioen aan één man geven, maar aan 50 menschen ieder één millioen. De Seehandlung en vooral ook de Post, waarvan de minister bovendien de sociaal-democratische kringen, die met de Barmats in nauwe relatie stonden, zeer goed kent, wilden het onderste uit de rentekan hebben. Dr. Mannheimer zingt voorts lof van dr. Van Aalst.

31 Passage over een gesprek met Harris over goudproduktie niet opgenomen.

32 Een invloedrijk Amerikaans bankhuis onder leiding van Paul Warburg, een broer van Max Warburg, lid van de Generalrat. Zie Link, Amerikanische Stabilisierungspolitik, 70, 284, 302, 455.

33 Tijdens de eerste wereldoorlog hadden de broers Judko en Elias Barmat, die uit de Ukraïne afkomstig waren, vanuit Nederland levensmiddelen aan de Duitse staat verkocht, waarbij zij in contact kwamen met Duitse politici. Na de oorlog in Duitsland gevestigd, bouwden zij met kredieten van de Pruisische Staatsbank, de Seehandlung, en de posterijen een financieel imperium op, dat eind 1924 volledig instortte. De minister van posterijen werd gearresteerd en stierf kol daarop in de gevangenis. Vervolgens werd rijkspresident Ebert (SPD) door de rechtse oppositie bekritiseerd vanwege zijn relaties met de Barmats. Om zich tegen zijn critici te kunnen verweren verwaarloosde hij een blindedarmontsteking, waaraan hij op 28 mei 1925, ‘buchstäblich zum Tode gehetzl’, overleed. Zie Heiber, Die Republik, 169.

Berlijn, 14 februari 1925

De laatste dagen diners bij Urbig en Albrecht³⁴. Na tafel veel gesprekken over de

34 Vermoedelijk is de Duitse bankier G. Albrecht bedoeld.

[p. 47]

schandalen van den laatsten tijd en hun invloed op de politiek. Bijna ieder legt het uit ten nadeele van de republiek. Slechts een enkele wijst op een natuurlijk verband met de inflatie en ook deze ontkennen niet, dat de sociaal-democraten zich zeer weinig geschikt tot regeeren hebben getoond, waartegen weder wordt opgemerkt, dat de gelegenheid tot scholing, die zij bij voorbeeld in Engeland hebben gehad, hun hier nooit gegeven is. Merkwaardig was, dat zelfs iemand als Schacht zich op een moment genoopt zag tot de exclamatie: ‘Aber denken Sie dann, daß ich kein Monarchist bin!’.

Ook de Aufwertungsfrage³⁵ houdt de geesten zeer bezig. Allermerkwaardigst is de buitengewoon verschillende manier, waarop op verhalen over den keizer in Holland gereageerd wordt.

35 Deze kwestie had betrekking op de vraag of de bezitters van waardepapieren, die door de inflatie waardeloos waren geworden, recht hadden op een schadevergoeding van staatswege. Vooral door de conservatieve DNVP werd voor een dergelijke maatregel gepleit.

Berlijn, 24 maart 1925

Diner van Nogara, waarbij lang gesprek met Delacroix. In de eerste plaats is Delacroix zeer verheugd over het feit, dat de onderhandelingen tusschen België en Nederland thans flink opschieten³⁶. Hij acht het volstrekt noodzakelijk, dat tusschen deze 2 landen de meest volstrekte overeenstemming heerscht.

Verder lang gesproken over Duitschland, waarbij Delacroix zeer verstandige opvattingen bleek te zijn toegedaan. Volgens hem was een van de groote fouten van het verdrag van Versailles, dat aan Duitschland alle gelegenheid tot expansie elders ontnomen was. De fout hiervan lag voornamelijk bij Engeland en het was Delacroix's overtuiging, dat een van de dingen, die volstrekt veranderd moesten worden was de toestand in Afrika. Engeland behoorde b.v. Oost-Afrika terug te geven, in welk geval z.i. België stellig geen zwarigheden zou maken Uganda weder aan Duitschland af te staan. Ik zeide hem, dat de chauvinistische pers zich daar toch zeker tegen zou verzetten, waarop hij antwoordde, dat dat een quaestie van verstandige behandeling was. Hij voegde er aan toe, dat hij meende, dat de Duitschers deze quaesties nog dikwijls verkeerd bezagen. Over Frankrijk was hij ook in verschillend opzicht pessimistisch. - - -³⁷

36 Deze onderhandelingen mondden uit in het verdrag van 3 april 1925. Zie Van der Klaauw, Nederlands-Belgische relaties; Wels, Aloofness en Schuursma, Onaannemelijk tractaat.

37 Passage over een gesprek met Addis over de verschillende commissioners niet opgenomen.

Amsterdam, 20 juni 1925

Naar aanleiding van het gesprek met Schacht over de politiek van de Nederland-

[p. 48]

sche Bank³⁸, waarvan ik een verslag opmaakte, heb ik een langdurig gesprek gehad, zoo van den trein komend, met Heldring en daarna met Ter Meulen. Uit beider uitingen bleek mij, dat de onaangename stemming over de Duitsche houding in Holland grooter is dan ik dacht. Men verweet Duitschland niet alleen een veel verder gaande bevoordeeling van Hamburg en Bremen³⁹, maar nog verschillende andere zaken, waaronder de moeilijkheden, die aan de Amsterdamsche wol aan de grens in den weg worden gelegd, welke moeilijkheden in Bremen en Hamburg niet voorkomen. Voorts het nieuwe tarief, dat onzen groente-uitvoer en andere artikelen ernstiger treft dan voor den oorlog⁴⁰, en zoo meer. Verstoord is men ook wegens de wijze, waarop alles in Duitschland op de lange baan wordt geschoven. Het verschil met Antwerpen is van niet veel beteekenis en in dezen heeft Duitschland ook reeds toezeggingen gedaan. Het gaat echter om de zeer sterke vergrooting van den voorsprong van Hamburg en Bremen vergeleken met voor den oorlog. Heldring beloofde mij dienaangaande enkele cijfers te sturen.

