Nederlandsch Museum. Vierde Reeks. Jaargang 1

[p. 177]

't Wilhelmus.
(Naschrift)

In de voorgaande aflevering van dit tijdschrift⁽¹⁾ hebben wij met Böhme, Altdeutsches Liedbuch, de meening geuit, dat de Wilhelmus-melodie van Franschen oorsprong is.

Sedert dien ondekten wij in een Fransch liedboek, bij lean Vervliet, te ‘Valencienne’, in 1619 gedrukt, nog eene andere lezing van onze melodie.

Dit liedboek is getiteld: ‘La Pievse Alovette avec son tirelire. Le petit cors, et plumes de nótre Alouëtte, sont chansons spirituëlles, qui toutes luy font prendre le vol, et aspirer aux choses celestes, et eternelles. Elles sont partie recueillies de divers Autheurs, partie aussi composées de nouveau; la plus part sur les airs mondains, et plus eommuns, qui servent aussi de vois à nótre Alouëtte, pour chanter les louänges du commun Createur. Partie première⁽²⁾.’

(1) Zie blz. 65 en vv.

(2) Door J. Tiersot, Histoire de la chanson populaire en France, Parijs, 1889, bl. 263, gerangschikt onder de “Livres aux titres étonnants, recueils de chansons spirituelles parues en France à partir du 17^e siècle et qui se multiplièrent surtout sous l'influence de madame de Maintenon.” - Zooals men leert bij Alph. Goovaerts. Histoire et bibliographie de la typographie musicale dans les Pays-Bas, 1880, bl. 78, werd dit geestelijk liedboek uitgegeven door Antoine de la Cauchie, van de orde der Jezuïeten.

[p. 178]

Op bl. 103 van La Pievse Alovette, leest men:

‘CHANSONS SUR LES AIRS MONDAINS.

A la folle entreprise

Du Prince de Conde (Condé), etc.’

Volgen verschillende andere stemopgaven, zooals:

‘Amour n'a point des ailes,’ enz.

Daarna vindt men, op bl. 104, andermaal met het opschrift ‘A la folle entreprise, etc.,’ deze melodie:

Tou - jour, tou - te ma vi - e, I'au-ray de - dans le coeur
} Qui ai - me - ra - t'on mieux,
} Que la Roy - ne des cieux?
} Qui ai - me - ra - t'on mieux,
} Que la Roy - ne des cieux?

L'a - mour saint de Ma - ri -e, Me - re de mon sau - ueur.
} Qui ai - me - ra - t'on mieux,
} Que la Roy - ne des cieux?
} Qui ai - me - ra - t'on mieux,
} Que la Roy - ne des cieux?

[p. 179]

Hierop volgen, voor hetzelfde geestelijk lied, nog vier andere melodieën, welke met de overige aangeduide stemopgaven in verband staan, en eindelijk de geestelijke tekst.

Het lijdt dus geen twijfel of de Wilhelmus-melodie is van Fransche afkomst.

De tekst van een lied aan vangend: ‘O folle entreprise’ - natuurlijk het zelfde als ‘A la folle entreprise’ - met het opschrift ‘Autre chanson de la ville de Chartres assiégée par le prince de Condé, sur un chant nouveau,’ is te vinden (n^o 48) in 'Recueil de plusieurs chansons spirituelles, faictes et composées contre les rebelles et perturbateurs du repos et transquillité de ce royaulme de France, avec plusieurs autres chansons des victoires qu'il a pleu à Dieu de donner à nostre tres-chrestien roy Charles, Neuvième de ce nom; par Christofle de Bourdeaux. Parijs, zonder jaartal⁽¹⁾.

De Prins, waarvan hier sprake, is Lodewijk I van Bourbon, Prins van Condé, geboren 1530, gevallen in den slag van Jarnac (1569).

De echte ‘wijs’ van het Wilhelmus is dus niet ‘Charles’ maar wel ‘Chartres’, zooals voorkomt in de oudste opgave (1581).

Chartres werd in Februari 1568, belegerd door Condé en zijne Hugenoten, die er niet in slaagden zich van de stad meester te maken. Vandaar het lied ‘O (la) folle entreprise!’

Ofschoon dit lied aangeduid wordt als gezongen ‘sur un air nouveau,’ is het daarom nog niet bewezen dat men op deze Fransche woorden werkelijk eene nieuwe melodie heeft gemaakt.

(1) Leroux de Lincy, Recueil de Chants historiques français, 1842, t. II, bl. 607, die daarenboven, bl. 609, een lied, ‘Sus, sus, Catholiques’ vermeldt, dat gezongen werd ‘sur le chant: Quand Bourbon vit Marseille, il a diet à ses gens, ou sur le chant de: Oh la folle entreprinse du prince de Condé, etc.’

[p. 180]

Men kan dien naam hebben gegeven aan een zang die, bij slot van rekening, toch niets anders is dan eene variante van het oude Fransche jachtlied opgenomen in ons eerste artikel onder letter H.

Nu, wat daar ook van zij, hiermede is de Fransche oorsprong van de Wilhelmus-melodie bewezen en de ‘Wijse van Chartres’ uitgelegd.

F. van Duyse.