Met beiden ook lang gesproken over den toestand hier. Het trof mij dat Ter Meulen, in wiens aard het overigens niet ligt, belangrijk optimistischer was. Het ligt in den aard dat wanneer men crediet hebben moet men anders praat dan tegenover degenen, die later voor de transfer zullen hebben op te komen, of daarmede in verband staan. Ter Meulen was overigens over de houding van de bank hier in allerlei quaesties niet erg te spreken. Dat de Nederlandsche Bank thans door alle oud zeer heen komt, vermeldde Heldring met groote voldoening.

38 Voor de oorlog had de Nederlandsche Bank over een portefeuille wissels in marken beschikt, waarmee kleinere koersschommelingen werden gecorrigeerd. Tijdens de inflatieperiode waren deze wissels waardeloos geworden, hetgeen voor de bank een gevoelig verlies betekende. Het feit, dat dit verlies niet was vergoed, stak de directie van de bank des te meer, omdat haar zusterbank, de Javasche Bank, haar verlies op een vergelijkbare portefeuille wel vergoed had gekregen. Om haar ongenoegen te uiten, en om haar verzoek om vergoeding kracht bij te zetten, dreigde de Nederlandsche Bank begin mei 1925 in een brief aan in Amsterdam gevestigde buitenlandse banken met een inkrimping van Nederlandse kredieten aan Duitse debiteuren. Zie De Vries, Herinneringen en dagboek, 613, 620. 621, 628, 677.

39 Bruins doelt hier op de zogenaamde Seehafenausnahmetarife, de preferentiële spoorwegtarieven in Duitsland, die tot doel hadden het landvervoer van het Rijnland met de Noordzeehavens zo goedkoop te maken dat West-Duitsland niet meer zou importeren via Amsterdam en Rotterdam, maar via Hamburg en Bremen. Zie Verseput, ‘Nederland’.

40 Het nieuwe invoertarief.

Berlijn, 13 juli 1925

Om half elf bezoek van den heer Norman, governor van de Bank of England, die met den heer Strong van de Federal Reserve Bank te New York voor een dag of vijf op bezoek in Berlijn is. Jongstleden vrijdag na hun aankomst heb ik met hen bij Schacht gedejeuneerd. Vanavond is er een bieravond bij de bank en morgen ontmoet ik den heer Norman bij McFadyean.

De heer Norman, die ruim twee uur bij mij gezeten heeft, begon met mij te vragen,

[p. 49]

wat ik dacht van Schacht en zeide erbij, dat hij zelf was devoted to Schacht en dat ik niet probeeren moest zijn meening te veranderen, omdat mij dat toch niet zou gelukken. Ik vertelde hem mijn meening en zeide, dat ik gelukkig was het gevoel te hebben dat ik persoonlijk met Schacht zeer goed kon opschieten, doch wees ook op enkele andere kanten, o.a. op Schacht's ontvankelijkheid voor wisseling van stemmingen, waarom het des te meer te betreuren was, dat hij in de bank feitelijk alleen stond, en voorts op zijn vele spreken, te merkwaardiger, omdat hij erg gevoelig is voor openbare bespreking en zich critiek persoonlijk aantrekt. ‘Yes, he is a man with a heart’, antwoordde Norman, waaraan hij toevoegde, dat het toch veel belangrijker was den toegang tot iemands hart te vinden dan tot iemands brains. Norman zeide mij, dat ook Schacht hem van zijn kant gezegd had, dat hij het met mij uitnemend kon vinden.

Daarna over mijn positie gesproken, waarbij ik hem ook vertelde, dat het technische werk, op welk gebied mijn wettelijke bevoegdheid ligt, betrekkelijk eenvoudig is en dat ik wel eens het gevoel had voor het overige, hoe zeer ik in het algemeen voldoende informatie kreeg, toch te staan buiten het wezenlijk bedrijf. Hieraan was echter weinig te veranderen. Zonder een persoonlijk goede verhouding zou het belangrijkste deel van mijn taak onuitvoerbaar zijn.

Norman vroeg mij hoe mijn indruk was van de positie van den Generalrat. Ik zeide hem, dat vooral de buitenlandsche leden het onbevredigende, dat ik zelf voelde, in nog veel sterker mate moesten voelen en dat dit vooral tot uiting kwam in den persoon van McGarrah. Persoonlijk moest ik dit echter toeschrijven: 1. aan het feit, dat McGarrah als Amerikaan weinig van Europeesche toestanden op de hoogte is en 2. ligt het in den aard van het bankbedrijf. In de spoorwegen is het veel gemakkelijker om de maand 3 of 4 dagen bij elkaar te komen en over allerlei bedrijfspunten te spreken. Bij het bankbedrijf gaat het over de algemeene bankpolitiek, waarover men natuurlijk academisch van gedachten kan wisselen, maar die zich uit in de massa der dagelijksche beslissingen, die nu eenmaal niet in een commissie, die eens in de twee maanden vergadert, kunnen worden ingebracht. Zoo b.v. de jongste disconto-verlaging, waartoe uiteraard op het geëigend moment moest worden besloten en die niet op een volgende vergadering van den Generalrat wachten kan. Het was een feit, dat de Generalrat in de wet zeer weinig bevoegdheden heeft en daarom was de actie van sir Charles Addis⁴¹ zeer toe te juichen, omdat zij toonde, dat de Generalrat over verschillende quaesties een eigen meening wenscht te hebben. Ik had er echter dikwijls over nagedacht en ook met Schacht over gesproken, doch zie geen mogelijkheid om door verandering van bevoegdheid veel te bereiken, daargelaten of dergelijke wetsverandering mogelijk zou zijn. Persoonlijk heb ik het zeer betreurd, dat dadelijk begonnen is met eens in de twee maanden te vergaderen. Beter was geweest b.v. het eerste half jaar maandelijks bijeen te komen. De beste wijze om dit gevoel van tekort te doen verdwijnen, was echter m.i. meer persoonlijk contact, in de eerste plaats met

41 In zijn dagboek gaat Bruins op deze actie niet verder in.

[p. 50]

Schacht. Norman zeide, dat dit niet alleen gold voor Schacht maar ook voor mij, waarop ik zeide, dat ik, naar ik geloofde, veel meer met McGarrah gesproken heb dan Schacht, maar dat ik juist in de punten waar het om gaat Schacht onmogelijk kon vervangen. Norman drukte er zeer op, dat ik toch wanneer McGarrah weder in Berlijn komt nog eens zeer mijn best zou doen veel contact met hem te hebben, wat ik gaarne beloofde. Ik zeide ook nog, dat een van de punten, die ook een rol spelen deze is, dat de Amerikanen aan veel grooter publiciteit gewend zijn dan wij hier in Europa, zoodat zij b.v. ten opzichte van de opmaking van den weekstaat van de bank kwade vermoedens hadden, daar waar wij dit als vanzelfsprekend beschouwen. Overigens is McGarrah een Quaker en een zeer fijngevoelig man. Dikwijls had ik het gevoel, dat eigenlijk Schacht de Amerikaan is en McGarrah de man van dezen kant van den oceaan. Vergeten moest bovendien niet worden, dat Schacht buitengewoon veel te doen heeft, terwijl hij zich uiteraard dikwijls te weinig realiseert wat bij den ander bekend is en wat niet. Ook met Gilbert en de zijnen trof mij dit dikwijls en wanneer ook Gilbert en anderen klagen over te weinig mededeelzaamheid, dan is dit meer dan eens het gevolg hiervan, dat zij geen Duitsch kennen, dus niet zelf de krant lezen en daardoor dingen en openbare meeningsuitingen niet kennen, die de Duitscher als vanzelfsprekend bekend veronderstelt. Ik prees Gilbert om zijn arbeidzaamheid, zijn verantwoordelijkheidsgevoel en zijn volstrekt onpolitiek standpunt. Norman was het hiermede geheel eens en noemde Gilbert een jongen man van unlimited possibilities. Hij vroeg mij hoe oud hij was, waarop ik zeide ‘twee- of drie- en dertig’. ‘Dat is de helft van mij’, zeide Norman en dan ik: ‘dat kan ik niet gelooven’, waarop Norman zeide: ‘Ik ben 52, maar 52 is meer dan twee maal 33’. - - -⁴²

Het eind van het gesprek was, dat Norman mij zeide, dat ik ook mijnerzijds moest doen wat ik kon om de buitenlandsche leden van den Generalrat persoonlijk op de hoogte te houden en dat ik niet behoefde te vreezen, daarmede te treden in de rechten van Schacht. In het najaar moest ik nog eens in Londen komen praten. Zooals ik den heer R. Mees vandaag schreef, heeft dit gesprek mij een buitengewonen indruk gegeven van en eerbied voor den persoon en het inzicht van den heer Norman.

Over de Amerikanen in het algemeen sprekend zeide Norman nog, dat except enkelen, waaronder hij rekende de Morgan people en Owen Young, alsmede weldra Gilbert, de Amerikanen in den regel van een naiëf provincialisme blijk geven, dat het zoo moeilijk maakte met hen verder te komen. ‘Wat een opvoedingstaak ligt daar nog voor ons’, zeide Norman ‘You have many opportunities in that direction’.

42 Passage over de deviezenvoorraad van de Reichsbank en de firma Krupp niet opgenomen.

Berlijn, 16 juli 1925

Aangezien Leverve mij gisteren of eergisteren verteld had, dat Norman hem naar

[p. 51]

de Nederlandsche spoorwegquaestie gevraagd had, had ik nog te meer reden vanmiddag op de lunch bij Morgan, Norman te vragen of ik hem over deze zaak nog eens een oogenblik kon spreken. Norman zeide, dat hij mij tevens nog gaarne over enkele andere quaesties wilde spreken en kwam diens volgens vanmiddag om 5 uur aan de bank. Ik begon met hem, zooals ik meerderen deed, uiteen te zetten, dat de achtergrond van de geheele zaak eigenlijk is een algemeen geprikkeld gevoel in Nederland, omdat men beseft, dat Duitschland, nu het zich weder wat sterker gevoelt, de kleine landen weder gaat behandelen evenals voor den oorlog, een karaktertrek, waarvan de kleine buren van Duitschland steeds de gevolgen hebben ondervonden en die in het verkeer met andere groote landen, Engeland in de eerste plaats, ontbreekt.

In dit kader moest hij de circulaire⁴³ en besprekingen van de Nederlandsche Bank zien, die mitsdien in dezen veel meer een algemeen opinie vertolken. De spoorwegquaestie⁴⁴ is in een vervelende phase gekomen, doordat de Duitsche regeering zich van haar definitieve afspraak in juli 1924 gemaakt, niets heeft aangetrokken en zich later beroepen heeft op het particuliere karakter van de spoorwegen onder het Dawesplan. Tegen zekere preferentie voor de eigen havens heeft Nederland natuurlijk geenerlei bezwaar. Hierin is ieder land souverein. Wat Nederland echter hindert, is, dat de verschillen, die voor den oorlog pfennige waren, thans marken zijn geworden en dat exportmogelijkheden, door credieten van Nederlandsche zijde in het leven geroepen, thans zich uiten in zendingen over Hamburg en Bremen en niet over de Nederlandsche havens, gelijk voorheen. Nederland staat in dezen niet alleen, België, Frankrijk en Italië hebben gelijke belangen, zij het misschien niet in die mate en in het Rijnland wordt veel voor het Nederlandsche standpunt gevoeld. Nederland haalt thans echter de kastanjes uit het vuur. Hieruit blijkt tevens, dat er tusschen de credieten en spoorwegpolitiek een veel nader verband is dan een algemeene vermenging van politiek en bankwezen. Tot voor kort heeft de Nederlandsche Bank voor haar medewerking de aanwezigheid van een positief Nederlandsch belang geeischt. Enkele maanden geleden is men wat ruimer geworden⁴⁵. Hier zou het echter gaan om medewerking in een geval, waarin contraire belangen worden gediend. Voorts vertelde ik hem de quaestie van de wol en het nieuwe tarief. De wolquaestie is thans geregeld en wat het tarief aangaat, moest ik bekennen dat, voor zoover het luxe-invoer betreft, Duitschland niet geheel ongelijk heeft haar invoerrechten als een verteringsbelasting te benutten.

Over de spoorwegquaestie sprekende, appuyeerde Norman zeer op het thans

43 Bedoeld is de in noot 38 genoemde brief.

44 Zie noot 39.

45 Tot het voorjaar van 1925 had de Nederlandsche Bank als voorwaarde voor het herdisconto van een acceptwissel bepaald, dat de goederen waarvan de aankoop met Nederlands krediet was gefinancierd over een Nederlandse haven moesten worden verscheept. Over acceptkrediet, zie Houwink ten Cate, ‘Amsterdam’ en Somary, Bankpolitik; voor het beleid van de Nederlandsche Baak, zie Jongman, Nederlandse geldmarkt.

[p. 52]

particuliere karakter der spoorwegen⁴⁶. Hij had ook von Siemens ontmoet en in het algemeen over de positie van de spoorwegen sprekend, van dezen den indruk gekregen, dat hij scherp op de zelfstandigheid van de spoorwegen stond. Ik vertelde hem, dat ik daags tevoren de heeren von Siemens en Schacht met onzen gezant had samengebracht en dat daarbij von Siemens geheel hetzelfde standpunt had ingenomen. Omdat ik reeds vroeger het gevoel had, dat hieromtrent geen misverstanden moesten bestaan, had ik den heer Repelius een nota over de preciese positie van de spoorwegen laten opmaken, die ik aan de competente personen had toegezonden. M.i. moest het zwaartepunt thans liggen in een overleg tusschen de spoorwegen, waartoe tot 21 september niets gebeuren moest.

Norman vertelde mij, dat hij van Schacht een nogal scherpen brief over de handelingen van de Nederlandsche Bank gekregen had en dat hij daarna zich bij den heer Ter Meulen nader had geïnformeerd. Schacht had hem ook verteld van zijn gesprek met mij, waarop ik den heer Norman verslag deed van wat ik verder in dezen had gedaan en besproken. Ik moest bekennen, dat men vermoedelijk in Nederland niet geweten heeft, hoe scherp op dat oogenblik het wapen wezenlijk was, doch dat ik hoop had, dat althans tot 21 september, den dag van de volgende vergaderingen der spoorwegen, niets gebeuren zou. Norman zeide, dat hij het persoonlijk zeer betreurde, dat de heer Vissering zich niet tevoren met Schacht verstaan had en hij vroeg of Vissering mij in dezen niet gekend had. Ik antwoordde, dat ik er niets van had geweten, doch het betreuren moest niet tevoren in Holland te zijn geweest. Ik was in dien tijd langen tijd hier en zag Vissering eerst na de circulaire. Toen ik zeide, dat ik meende, dat er misschien wel een reden kon hebben bestaan, waarom Vissering op het oogenblik minder geneigdheid had zich met Schacht in verbinding te stellen, antwoordde Norman dat ik vermoedelijk doelde op een quaestie omtrent vergoeding van verliezen op oude markwissels geleden, waaromtrent de heer Tetrode hier was geweest en Schacht hem zeer uitvoerig had ingelicht. Schacht had hem ook verteld, dat hij mij de brieven van den heer Tetrode en zijn antwoord had laten lezen. Norman voegde er aan toe, dat wat Schacht hem verteld had, hem het gevoel gaf, dat de claims van de Nederlandsche Bank zeer gering waren. Het ging om een Duitsche wisselportefeuille in het begin van den oorlog bij Warburg⁴⁷ en Bleichröder uitstaande⁴⁸. Van Duitsche zijde is toen voorgesteld, dat de Nederlandsche Bank een Nederlandsche wisselportefeuille zou innen en de Duitschers zich met de inning van de Nederlandsche Bank-wissels zouden belasten. Hiervan is niets gekomen, omdat, zooals Schacht zeide, men van Nederlandsche zijde niet in dit voorstel wilde treden. Eenige garantie direct of indirect voor den wisselkoers is aan de Nederlandsche Bank nimmer gegeven. In dit opzicht is er verschil met de Javasche Bank, die iets dergelijks wel van de firma Warburg gekregen heeft. Onder deze omstandigheden

46 In het Dawesplan was immers bepaald dat de Duitse spoorwegen werden geprivatiseerd. Zie inleiding, 18.

47 M.M. Warburg & Co., Hamburg.

48 Zie noot 31. S. Bleichröder, Berlijn was een der meer vooraanstaande particuliere banken.

[p. 53]

kan Norman volkomen begrijpen - onder reserve natuurlijk, dat deze voorstelling van Schacht volledig en juist is - dat Schacht zich niet verantwoord heeft kunnen voelen deze vorderingen anders te behandelen dan alle andere markvorderingen⁴⁹. Ik zeide, dat ik inderdaad de brieven gelezen had, doch dat ik dadelijk het gevoel had gehad, dat Schacht's brief veel te kort en abrupt afwijzend was⁵⁰. Had hij b.v. geschreven, dat hij gaarne er nog eens met Vissering over wilde spreken, dan had hij toch zijn standpunt kunnen handhaven en niet verder overleg moeilijk gemaakt. Overigens behoefde ik niet te zeggen, dat ik de quaestie heel jammer vond en dat een goede persoonlijke verhouding tusschen de heeren Schacht en Vissering ook mij van het allergrootste belang scheen, waarop Norman zeide, dat hij meende dat het mijn plicht was om in dezen bemiddelend op te treden en de zaak weder in het juiste spoor te brengen.

Ik zeide, dat het eigenlijk mijn plan was geweest bij deze bespreking den heer Norman te vragen zelf dit te doen, waarop hij zeide, dat hij, wanneer het eenigszins kon, in de tweede helft van augustus met Strong naar Amsterdam zou komen en anders toch vermoedelijk den heer Vissering naar hij hoopte spoedig wel eens in Londen zou zien. Ik zeide nog, dat ik juist in een verhouding tusschen de Nederlandsche Bank en de Reichsbank mij eigenlijk liever afzijdig hield, omdat ik zelf Nederlander was en ik ook nimmer vergeten moest, dat mijn positie aan de Reichsbank geheel berust op goede vriendschap. Met een andere centrale bank zou ik dat bezwaar niet gehad hebben, waarop Norman zeide, dat ik hier geheel in internationale functie was en mijn Nederlanderschap in dezen geen rol speelde. Hij had met genoegen gehoord, dat ik morgen naar Nederland ging en hoopte, dat ik nog eens een gesprek met Vissering zou hebben.

49 Namelijk waarop niets was vergoed. Zie noot 35.

50 Schacht had op 26 maart Tetrode kortheidshalve geschreven dat het hem speet, dat hij in deze met de Nederlandsche Bank van mening verschilde; Archief de Nederlandsche Bank NV, dossier 77, markensaldi Nederlandsche Bank.

Berlijn, 17 juli 1925

Gesprek met Schacht voor vertrek naar Holland. Ik zeg, dat, terwijl ik eerst meende de hangende quaesties aan den tijd en aan den heer Norman te moeten overlaten, ik thans, na de gesprekken met Norman, nu ik naar Holland gaande den heer Vissering zeker zou zien, gaarne zoo mogelijk het mijne zou willen doen om te helpen de verhouding weder zoo goed mogelijk te maken. Schacht apprecieert dit en zegt, dat hij zijnerzijds niets anders wenscht dan de meest vriendschappelijke verhoudingen en nauwe samenwerking. Hij heeft van Warburg een voorstel gekregen om de Nederlandsche Bank in staat te stellen hier een zeker bedrag tegen 9% uit te zetten, waartegenover Schacht een gelijk bedrag in Nederland zou uitzetten, daarmede gelegenheid gevend aan de Nederlandsche Bank om in 8 of 10 jaren een belangrijk deel van het verloren bedrag terug te winnen. Alhoewel het

[p. 54]

aldus toch ‘auf meinem Rücken’ gaat, is Schacht bereid hiertoe mede te werken.

Op mijn opmerking, dat de eenigszins kortaangebonden toon van zijn antwoord aan Tetrode⁵¹ misschien een belemmering vormde, antwoordde Schacht, dat het nimmer zijn bedoeling is geweest hiermede op de algemeene verhouding en zeker niet met Vissering ongunstig in te werken. Zijn indruk was steeds, dat de heer Tetrode in de afwezigheid van mr. Vissering wat al te ijverig was geweest, en dat een kort gesprek met mr. Vissering alles zou ophelderen. Hij is tot een zoodanige bespreking, die hij zeer wenschelijk acht, ieder oogenblik bereid en hoopt dat men in Holland zal inzien, dat het niet de regeering is, doch de zelfstandige spoorwegen, die in dezen beslissen. Hij zeide mij - wat Norman mij niet verteld had - dat deze van Leverve den indruk gekregen had, dat Leverve de Duitsche spoorwegpolitiek billijkte en persoonlijk ondersteunde. Leverve zelf gaf mij niet den indruk zoo categorisch te zijn. - - -⁵²

Schacht vertelde nog, dat er inderdaad veel terugtrekkingen van crediet uit Holland hebben plaats gevonden, tezamen zelfs enkele tientallen millioenen mark, wat hem zeer ongelegen was gekomen. Vögler was een dag tevoren bij hem en vertelde, dat vele zwaarindustrieelen van uit Holland om gedeeltelijke of zelfs volledige terugbetaling waren aangemaand⁵³. Ik dankte hem zeer voor de mededeeling. Hij zijnerzijds mij voor den steun in de besprekingen met Norman en Strong verleend.

51 Zie de vorige noot.

52 Passage over de gouden standaard niet opgenomen.

53 Zie Ter Horst, ‘Holland’ en Mautner, ‘Nederland’.

Amsterdam, 20 juli 1925

- - -⁵⁴ Daarna een langdurig gesprek met de heeren Vissering en Tetrode. Ik vertelde in het algemeen het een en ander over de gesprekken met Norman en Schacht en zeg, dat ik het persoonlijk zeer zou waardeeren, indien ik naar Berlijn kon gaan met een mededeeling, die uitzicht op spoedig nader overleg tusschen de beide banken bood. Tetrode vertelt van het voorstel, dat hij van Warburg gekregen heeft, waarover Schacht mij ook reeds sprak. De Nederlandsche Bank verwerkt een tegenvoorstel, waarover donderdag nadere mededeelingen. Middelerwijl zeggen beiden, dat nu Norman en Strong zich met de mark eenigszins solidair hebben verklaard⁵⁵, het vraagstuk van verdere credietverleening aan Duitschland nog wel eens onder de oogen kon worden gezien. - - -⁵⁶

54 Passage over een tenniswedstrijd niet opgenomen.

55 Norman en Strong hadden kort tevoren aan Schacht beloofd, dat hij bij een tekort aan deviezen op hun banken kon rekenen en zij hem dollars en ponden zouden lenen.

56 Passage over hypothecaire kredieten aan Duitsland niet opgenomen.

[p. 55]

Amsterdam, 23 juli 1925

's Morgens de verslagen van de diverse besprekingen met Norman en Strong, alsmede de besprekingen met Schacht op 17 juli aan Vissering voorgelegd. Vissering vertelde mij, dat naar aanleiding van het voorstel van Warburg, thans bij brief van Tetrode aan Warburg de bank harerzijds een ander voorstel had gedaan. Het bedrag, waarover de Nederlandsche Bank het renteverschil tusschen het Reichsbank en het Nederlandsche Bank disconto genieten zal, zou worden verhoogd tot 50 millioen mark. De Nederlandsche Bank berekende het verschuldigde op grond van het wisselbedrag van augustus 1914, met bijberekening van 3% intrest. Aldus komt men tot ongeveer 10 à 11 millioen mark en niet tot het bedrag van 14 millioen mij door Schacht genoemd. Op de genoemde basis zou dit bedrag in 4 à 5 jaar zijn inverdiend, waarmede de Nederlandsche Bank tevreden zou zijn. Als tegenprestatie was de Nederlandsche Bank dan bereid zelve een nieuwe Duitsche wisselportefeuille aan te leggen tot een bedrag van b.v. 20 millioen, mits de goudwaarde door een gouddepot werd gegarandeerd. Over deze 20 millioen zou Schacht desgewenscht oogenblikkelijk kunnen beschikken en men vertrouwde, dat dit voor hem een belangrijke factor zou uitmaken. Vissering vroeg mij, wat ik ervan dacht, waarop ik zeide, dat het aanbod mij zeer verstandig leek, doch dat ik alleen zou willen adviseeren om ingeval tegen een gouddepot bezwaar werd gemaakt, met een schriftelijke garantie van Schacht genoegen te nemen. Op verzoek van Vissering zal ik bij Schacht informeeren hoe hij in het algemeen over dit voorstel denkt en of hij het een basis van verdere besprekingen acht. In dit geval was het Vissering's voornemen spoedig eens naar Berlijn te komen. Ik zeide nog, dat wanneer tevens de gedachte kon worden geuit dat, mocht het komen tot een daadwerkelijken steun van Engeland en Amerika, Nederland bereid zou zijn hieraan deel te nemen, dit vermoedelijk de positie nog verbeteren zou⁵⁷. Op eigen risico kan ik hier iets van zeggen.

- - -⁵⁸ Daarna lunch met Ter Meulen, met wien openhartig over veel dingen gesproken. Ik vroeg hem hoe hij dacht over eventueele nieuwe credietverleening aan Duitschland; besprak de verschillende punten met hem, doch hij was (naar zijn aard) niet al te optimistisch. De stemming in Nederland zou wel zeer moeten wijzigen en mocht een nieuwe organisatie worden opgericht dan achtte hij het plaatsen van de aandeelen ervan in Holland niet gemakkelijk⁵⁹. Hij schrok erg van het standpunt van Norman om de centrale banken alleen met elkander in relatie te laten staan. Hope had op het oogenblik relaties met de Oostenrijksche, de Hongaarsche, de Duitsche, de Zweedsche, de Deensche en nog enkele andere centrale banken. Keulen en Aken zijn echter niet op een dag gebouwd en vooral in Zweden zou het, naar hij meende, Norman niet gemakkelijk vallen zijn

57 Deelname aan hypothecair krediet aan Duitsland.

58 Zie noot 56.

59 Namelijk voor hypothecair krediet.

[p. 56]

standpunt door te zetten. Ik zeide hem, dat wat Engeland en Amerika betrof Norman het voor de Reichsbank in orde gemaakt heeft. Och, zeide Ter Meulen, als ik dit ga missen, komt er wel wat anders, dat is in de geschiedenis van het huis Hope steeds zoo geweest. Daarna terug naar Berlijn.

Berlijn, 25 juli 1925

Gesprek met Schacht des morgens om 10 uur. Ik vertel Schacht van mijn verblijf in Holland en van mijn besprekingen aldaar aan de Nederlandsche Bank. Ik kan hem verzekeren, dat de heer Vissering niet minder dan de heeren Norman en Strong van de noodzakelijkheid van samenwerking tusschen de centrale banken overtuigd is en dat de Nederlandsche Bank in dezen door gelijke beginselen zich laat leiden als de banken, vertegenwoordigd door de genoemde heeren.

Het bleek, dat Schacht niet wist, dat de heer Tetrode in zijn antwoord aan den heer Warburg nieuwe denkbeelden heeft geopperd. Ik zeide, dat de heer Warburg dezer dagen wel een en ander aan den heer Schacht zou voorleggen en verzocht hem, om wanneer hij meende, dat dit voorstel een basis van mondeling overleg zou kunnen vormen, mij zulks te willen mededeelen, opdat ik het den heer Vissering zou kunnen berichten. De heer Vissering was voornemens om in dat geval den heer Schacht een bezoek te brengen, terwijl hij het ook zeer waardeeren zou den heer Schacht te eeniger tijd in Amsterdam bij zich te zien. Schacht vertelde nog, dat hij aan Warburg had medegedeeld, dat hij met belangstelling Warburg's voorstel gelezen had, doch er den nadruk op leggen moest, dat het in de eerste plaats een quaestie was van de beide banken zelf. De groote vraag is of driemaandelijks de verlenging van deze wissels door de Nederlandsche Bank schriftelijk geautoriseerd is. In dat geval is de Nederlandsche Bank wel in een eenigszins andere positie dan wanneer de verlenging automatisch heeft plaats gevonden. In het laatste geval zou de houding van beide banken, vooral wanneer zij niet wissels van derden voor het bedrag hebben aangekocht, doch zelf de wederpartij zijn geweest, ernstige afkeuring verdienen. Dit alles moet nog opgelost worden, doch Schacht herhaalde, dat hij zijnerzijds volkomen bereid was om op redelijke basis mede te werken. - - -⁶⁰

60 Passage over Hugo Stinnes en de Londense discontoverlaging niet opgenomen.

Berlijn, 10 augustus 1925

Gesprek met Schacht. Gesproken over de komst van mr. Vissering. Schacht zegt mij, dat hij liever niet over de bewuste circulaire spreken wil, omdat mijn eerste en voornaamste doel is om tot een werkelijk, vriendschappelijke verhouding te komen. Te dezen einde is hij bereid in de quaestie Warburg op redelijke

[p. 57]

voorwaarden mede te werken en hij hoopt het hieromtrent met Vissering eens te worden. Hij vraagt mij echter of ik Vissering nog eens zeggen wil, dat het hem onmogelijk is iets te doen, zoolang de circulaire⁶¹ niet op eeniger wijs uit de wereld is, dus niet alleen geen uitvoering, maar intrekking of iets, wat daarmede gelijk staat. Overigens is, zooals Schacht zegt, over iedere verlenging de Nederlandsche Bank gehoord en is zelfs in den loop van den tijd het bedrag belangrijk verminderd; in zijn oog verzwakt dit de positie van de Nederlandsche Bank wel eenigszins. Ik zeg, dat ik de zaak niet beoordeelen kan, doch dat m.i. de normale weg zou zijn, dat tot de vergadering der spoorwegen in september de Nederlandsche Bank de zaak eenvoudig laat zooals zij is en dat daarna een redelijke oplossing gevonden wordt.

61 Zie noot 43.

Berlijn, 11 augustus 1925

Mr. Vissering komt na een lange bespreking met Schacht hier en vertelt van den uitslag der bespreking. Schacht heeft hem, zuiver als een persoonlijke gedachte, voorgesteld dat de Reichsbank aan de Nederlandsche Bank een renteloos crediet zou geven van 10 millioen mark, hetwelk de Nederlandsche Bank hier tegen 9% zou kunnen uitzetten, wat de Nederlandsche Bank in staat zou stellen jaarlijks 540.000 gulden terug te verdienen. Opdat de Reichsbank geen verlies zou lijden zou de Nederlandsche Bank omgekeerd aan de Reichsbank een crediet geven van 20 millioen gulden tegen 4,5%, waartegen de Reichsbank dan Golddiskontbank wissels van 7% zou herdisconteeren. De Reichsbank zou alzoo maken 2,5% over 20 millioen of 500.000 gulden per jaar. Ik zeide Vissering, dat het denkbeeld mij zeer aanlokkelijk leek, maar dat mijn eerste indruk was, dat de cijfers te laag waren. Bij deze cijfers zou in 10 jaar het bedrag zijn inverdiend. Waar niet aan te nemen is, dat de disconto van de Reichsbank gedurende de komende jaren onveranderlijk 9% zal blijven, zou deze regeling vermoedelijk weinig inbrengen. Ik zei daarom, dat verdubbeling der cijfers zeker wenschelijk zou zijn, wanneer 40 millioen voor de Nederlandsche Bank niet te veel zou zijn. Vissering schreef hierover naar Holland en ik nam op mij om morgen de quaestie der verdubbeling bij Schacht te sondeeren.

Ook uitvoerig over de andere quaesties gesproken en over de wijze, waarop de circulaire eventueel uit de wereld zou kunnen worden geholpen, waarbij Vissering o.a. zeide, dat wanneer hij na zijn komst niet zooveel te doen had gevonden en de zaak verder rustig eens een paar dagen had kunnen laten liggen, de heele circulaire misschien niet zou zijn uitgegaan. Ik zeide hem, dat m.i. de circulaire een goede en een slechte werking heeft gehad; een goede, die zich thans in resultaten kan uitwerken⁶²; en een slechte, die zijn werking met den tijd zal verliezen.

62 Resultaten werden evenwel niet geboekt, omdat het voorstel van Schacht niet aanvaardbaar was voor directie en commissie van advies van de Nederlandsche Bank. Daarop keerde Vissering onverrichterzake naar Amsterdam terug. Zie De Vries, Herinneringen en dagboek, 620, 628.

[p. 58]

Den Haag, 2 september 1925

In Den Haag langdurig onderhoud met Van Karnebeek. Grootendeels over algemeenheden gesproken, Amerika, Frankrijk, enz. en over den algemeenen toestand in Duitschland. Hij vertelde mij, dat hij gehoord heeft, dat ik een uiteenzetting heb gegeven van de mogelijkheid, dat de Belgische kanalen voor een deel op reparatierekening zouden kunnen worden aangelegd, doch voegt eraan toe, dat hij niet gelooft, dat dit gauw zal geschieden. Ik herhaalde, dat het mij alleen getroffen had, dat ik reeds in januari dit denkbeeld had hooren opperen nog voordat het tractaat opnieuw ter hand werd genomen. Verder liet Van Karnebeek zich in zeer afkeurenden zin uit over de circulaire van Vissering. Vissering had hem een uitvoerig verslag gegeven van zijn bezoek hier in Berlijn, dat Van Karnebeek met veel genoegen gelezen had. In zijn oog was de quaestie van het Duitsche toltarief veel belangrijker voor ons land dan de spoorwegtarieven. Voor een deel moest ik hem dit toegeven en Van Karnebeek zeide, dat hij, wat de spoorwegtarieven aanging, al heel tevreden was, wanneer op de vergadering in september Nederland met België op een lijn werd gesteld en wellicht nog enkele kleine concessies werden gedaan. Overigens in hoofdzaak over personalia gesproken; inzonderheid de leiders in Berlijn en onzen vertegenwoordiger aldaar⁶³. Tot slot vroeg hij mij of ik geregeld in het land kwam en verzocht mij, toen ik hem zeide, dat dit het geval was, vooral niet te vergeten hem te komen opzoeken.

Daarna met Snouck Hurgronje sprekend trof mij, dat hij het standpunt van Van Karnebeek over de belangrijkheid van de beide quaesties absoluut niet deelde. Hij meende integendeel, dat het voor ons prestige van het allergrootste belang is, dat een nadeelige behandeling van ons land op spoorweggebied ongedaan wordt gemaakt, terwijl hij, wat het toltarief aanging het eens was met de uitvoerige uiteenzetting van Wolff, waarin deze tot de conclusie kwam, dat de hooger rechten op onze landbouw drukkend in de eerste plaats, zoo niet vnl. zouden leiden tot een hooger prijs in Duitschland en niet tot een vermindering van beteekenis van den invoer uit Nederland.

63 W.A.F. baron Gevers, sinds 1906 gezant te Berlijn.

Amsterdam, 3 september 1925

- - -⁶⁴ Gedejeuneerd in Amsterdam met Vissering, die 's middags naar Londen vertrok om Norman en Strong te ontmoeten. Vissering vertelde mij nader, wat hij mij reeds geschreven had, dat ten slotte de directie in verband met den inhoud van een brief uit Berlijn de zaak uitgesteld had, iets wat mij zeer verstandig lijkt⁶⁵. Hij vertelde mij weder een brief van Schacht terug ontvangen te hebben, waarin deze

64 Passage over een gesprek met Van Doorninck niet opgenomen.

65 Zie noot 62.

[p. 59]

9 Stresemann laat zich interviewen na de ondertekening van het verdrag van Locarno (1925).

[p. 60]

zegt, dat hij in allen deele van Vissering's brief goede nota genomen heeft. Vissering maakt hieruit op, dat dus het voorstel blijft bestaan, waarop ik hem op zijn verzoek beloofde om, wanneer verder de omstandigheden een hervatting van de besprekingen mogelijk zouden maken, de zaak weder eens met Schacht te bespreken, wat het voor de Nederlandsche Bank gemakkelijker zou maken er op terug te komen. Tevens zou ik dadelijk eens informeeren wat Schacht precies bedoelde met zijn korte antwoord. - - -⁶⁶

66 Passage over Hugo Stinnes niet opgenomen.

Berlijn, 28 november 1925

- - -⁶⁷ Wij [Bruins en Schacht] komen vervolgens te spreken op den bewusten brief van Kellogg aan de Amerikaansche banken, waarin hij waarschuwt tegen de Duitsche gemeenteleeningen, daarbij wijzend zoowel op het transfervraagstuk, als op de bepaling uit het verdrag van Versailles, waarbij alle Duitsch openbaar bezit voor de schadevergoeding verpand is. Deze brief is buitengewoon ongelukkig, niet alleen omdat het in hooge mate quaestieus is of deze laatste bepaling nog bestaat, maar ook wegens het verband met het transfervraagstuk gelegd⁶⁸. Over dezen brief sprak ik kort geleden met Gilbert, die haar eveneens ongelukkig vond. Het gevolg, wat trouwens ook in de brief staat, is, dat thans alle Amerikanen bij Gilbert komen, en hem vragen, wat hij voor garanties over de transfer geven kan. Gilbert's persoonlijke meening is, dat de transfer hier niet veel mede te maken heeft, maar hij kan dit niet zeggen, teneinde de positie van het transfercommittee niet te verzwakken en bovendien kan men moeilijk weten hoe de zaak zich verder ontwikkelt. Overigens blijft Schacht zeer sterk tegen de gemeenteleeningen geporteerd en hij verzoekt mij in dit opzicht zoo mogelijk mijn verslag ook nog iets te versterken.

Eigenlijk om Schacht eens aan het praten te krijgen vertel ik hem, dat ik in Parijs een gesprek had met den plaats vervangend vertegenwoordiger van Engeland in de reparatiecommissie, die, toen wij over de houding van de Reichsbank tegenover de gemeenteleeningen spraken, mij vroeg, of hierin ook niet een rol zou spelen, dat Schacht thans bang is te veel valuta te krijgen, waardoor de transfereering te gemakkelijk zou gaan. Schacht's reactie hierop was, dat hij zeide, of de Engelschen dan dachten, dat de Amerikanen zulke kinderen waren, dat die de reparatie zouden betalen, terwijl dan Duitschland al zijn goede bezit ervoor ver-

67 Passage over een gesprek met Schacht over de financiële verhouding tussen circulatiebank en regering niet opgenomen.

68 De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Frank B. Kellogg had op 9 oktober 1925 een brief met deze strekking geschreven met de opzet zoveel opschudding te verwekken dat Parker Gilbert de openbare toezegging zou doen, dat de delging van de commerciële schulden de voorrang genoot boven de aflossing van de politieke. Zie Link, Amerikanische Stabilisierungspolitik, 392.

[p. 61]

hypothekeeren zou. Het was hem in Amerika genoeg duidelijk geworden, dat de Amerikanen dit ter dege inzagen⁶⁹. - - -⁷⁰

69 Schacht had tijdens zijn reis de indruk gekregen dat niemand in de Verenigde Staten geloofde aan de haalbaarheid van het Dawesplan op de wat langere termijn. Zie Schacht aan de rijksregering, 5 december 1925, ADAP, Serie B, I, 1, no. 7.

70 Passage over spoorwegobligaties en pensioenfondsen niet opgenomen.